De Preanger-bode

EERSTE BLAD. Dit nummer bestaat uit twee bladen : Inhoud van het tweede blad: Bij de Boeren. Worden gevraagd. Uit het Moederland. Aangeslagen* Vendutiën. Feuilleton.

De benoeming van van Heutsz tot gouverneur generaal is vastgesteld, seint men ons uit den Haag. Indië is dus niet in zjjn verwachtingen bedrogen ! Wel is de benoeming nog niet afgekondigd in de »Nederlandsche Staatscourant", maar die afkondiging kan nu toch binnen eenige dagen worden verwacht. Ken gelukkige keuze. Nu eens niet een vreemde, die er van opkykt, als hem het ambt van onderkoning van Itisulinde aangeboden wordt en het slechts aarzelend durft te aanvaarden, een onbekende, die moeizaam zich eerst op de hoogte moet stellen, en moe en verdrietig weer heengaat, als hij het ten slotte zoover heeft gebracht. Thans een man, die Indië kent, die weet wat hjj wil, en de kracht heeft zyn wil te volbrengen. Een man, die ginder, op Atjeh, getoond heeft behalve een bekwaam militair, ook een goed bestuurder te wezen. En nu moet men wel van deze benoeming geen gouden bergen, geen plotselinge wedergeboorte verwachten. Men moet niet meenen, dat het nu hier in Indië in-eens louter boter tot den boom worden zal, dat door van Heutsz de poorten tot het paradijs zullen worden geopend. Want één man kan niet alles en er valt hier geweldig veel te verrichten. Maar wel zal met blijmoedig vertrouwen afgewacht kunnen worden, wat de toekomst zal brengen. Want zelf- bewuste kracht zal er voortaan uitgaan van boven. En later zal die kracht door anderen worden gesteund. Want is op Atjeh niet ook een van van Heutsz voornaamste eigenschappen gebleken, die van de juiste mannen te kunnen kiezen op de juiste plaats ? Thans zullen nieuwe wegen worden ingeslagen, waut altijd ging van Heutsz zjjn % eigen weg. O O Toen hjj in zijn jeugd, omdat hg zoo tenger en zwak was, geen examen voor de Militaire Academie kon doen, is hij eenvoudig als soldaat naar Kampen gegaan. Want hjj wou per se in den dienst en lijj ging. Dat was in 'G7 en van Heutsz was toen zestien. Toen hij in 1872 tweede luitenant was te Breda, vond bjj het dwaas, dat jonge officieren werden gedwongen aan de dure officierstafel deel te nemen. En hjj bedankte er eenvoudig feestulyk voor. Dat was natuurlijk ontzettend brutaal, ongehoord! Och, hoe velen dachten er over als hij, maar z ij durfden niet afwjjken van den weg, die door de massa gegaan werd. En hoevelen hebben den moed het oordeel van jan en allleman te trotseeren, en slechts

