Nieuw Israelietisch weekblad

WB7* • reizen alleen WW IJ met RODEX

HOLLANDIA Men proefde en at ze 17»

XVi je\N"i- ertsen r»sh □;£> n«] tf-inn • rrjtrn 'tfirb asS T T - ■• : T : v t Deze maand zal voor U de eerste der maanden zijn - de eerste der maanden van net jaar PARSJAT HACHODESf. Oen nieuwe JLeiite .... vnjheidsmaand Nu begint Nisan. De maand der bevrijding. Eerste der maanden, begin van de lente. Om ons en in ons trillen de gedachten van de lente, die toch ieder jaar weer zijn als de boden van nieuw begin en nieuwe hoop, tekenen van vreugde, omdat wij mochten opstaan uit de sombere mistroostigheid van de winter en nieuwe levenskracht konden vinden, tot een nieuw begin...... De viering van het nieuwe maansfeest heeft altijd voor de Jood de betekenis van het doorbreken van het licht, het overwinnen van het duister. En nog meer van de zekerheid dat het kleine lichtpunt van nu, groot en sterk zal worden en het duister van de nacht volkomen zal wegvagen. Het sterkst komt dit uit bij het nieuwe maansfeest van Nisan. Het valt moeilijk, om in deze dagen van een nieuw begin te durven spreken, wanneer men de sombere gezichten ziet van de mensen rondom ons. Wanneer men de opgejaagde blik ziet, die de angst in de ogen brengt, nu het oorlogsrumoer geen ruimte laat voor de stilte, waarin het nieuwe leven ontwaakt. Wanneer alleen met haastig inpakken aan Pesach herinnert, het zich gereedmaken voor een tocht naar de vreemde. Want de mens, de mens van deze tijd maakt zich angstig en overhaast gereed om al het bekende vaarwel te zeggen en heen te trekken naar nieuwe landen, om daar opnieuw te beginnen. Wanneer het de vrijheid is, die hij zoekt, wanneer hij vrij verder wil leven, dan heeft zijn tocht zin, dan draagt zijn nieuw beginnen, de mogelijkheid tot slagen in zich. Hoe vaak trekt hij echter heen, niet uit verlangen naar de vrijheid ginds, maar uit angst voor de dreiging hier. Hij die uit angst heen trekt, vindt de vrijheid niet. Hij is een slaaf en draagt de slavernij met zich mee. * * * Het volk in Egypte, dat de opdracht krijgt om deze nieuwe maand ook verder te zien, als een nieuw begin van ieder jaar, krijgt de opdracht om op te trekken naar de vrijheid en naar het Beloofde Land. Er zullen -vele ontberingen wachten, zij zullen volkomen moeten veranderen. Zij zullen van dof berustende slaven, strijders moeten worden voor een nieuwe sociale orde, van slappe materialisten — geestdriftige strijders voor een idee. Maar in deze maand krijgen zij de kans om opnieuw te beginnen. Het is stellig gemakkelijker, om de vruchtbaarheid van de Nijl-delta als vanzelf te accepteren en de onvrijheid te ondergaan in een materieel onbezorgd leven. Het eerste koren in het eigen land, is nog lang niet in zicht het zal nog lang duren voor zij dankbaar de eerste schoof van de „nieuwe oogst van eigen grond" naar het Heiligdom kunnen brengen. Maar zij krijgen de kans, de kans van het nieuwe begin. Zij kennen de angstige onzekerheid, de spanning van hoe zal het gaan en of het zal gaan. Maar ach-, ter die spanning ligt de vaste wil om deze kans met beide handen aan te grijpen. Als de aarde zichzelf ontworstelen kan aan do greep van de winter, dan zal ook dit voik de troosteloze wetmatigheid van het slavenbestaan breken en opnieuw beginnen. Uit het land trekken, de woestijn in, in deze maand, die de eerste der maanden zal zijn ** * * De weemoed weeft de sluier van haar wezen ook om deze maand Nisan. Straks, als in het Joodse land, de „stem van de tortelduif klinkt", als „de wijngaarden er bloeien", als de lente een schoon kleed spreidt over de heftig omstreden aarde, dan zal de stem van vreugde en blijdschap er nauwelijks worden gehoord. Het is een tijd van strijd, van een heftige oorlog om toegangswegen en versterkte plaatsen. Wij zijn van de winter in de lente gekomen, maar de strijd werd niet minder en de offers namen toe. En toch er is een nieuw begin. Wij hebben opnieuw een kans gekregen. En wij moeten die kans aangrijpen, hoe hard en onbegaanbaar de weg naar het doel ook moge zijn. Al verlangt heel ons wezen, al verlangt ieder lid van ons zwaar geplaagde volk naar rust en verademing, de verlossing van ons volk eist dat wij verder gaan. Dat wij, hoe dan ook, opnieuw beginnen, opdat ook deze maand, de maand der bevrijding een bijdrage zal worden geleverd tot de bevrijding van ons gehele volk. Er is een verschil tussen hen die trekken naar een ander land omdat de angst ze drijft, en hen, die trekken naar het Joodse land, omdat zij de angst hebben overwonnen. Een verschil als tussen slaven en vrije mensen. * * * ledere nieuwe Lente, is er de neiging om veel mooie woorden te gebruiken, om zich te verliezen in mijmeringen over het nieuwe leveh en om daaraan de gedachte te verbinden, dat het „toch wel weer in orde zal komen." Als een onverwachte zegen. Als het plotseling openbloeien van de knoppen. Het is beter, dat de mens zich door de droom van de lente niet laat misleiden. Niets gaat vanzelf, ook het. openbloeien niet. Daar zijn offers, kracht, de wil om door te zetten, het krachtig streven naar het doel voor nodig geweest. Het nieuwe begin van ieder leven kost inspanning, moeite en strijd. Zonder de droom van de lente zou de inspanning niet tot stand kunnen komen. In de verte wenkt het kleine lichtpunt, het povere, arme begin. Of het zich ontwikkelen zal, hangt af van Gods zegen en de bereidheid van de mens om offers te brengen. De mens die zijn taak zo ziet, zal niet alleen maar vluchten, uit het gevaar en uit de verantwoordelijkheid, maar hij zal zijn taak op zich nemen en hem. volbrengen. Hij zal wellicht geen tijd hebben, noch oog, voor de ontluikende schoonheid van de lente, maar hij zal zich door de geest van de lente ook dit jaar geïnspireerd voelen tot de strijd voor zijn idealen. Tot de strijd voor het nieuwe begin. De bouw aan „de nieuwe aarde." J. S.

