Nieuwsblad van het Noorden

Negen arrestaties hadden de Duitsers na de overval verricht. -der hen bewnden zich Derk en Douwe Mik, die een £* actief deel hadden in de airtr?"11' Willem Meenks, die de q7* t*c* Qe\A bestuurde e» ptT d *fylo»d, op wiens ouder** boerderij het geld, na eerst d-u°rlerT'een dc om' Kerk_ ff7* onderdak te hebben geden. in ttoee porties toerd GerstoPt onder de hooiberg. , en van de hier genoemden rden terug. Allen werden j. y&t opvoedingsgesticht „De gisberg» « Doetiwehem doorstutwd naar de concentratie- U^pew "» Duitsland. Douwe t 10as een ondergedoken pölig6rri stierf in 1945, 24 j *" oud in Nevengamma. Wilez Aïeen'cs, die in Ry'ssen een n, ƒ editie-bedrv/ had en die was *oat e.gaan> zonder dat hij wist hg' te vervoeren kreeg, stierf i 5 maart 1945 in Wöbelin. Hij ö_ toew dertig jaar. Berend u>ieVnen Was de Zwollenaar met te arrestatie de zaak uitl :t at-V* hy overleefde de concen- niet. Derk Smoes, \t}ei^ttiatiefnemer in deze gebeur 96 bankro°f, was bankbe- Vq- % van beroep. Hij was één 9roten in het Twentse

D»uwe Mik

Gehard Nijland

Willem Meenks

Be*end Braynes

Het thanf van de Ned. Bank, bat»k » Ne

(Van onze correspondent in Almelo)

WOENSDAG 15 NOVEMBER 1944. — Een dag als alle andere bezettingsdagen. Triest begonnen, doordat de herfst zijn volle geweld laat voelen en de mensen, die zich in de vallende duisternis naar huis spoeden, diep in de kragen van hun jassen laat wegkruipen. Voor de avond wordt mist verwacht. In het gebouw van de Nederlandsche Bank in Almelo — thans Nederlandse Middenstandsbank — aan de Wierdensestraat, maakt het personeel zich op om naar huis te gaan. Even nadat om half zes de deur gesloten is, klinkt de bel. De jongste bediende doet open. Een mannenstem vraagt naar de directeur. Voordat er antwoord is gegeven, staan vier mannen in de hal van de bank. De grote deur valt achter hen dicht. Een uur en een kwartier later komen de vier weer naar buiten. Een vrachtauto rijdt voor en dertien kisten worden ingeladen. Kisten met geld, met miljoenen. De slag is bijna geslagen, de grootste bankoverval ooit gepleegd is gelukt.

Bestemd voor spoorwegstaking

IN SEPTEMBER 1944, twee maanden vóór de overval, breekt op aanraden van de regering te Londen, de spoorwegstaking uit. De stakende N.S.-mensen hebben geld nodig, veel geld, wil de staking worden volgehouden. O-a. het Nationaal Steunfonds, dat een jaar tevoren is opgericht, belast zich met de geldvoorziening. Maar het geld raakt op en er wordt een beroep gedaan op de illegaliteit, met het gevolg, dat in september de kluis van het hoofdgebouw van de N.S. in Utrecht wordt gekraakt. Buit: 1 miljoen gulden. De K.P.'s te Olst, Nijmegen en Rotterdam roven resp. £ 12.000,—, f 100.000,— en f 1.200.000,—. Forse bedragen, maar bij lange na niet voldoende. Dan komt er een tip binnen, dat op de Nederlandse Bank in Almelo veel geld geconcentreerd ligt. Ex-employé Derk Smoes, leider van de K.P. in Almelo, oppert na een gesprek met zijn mannen het plan een overval te plegen. Op 7 november 1944 komt uit Londen via het algemeen hoofdkwartier van de Binnenlandse Strijdkrachten toestemming binnen het plan uit te voeren. Geadviseerd wordt „in omloop te brengen, wat voor het verzet nodig is en de rest goed te verstoppen of te vernietigen". Derk Smoes zet zich aan het werk.