den weg te gaan, die voorgeschreven wordt door eigen inzicht en gezond verstand ? Yati Heutsz had dien moed, had dien altjjd en heeft hem nog. Een kleine anecdot», onlangs verhaald door de » Locomotief", uit den mond van een ouderen broeder : 't Was te Mandarsah-Poetib, in Atjeh, een klein half uur ten zuiden van den Kraton. Van Heutsz stond er onder het kommando van den dapperen luitenant von Ende, wien het echter strikt verboden was patrouilles te doen loopeti, anders dan voor gewone terreinverkenning. Men was in den tgd der strategie van het »afwachten". Maar eiken dag werd de kleine post op zoowat drie honderd pas afstands beschoten uit een benting, die iederen morgen door den vijand werd betrokken om met gemak en als tot tjjdverdrjjf nu en dan los te poffen op de onzen. De post kreeg schier eiken dag een gewonde. Van Heutsz kon dat niet langer aanzien. In zekeren nacht op wacht zgnde, gelastte hg een ondergeschikte zjjn dienst over te nemen en riep in stilte een twintigtal vrjjwilligers op. Met deze mannen sloop hg naar de benting en bezette die. By bet krieken van den dag kwamen de Atjehers nis'naar gewoonte opzetten om, zooals /.y hev noemden, te »passang blanda", maar zij werden, een voor een door de opening binnen kruipende, zonder geruisch over de kling gejaagd, 't Is dien dag nog een heele vechtpartjj geworden, waarbg de onzen overwinnaars bleven. Van Heutsz liep natuurlijk weer gevaar bestraft te worden. Maar men vond bet toch wat kras aldus een schitterend wapenfeit te beloonen. De geheele levensloop van den generaal wettigt dus de verwachting, die eenige maanden geleden uitgesproken is in een van de Hollandsche bladen, dat Indië onder zjjn bestuur een grooter mate van zelfstandigheid kennen zal. Het was in de »Avondpost", dat werd geschreven, toen de benoeming alleen nog maar werd ondersteld : Zgn benoeming vergt vao de regeering in Nederland, en van den minister van koloniën in bet bizonder, een groote mate van zelfverloochening, want generaal van Heutsz is door zgn autokratische opvatting van gezag en bestuursplicht voor hen, die boven hem staan, altgd een lastige persoonlijkheid geweest. Wat hij noodig acht, verdedigt hg warm en krachtig; hg ziet niet op tegen een breedvoerig bloot leggen van zgn zienswijze, maar dan moet ook zonder veel over en weer schrijven, zonder maanden van uitstel en overwewegen, een beslissing volgen ; blijft deze uit, dan hakt hg den knoop door. Acht hij bjj een belangrjjke kwestie bandelen in het belang van de zaak, vóórdat er verder over gepraat en wellicht afgekeurd wordt, dan doet hjj op eigen verantwoordelijkheid wat hjj noodig acht, lachende om de bestraffing, die hem daarvoor later kon worden toegediend. Onder een opperbestuur van generaal van Heutsz kan de regeering in Nederland er op rekenen meer dan eens voor een »fait accompli" geplaatst te worden, dat den minister in de kamer

onaangename oogenblikken zal bezorgen, maar in Indië van harte is toegejuicht." Ziedaar dus, wat van onzen nieuwen gouverneur-generaal met reden mag worden verwacht : kracht, inzicht en zelfstandigheid. En al een héél groote teleurstelling zou deze nieuwe landvoogdij moeten geven, als de weldadige gevolgen daarvan niet spoedig werden gevoeld.

— De nieuwe landvoogd. Ziehier enkele data uit het leven van onzen nieuwen gouverneur-generaal : 3 Februari 1851 geboren; 1867 in-dienst-treding als vrijwilliger bg het instructiebataljon te Kam pen ; 1872 benoeming tot 2n luitenant ; 1873 naar Atjeh tot 1877 ; 1877 — 1880 verblijf ' e Soerabaja, echtverbintenis met raej. M. van der Zwaan ; 1880 terug naar Atjeh ; 1881 naar de Hoogere Krijgsschool in den Haag ; 1886 beaoeming tot kapitein ; 1889 voor de derde maal naar Atjeh ; 8 Februari 1890 te Kota Radja gevaarlek in de borst gewond; October 1891 buitengffwonè bevordering tot majoor; 1894 luitenant-kolonel ; 1897 kolonel; 1898 gouverneur van Atjeh ; 1903 grootkruis der Militaire Willemsorde, 1904 gouverneur-generaal. — O^er het gebeurde te Tidore wordt aan de »Java-Bode" bericht, dat de voorstelling, die van de zaak is gegeven, niet in overeenstemming is met de waarheid en dat, juist tengevolge van het beleidvol en kalm optreden van den resident en den ernstigen wil van den sultan om zich strikt te houden aan de bepalingen van zgn contract met bet gouvernement, ernstige beroeringen zgn voorkomen. Het hoofd van gewesteljjk bestuur had de adat van het land te eerbiedigen, wilde het zjjn bevoegdheid niet overschrjjden. Begint het volk aan die adat te ontgroeien door meerdere beschaving, dan zal de vorst, die in een europeesche omgeving is opgevoed, zich daartegen, bij een bezadigde leiding, wel niet verzetten, maar met geweld kan hjj daartoe door den resident, zonder vooraf verkregen instemming van de regeering, niet gedwongen worden. In bet schrijven aan de »JavaBode" wordt beweerd, dat de bevolking zich door verkeerde raadgevers zou hebben laten opruien en dat de sultan daarover zeer verbitterd was. De berechting der zaak heeft hjj evenwel overgelaten aan den resident, de vrede tusschen hem en zgn onderhoorigen is geheel hersteld en tegen den verspreider der beweerde valsche geruchten zal een vervolging worden ingesteld. — De Eerste Kamer heeft haar zittingen hervat en dadelijk de wet op het Hooger Onderwijs in behandeling genomen. — Tot militair apotheker le kl. is bevorderd de id. 2e kl. M. H. H. Bertrams, met bepaling dat hg belast blijft met de waarneming der betrekking van leeraar aan de H. B. S. te Semarang. — De kapitein T. Ketjen bjj het garnizoens bataillon der Zuider en Oosteraldeeling van Borneo, kolonne in de Boven Kapoeas, is overgeplaatst bjj het korps gedeelte te Bandjermasin. De le luitenant A. K. Nanning bjj het garnizoens bataillon der Zuider 'en Oosterafdeeling van Borneo te Bandjermasin is overgeplaatst bjj de kolonne in de Boven Kapoeas