Tel Chai, heuvel des levens. Welk een symbolische naam. Helaas heeft het lot anders bepaald; het leven was er slechts kortstondig. Tel Chai lag in het uiterste puntje van Galilea, waar Joden destijds langer verbleven dan overal elders in het Land der Vaderen. De streek is nogal geïsoleerd. Tussen bergen, ten Westen die van Syrië, ten Oosten de Hennon, ten Zuiden de Hulémoerassen, liggen Safed en Rosj Pinah op ruim 30 Km. Nog Noordelijker, een kleine 10 Km., vlak op de grens van Syrië vinden we Metulla; Erets' Noordelijkste nederzetting, in 1896 reeds gesticht. Deze aardrijkskundige kennis is noodzakelijk om het verloop van Max Zweig's toneeldrama „Tel Chai" — buiten zijn overige factoren — tenvolle te begrijpen en te beleven. Immers, de schrijver zelf al jaren in Erets woonachtig, is uitgegaan van de even zinrijke als tragische ondergang van Tel Chai, verdedigd door een handvol Chaloetsiem, met de heldhaftige aanvoerder Trumpeldor. Max Zwéig is trouwens niet de enige, die zich geroepen voelde de strijd om Tel Chai en het sneuvelen van Trumpeldor dramaturgisch uit te beelden. Dit „Tel Chai" kwam dezer dagen op podiums in Hilversum, Amsterdam en Den Haag tot opvoering. Het was de Parijse avantgarde troep „Les Compagnons de I'Arche" die het ons bracht. In een Franse bewerking en onder regie van de leider van de groep, André Marcovici, hadden de Compagnons de I'Arche er in Parijs reeds wekenlang volle zalen mee getrokken. Een tweetal bestuursleden van de Amsterdamse afdeling van de N.Z.B, waren er in de Franse hoofdstad van getuige en zodanig geestdriftig, dat zij besloten in Nederland een tournee te bewerkstelligen.