HET ZIT SMOES bij de uitwerking van zijn plannen mee. Hij kent de bank op zn duimpje. Hij heeft er gewerkt. Wanneer hij echter de revolver van zijn baas, een NSB-functionaris „inruilt" voor een houten namaakprodukt, om een geslaagde ontvoering uit het Huis van Bewaring in Almelo te organiseren, loopt hij tegen de lamp. De functionaris ontdekt de „ruil" en Smoes duikt onder. Hij heeft echter voldoende relaties op de bank, die hem willen adviseren. Voor de roof kan plaats vinden, moet er nog veel werk verzet worden. Een expediteur uit Rijssen, Willem Meenks wordt bereid gevonden een vrachtwagen ter beschikking te stellen. De man weet echter van de juiste bedoelingen niets af. Relaties op de bank zullen voor voldoende pakmateriaal zorgen en Smoes vindt naast Douwe Mik, Herman en Anton, die naar binnen zullen gaan, nog zes KP'ers bereid, de conciërge-woning boven te bezetten en de omgeving in de gaten te houden. De afspraak is woensdag 15 november. De roof die NOODLOT

bankbiljetten weg in de voorkluis, terwijl boven een kist uit elkaar valt en enkele pakken achterblijven, zodat men altijd kan zeggen, dat er nog geprobeerd is iets te redden....

ALARM

WANNEER HET GELD in de kisten is overgeladen, wordt de hele vracht door het personeel naar boven gebracht. Op een seintje, draait Willem Meenks zijn vrachtwagen met de laadbak voor de deur van de bank. De neus van de auto staat nog net op straat. Terwijl de dertien kisten in de auto worden geladen, klinkt het geluid van zware laarzen in de Wierdensestraat. In het donker nadert een peloton Grüne Polizei. Met een stalen gezicht loopt één van de overvallers naar de neus van de auto en waarschuwt — met een knijpkat bijschijnend — voor het obstakel. Zonder op of om te kijken, marcheert het peloton verder.... Om kwart voor zeven is het geld ingepakt.

de geschiedenis zal ingaan als de grootste, die ooit is gepleegd.

OP HET AFGESPROKEN tijdstip op 15 november heeft iedereen zijn positie ingenomen. Meenks heeft de auto in de Kloostergang naast de bank geparkeerd. Smoes begeeft zich met Douwe, Anton en Herman naar de deur, terwijl Hennie en Jo bij de conciergedeur aanbellen. Hun taak is te voorkomen, dat de (loyale) conciërge later verweten zal kunnen worden dat hij geen alarm gegeven heeft. Smoes heeft een masker voor de ogen, opdat zijn vroegere collega's hem niet zullen herkennen. De anderen zijn ongemaskerd. Douwe Mik belt aan en vraagt de jongste bediende, die open doet, de directeur te spreken. Voordat de jongeman zich kan omdraaien om aan het verzoek te voldoen, dringt het viertal de hal binnen en zet het personeel — ongeveer 6 man — plus de directeur, een zekere Smit, met de handen omhoog tegen de muur. Smoes legt de directeur in het kort de bedoeling uit. De man trilt letterlijk op de benen en kijkt met 'n verschrikte blik naar de pistolen die op hem en zijn bedienden worden gericht. Hij zegt de cijfercombinatie van de kluis niet te kennen, maar een dreigend gebaar met een revolver maakt hem ineens minder recalcitrant. Hij gaat het viertal en het personeel voor naar het tralie-hek dat de trap naar de kluis afsluit. Met knikkende knieën daalt hij het trapje af en opent de deuren van de voorkluis en de eigenlijke kluis. Daar liggen de miljoenen waarom het Nederlands verzet zo dringend verlegen is.

Derk Smoes gaat nog een keer met Herman naar binnen en wijst hem enkele draden aan die hij door moet knippen. Hij denkt dat het telefoondraden zijn, maar net heeft Herman de tang erin gezet of overal in het gebouw treedt de alarminstallatie in werking.

Meenks, die buiten staat te wachten op Dirk, Douwe en Herman, die met hem mee zullen rijden om de weg te wijzen, raakt, evenals de anderen, in paniek en geeft (hout)gas voor wat ie kan. Douwe en Anton, die echter beiden de weg niet weten naar de afgesproken losplaats, kunnen nog juist achter op de bak springin. De anderen zoeken lopend een goed heenkomen.