en de le luitenant L. J. Rijnlende bg het korps gedeelte te Poeroek Tjahoe, terwijl de le luitenant G. W. Mazee overgeplaatst is bij het kops gedeelte Tandjong. De le luitenant L. W. Goslings bjj het garnizoens bataillon van Sumatra's Oostkust te Medan is overgeplaatst bij het korps gedeelte te Kwala Simpang. De 2e luitenant P. L. C. Tissot tau Patot bjj het garnizoens bataillon der Zuider en Oosterafdeeling van Borneo te Bandjermasin is overgeplaatst bij het korps gedeelte te Moeara Teneh. De 2e luitenant der infanterie J. J. Riel heeft één maand verlenging van zjjn verlof wegens ziekte naar Soekaboemi gevraagd. De onderluitenant A. J. van Hoogezand no. 26221 bg het garnizoens bataillon der Zuider en Oosterafdeeling van Porneo te Moeara Teweh is overgeplaatst bij het korps-gedeelte Poeroek Tjahoe. De magazijnmeester 4e kl. (militaire opzichter le kl. der genie) J. S. Biekart, is van Magelang naar Tjimahi overgeplaatst' — Aan den hoofdofficier der zeemacht, gedetacheerd bg het departement der marine en belast met de betrekking van chef der eerste afdeeling bjj dat departement, zijn bij gouvernements-besluit, naast zjjn functiën als zoodanig, opgedragen de bemoeiingen vau administratieven aard met het personeel der zeemacht, dat te Batavia doortrekkende is of in hospitalen enz. wordt verpleegd, voor zoover die bemoeiingen aan boord van de schepen gerekend worden te behooren tot het administratief gebied van het kommandement, en dit onder den titel van chef van den plaatselijken dienst der zeemacht te Batavia. — De controleur te Sampit H. P. Wagner, heeft wegens langdurigen dienst een jaar verlof naar Europa gevraagd. De wegens ziekte eervol uit zijn betrekking ontslagen controleur bjj het B. B F. Heaviside, is tot wederopzeggens gesteld in het genot van wachtgeld. De aspirant-controleur te Garoet H. C. van den Bos, is belast met de waarneming der betrekking van controleur te Tjibatoe. De 2e commies by het departement van B. B. L. A. C. H. Rgken beeft een jaar verlof naar Europa wegens langdurigen dienst gevraagd. Door den heer G. P. Carli is verzocht benoemd te worden tot leeraar aan een der. H. B. S. Aan den eerstaanwezend stadsgeneesheer te Batavia dr. J. P Kloos in wegens gewichtige redeuen veertien dagen verleend naar Djombang (Soerabaja). Door den stadgeneesheer te Soerabaja dr. J. L. L. Steiner is eervol ontslag uit zijn betrekking gevraagd. Het aan den civiel geneesheer te Rembang L. Th. Boerma wegens ziekte verlof naar Batavia is met een maand verlengd. De tijdelyke commies by den pandhuisdienst te Batavia H. E. E. Yesstift heeft een jaar buitenlandech verlof aangevraagd wegens langdurigen dienst. Voorgedragen is tot makelaar te Soerabaja de heer C. G. Kolff. De architect bjj den waterstaat L. P. Luijks, is aangewezen om als eerstaanwezend waterstaatsambtenaar te Pasoeroean op te treden. De opzichter der S. S. te Menes H. Schwab heeft om overplaatsing naar een koel klimaat gevraagd wegens gezondheidsredenen. Het aan den commies bjj de S.S. H. F. Heupner wegens ziekte verleend verlof naar Malang is met een maand verlengd. — Een zware slag heeft de familie van Bockom Maas alhier gister-avond getroffen. De assistent-resident van Tjiandjoer, de heer G. J. G. van Bockom Maas, een man, algemèen bekend en geacht in de geheele Preanger, waar hjj dan ook jaren-lang heeft gewerkt, is gister oin 6 uur door een noodlottig ongeluk om 't leven gekomen. Toen hjj voor zjjn woning bezig was met op kalongs te schieten, wat een geliefd vermaak voor hem was, sprong zjjn geweer, en de heer Maas werd zoo ernstig getroffen, dat lig weldra overleed. In 1894 was de heer van Bockom Maas tot assistent-resident van Tjiandjoer benoemd. — De landraad alhier veroordeelde op heden den inlander Meneng wegens verwonding tot 6 dagen, den inlander Mardjoeki wegens het