Wij Verwachtten dus, dat de zalen te klein zouden zijn, om alle belangstellenden een plaats te bieden. De opkomst was lang niet slecht, maar had zeker beter kunnen zijn. Misschien, dat ook de taalkwestie heeft afgeschrikt, hoewel er uitstekende toelichtingen in het Nederlands waren en de strekking zowel als het verloop van het stuk evident zijn.

De strijders van Tel Chaj

Tel Chai is een stuk werkelijkheid geweest; een tragisch voorval uit de periode van na de eerste wereldoorlog. De chaloetsiem zijn nog maar primitief van organisatie en uitrusting in het karige Tel Chaj. Stenen huizen, modelstallen noch fraai ingerichte boerderijen kon men er vinden. De kolonisten huizen met hun vrouwen en de kinderen in houten barakken, waar het zomers tropisch warm, 's winters bar koud is. Er is een uitkijktoren tegen aanvallers, die op de loer liggen. Tien jaren is de kleine, dappere groep bijeen. Nog heeft geen agressieve belager zich getoond. Maar zodra het doek opgaat en we voor ons de recreatiezaal zien — die de drie bedrijven door hoogstens van bestemming zal veranderen en als overig enige speelruimte dienst doet — zit de spanning al in de lucht. Knap en suggestief weet Max Zweig ons achtereenvolgens de verschillende personen voor te stellen. Personnages, die weliswaar ideaal hier tesamen kwamen, uit alle windstreken, doch ieder met hun problematiek, met hun ideologie, met hun wensen en ambities. Deze uiteenlopende, vaak tegengestelde karakters botsen soms. Verschillende hunner, vooral de nieuwkomers verzetten zich tegen de oud-officier Trumpeldor. Zij verwijten hem kazernegeest, omdat zij onvolkomen beseffen, dat gezonde discipline *n eis is. Anderen weer nemen de oudere chaloets Lewinsky in de maling om zijn liefde voor de koeien. De medicus Edelman, een classicus die bij het ploegen of onder 't rijden voor niets ter wereld zijn lectuur zou willen missen, moet hierover critiek slikken. De Russische Vera, met anarchistische inslag, moppert voortdurend, dat zij als vrouw ten achter wordt gesteld. Maar, op de beslissende momenten verdwijnen de divergerende stromingen. Er vallen wel harde woorden. — Tel Chai is immers geen salon — het gezond verstand krijgt de overhand. De leus heet: allen voor één, één voor allen! Het hoogtepunt ligt o.i. dan ook in het tafereel van de maaltijd, nadat de vrouwen werden geëvacueerd, voci-dat men gezamenlijk de dodelijke strijd zal beginnen, ingezet met 't vallen van de nacht. Er is twijfel gerezen over de vraag, of Trumpeldor even eerlijk en ontbaatzuchtig als vroeger, de toedracht van zaken uiteenzet. Het vertrouwen keer weer. Een wederzijds vertrouwen sterker en hechter dan ooit. Men kijkt elkaar in de ogen als broeders. Trumpeldor wil zijn dank uitspreken, — hij moet van het woord afzien, ontroering dwingt hem ertoe. Oldendorf, de oudste der pioniers, neemt het van hem over en brengt een dronk uit op Tel Chai. Wijn is er niet, men klinkt met de melk van eigen koeien. Olfdendorf vertolkt de aanhankelijkheid tegenover Trumpeldor, evenals van de groep ten opzichte van het nieuwe land. „Gekomen zijn we als dromers, maar taaie wil heeft onze dromen tot een stuk werkelijkheid gemaakt. We hebben — binnen de grenzen van menselijk kunnen — trouw betoont aan het ideaal, waarmede we hier zijn begonnen. Ons einddoel steeds voor ogen: een volmaakte gemeenschap te scheppen tussen de bewoners..." Hier, in dit laatst vreedzaam samenzijn ligt het hoogtepunt. Omdat de aanwezigen — en wij wisten ons in de zaal méé aanwezig rond de tafel, elke banale gedachte hebben gebannen. Evenwichtig is hun gemoed, gericht op de toekomst. Hoe die toekomst ook uit zal vallen, onverschillig wat deze zal brengen, zelfs al mocht het — onverhoopt — het einde zijn. Dan heerst evenwicht tussen het tijdelijke en het eeuwige, het tijdelijke van hun menselijke pogingen, het eeuwige van het Zionsverlangen. Evenwicht tussen het reëele en het onwezenlijke: het reëele van de strijd om het bestaan, het onwezenlijke van de berusting in de wetenschap, dat sterven nieuwe geboorte belooft. Evenwicht tenslotte tussen lichamelijke inspanning en geestelijke kracht, evenwicht dat op deze beide pijlers geschraagd, voert tot en synthese, onkwestbaar, schoon en verheven. Trumpeldor had de man wien opgedragen was de vrouwen in veiligheid te brengen, gevraagd — mocht Tel Chai niet behouden blijven — later terug te keren en het op dezelfde plaats met, andere chaweriem weer op te richten. O&k hier heeft de werkelijkheid de weg gewezen: Tel Chai werd verwoest: niet ver vandaan herrees een nieuwe nederzetting.