Anton heeft bij gedeelten gehoord, dat de buit naar Daarle moet worden gebracht. Via Wierden, de Hoge Hexel en Daarle komen ze door meer geluk dan wijsheid op de juiste plaats terecht.

ONDER 't HOOI

IN DE INMIDDELS opkomende mist staat bij de schaapskooi aan de Boldiek tussen Daarle en Daarlerveen, het groepje te wachten, dat de buit zal overnemen, om deze bij boer Kerkdijk in Daarle onder te brengen. Zij hebben een paard-en-wagen bij zich. Op 't afgesproken tijdstip komt echter niemand, zodat men besluit terug te keren. Halfweg de boerderij worden ze evenwel gewaarschuwd, dat de auto er alsnog aankomt. Het geld wordt bij de Schaapskooi overgeladen en Piet het paard — dat nu nog leeft — trekt even later de buit Het personeel wordt opgedragen het geld in (gereedstaande) zilverbonkisten te pakken. Wanneer één van de vier overvallers naar de did™n Wa* n°B dat ™£?h " SS-sPeldJe, dat hij op een rever droeg, wegmoffelt. „Ik wil u "cnuldlf ? blj UW kveWröntschuldigt de man. Eén van de be- * n°g Snel een keurig m cellofaan verpakte stapeltjes — f 46.150.000, een onvoorstelbaar groot bedrag — over de hei naar de boerderij. Meenks keert terug naar Rijssen en duikt onder, terwijl Anton en Douwe blijven overnachten op de boerderij, waar het geld in een apart kamertje in de wagenschuur wordt ondergebracht. Op 22 november stuurt Dirk echter bericht, dat het geld beter in twee porties naar de boerderij van de fam. Nijland te Daarlerveen kan worden overgebracht. Daar vinden de miljoenen een voorlopige rustplaats onder de hooiberg.

ALS DE OVERVALLERS goed en wel weg zijn, wordt op de bank de politie gealarmeerd, die op haar beurt de Kommandoführer van het Einsatzkommando der Sicherheitspolizei, Hauptsturmführer Oskar Konrad Gerbig waarschuwt, overigens eerst een half uur later. De vervanger van Gerbig, Untersturmfuhrer en Kriminalkommissar Paul Har- legt onmiddellijk verband tussen de verdwijning van Smoes en de overval. Nog dezelfde avond geeft hij opdracht een huiszoeking bij Smoes in Vriezenveen te doen plaatsvinden. Zonder resultaat overigens.Het personeel wordt in zn geheel gearresteerd en overgebracht naar het Huis van Bewaring te Almelo, waar het wordt verhoord door de Sipo's Holbeck en Neubacher. Ook zonder resultaat. Wel komt Hardegen tot de ontdekking dat één van de bedienden, een zekere Meenks uit Rijssen, een broer heeft, die een expeditiewagen bezit, terwijl die broer al enkele dagen niet meer thuis is geweest.

ten zelfs de beide mannen weg te sturen, als plotseling de landwachter Zagers uit Vriezenveen het vertrek, waar Smoes, afzonderlijk van Mik, gehoord wordt, binnen komt. Zagers wijst Smoes onherroepelijk als zijn buurman Smoes aan. De oplossing van de overval is daarmee voor de Duitsers in zicht.

Deze overval treft de Duitsers als een zweepslag in het gezicht en de hoogste politie-functionaris Rauter geeft persoonlijk opdracht de zaak „met alle middelen tot klaarheid te brengen." Via de radio en in de kranten worden oproepen geplaatst, terwijl via aanplakbiljetten een beloning van f 1.000.000.- in het vooruitzicht wordt gesteld voor degene, die inlichtingen kan verschaffen, waardoor de overval wordt opgelost. Alles zonder resultaat. Inmiddels is een aantal Amster- Tijdens de hierop volgende verhoren, komt Gerbig met een compromis. Hij heeft namelijk een vermoeden, dat het geld in de omgeving van Daarlerveen is verstopt en stelt voor, dat Smoes en Mik de schuilplaats zullen noemen, terwijl de Duitsers dan in ruil geen pogingen zullen ondernemen de mede-daders op te sporen. Beiden bang, dat de Duitsers, die dreigen alle boerderijen in Daarlerveen te doorzoeken, meer zullen vinden, dan goed voor de ondergrondse is, vertellen de schuilplaats, zonder ook maar één naam van de betrokkenen los te laten.