In 1920 offerde een handvol, amper enkele tientallen mannen zich op. Zij vielen voor een andere, voornamer kolonie: Matulla. Matulla-sleutelpositie, strategisch knooppunt van Erets ,Jisraeel's gezamenlijke Noordelijke dorpen, heet het gedurig in het stukr De strijd, met Matulla als inzet, vangt Tel Chai op. Dat is de taak, de zending die Trumpeldor zn makkers duidelijk moet maken, met wegcijfering van persoonlijk geluk en welzijn. De echte Trumpeldor werd in 1880 in het Russische Piatygorsk geboren. In 1904, tijdens de oorlog tegen Japan verloor hij de linkerarm. In 1916 nam hij deel aan de veldslag bij Saloniki, aan 't hoofd van het „Zion Müle Corps". Zijn bekwaamheid als officier, zijn militaire inzichten worden in het toneelstuk zonder overdrijving voorgesteld. Eveneens aannemelijk is de ontzaggelijke stimulans welke van deze figuur uitging. Gelukkig wordt hij niet dweepziek geïdealiseerd; de liefdesscène met Rachel ontroert door de menselijke, decente toon. Jean Heraud speelt voor Trumpeldor. Men kan zich een wat minder rethorieke opvatting indenken; de ernst en de energie komen uitstekend tot hun recht. Trouwens, al moge hier en daar detailcritiek uitgeoefend worden, de overtuiging, de toewijding en het vuur waarmede gespeeld wordt, boeien ons van meet af aan. Wij worden meegesleept en vergeten ten enen-

male, dat 't slechts spel is. Ook de Arabier was prachtig getypeerd. Hiermede worden zij dus allen genoemd en geroemd. Een extra woord echter voor de leider van de „Plakkers van de Arke", Marcovici voor zn kundige enscenering en' regie. Ook dienen de decors van de — eveneens nog zeer jeugdige — Walter Spitzer worden vermeld, die om dit artikel te illustreren, de twee hier opgenomen tekeningen vervaardigde.

De opvoeringen van Tel Chai hebben diepe indruk gemaakt. Ongetwijfeld heeft de actualiteit daarin meegesproken; juist daarom had niemand uit onze kringen mogen ontbreken, indachtig de laatste uitgekreten woorden, die Oldendorf, Trumpeldor's opvolger aan de palstaande strijders doorgeeft, als een boodschap die de wind naar elk oor draagt, dat nog horen wil: „op je post, een ieder op zijn post" MAK VREDENBURG.

Na de strijd.