ARRESTATIES damse employés van de Nederlandse Bank naar Almelo overgebracht, om de gearresteerde collega's te vervangen. Zij laten echter de zaak in het honderd lopen, zodat op 1 december 1944 het personeel wordt vrij galaten met uitzondering van twee bedienden, die naar Duitsland worden getransporteerd, maar ongedeerd na de oorlog terugkeren.

OP 30 NOVEMBER RIJDT Douwe Mik, zwaar bewaakt, met drie vrachtwagens naar de boerderij van de fam. Nijland. Een Nederlandse landwacht. Bontje Rötgers krijgt 'n hooivork in de hand geduwd en begint de hooiberg uit elkaar te halen. Er gebeurt nog een klein incidentje, wanneer Rötgers niet meer verder wil, omdat hij zegt, dat het geld er toch niet ligt. Een alom bekende Duitse schreeuwpartij brengt hem tot andere geachten. 't Geld wordt gevonden. Met paard-en-wagen moet boer Nijland de miljoenen naar Almelo, naar de Dienststelle aan de Bornsestraat 102, overbrengen. De zoon Gerhard Nijland, wordt gearresteerd en meegenomen. Ook chauffeur Willem Meenks, de café-houder Frielink en zijn broer, worden opgepakt. Het ere-woord van de Duitsers was ook in dit geval waardeloos, al hebben ze bij de gearresteerden niet aangedrongen op meer namen.

TOEVAL

DAN KOMT OP 29 november het toeval de Duitse opsporingsdienst te hulp. Tijdens een gewone straatcontrole bij het Diaconessenhuis, houden ze een Zwollenaar, Berend Bruynes (Bruyntje) aan, die valse P.B.'s (persoonsbewijzen) bij zich heeft. P.B.'s die hij in café Frielink in de Harbrinkshoek — waar ook de plannen voor de overval werden besproken — uit handen van Smoes en Mik ontvangen heeft. De man wordt onder „verscherpt verhoor" genomen en geeft op van wie hij de P.B.'s gekregen heeft. Nog dezelfde avond worden de caféhouder en zijn broer gearresteerd, terwijl ook Smoes en Mik op de boerderij Noordergraaf in de omgeving worden opgepakt.

De opluchting bij de Duitsers is groot, 's Avonds hebben ze in de Dienststelle een groot feest, waar de alcoholhoudende dranken rijkelijk vloeien.

„VERLOREN"

DE GEARRESTEERDEN worden overgebracht naar het opvoedingsgesticht De Kruisberg te Doetinchem. Op de avond voor Kerstmis 1944 proberen nog enkele Almelose K.P-ers de jongens te bevrijden. De bewaking is echter zeer streng. Er is geen doorkomen aan en men besluit terug te keren. Smoes wordt in de trein naar het concentratie-kamp Neuengamme overgebracht. Hij passeert daarbij ook Almelo, waar de trein nog stopt. Te laat hoort de K.P.-ploeg dat Smoes in de trein zit. Men volgt hem via Borne, Hengelo en Oldenzaal, maar men is steeds een kwartietje te laat.

Voor de Duitsers zijn ze echter nog onbekenden met P.B.'s, die heel andere namen vermelden. Het vermoeden bestaat wel, dat één van hen beiden Dirk Smoes is, maar de Duitsers koesteren nog weinig argwaan tijdens de verhoren. Ze beslui„Ik ben gestrand. Het spel is gespeeld en ik heb verloren," schrijft Smoes in de gevangenis aan zijn vrouw. Maar ook schrijft hij: „Laten ze zich niet laten afschrikken door mijn arrestatie, doch trouw aan hun overtuiging blijven, trouw aan vaderland en volk."

Dit is het laatste, dat Derk Smoes van zich kon laten horen. Hij sterft in Neuengamme op 14 maart 1945.

De gearresteerden Mik, Meenks, de gebr. Frielink, Nijland en Bruining, werden eveneens naar concentratiekampen overgebracht. Alleen de heer H. Frielink keerde terug. De anderen stierven in Neuengamme of Reyershorst.

Derk Smoes, de leider van de overval

Het kluishek, waarachter de miljoenen lagen.