moedwillig toebrengen van e^n slag tot één en den inlander Madrani wegens diefstal tot 6 maanden dwangarbeid buiten den ketting. De beklaagde Madsahri werd evenwel vrijgesproken. — In antwoord op de vraag van een fabrikant, of het ook bekend was dat in Indië (genoemd werden de Preanger Regentschappen) matten worden vervaardigd in zoo grooten getale dat zjj naar Europa uitgevoerd kunnen worden tegen prijzen, die werkelijk concurreerend zijn met die der China-en Japanmatten, wordt in het Bulletin no. 30 van het Koloniaal Museum meegedeeld, dat in Nederland gewoonlijk geen Indische vloermatten in de winkels te koop zjjn. Wat daar te krjjgen is, is Duitsclie namaak. Matten in Oost-Indië te bestellen is voor een particulier te lastig, ook wegens de groote onkosten. De in Indië gebruikte soorten van vloermatten zijn de Buitenzorgsche, de Griseesche, en de Palembangsche. Eerstgenoemde zjjn vrjj goedkoop, doch zeer onsterk. Een fijnere, duurzamere en sterkere soort zijn de Griseesche, o.a. verkrijgbaar te Soerabaja, maar bovenal zjjn de Palembangsche matten te roemen. Beide laatstgenoemde soorten zijn niet gevlochten, maar bestaan uit naast elkaar gelegde rotan. De in Indië nog wel gebruikte »Japansche matten"— van Chineesche wordt nooit gesproken — zjjn op 't oog nogal fraai (gekleurd) en vrjj duur, maar zij verkleuren en slijten spoedig. — De Djocja wordt op 't oogenblik een tentoonstelling van inlandsch vlechtwerk gehouden, die daar zeer in den smaak valt. De eerste twee dagen waren reeds ongeveer 3000 entréekaarten verkocht, terwjjl bovendien aan tal vau inlauders vrjjkaarten waren uitgegeven. — De »Militaire Sportvereeniging" te Salatiga heeft een afstandsrit uitgeschreven over 195 K. M. tusschen Salatiga of Banjoe Hiroe, over de grens van Kedoe, Pringsoerat, Setjang, Magelang, Bloudo, Boroboedoer, Moentilan, Salam, grens Jogja. Sleman, Jogja, Kalasan, op de grens van Solo, Klaten, Kartasoera, Bojolali, Ampel, en over de grens Semarang weder naar Salatiga ot Manjoe Biroe. Het traject moet met één paard in Juli, Augustus of September worden afgelegd, binnen driemaal 24 uren. Het tempo, de keuze van datum en indeeling van den marsch worden aan da deelnemers overgelaten. Den dag na aankomst wordt de toestand der paarden beoordeeld door een jury. Voor hen die aan de voorwaarden, voor den rit gesteld, hebben voldaan, worden herinneringsmedailles uitgeloofd, terwjjl de deelnemers een tegemoetkoming zullen krjjgen voor de onkosten van logies, fourage enz. De proef heeft ten doel uit te maken wat de australische ponies waard zjjn over grooten afstand, wanneer zjj oordeelkundig gereden worden. — Toen gister te Meester Cornelis de le luitenant L. A. Bedet, leeraar aan de militaire school, met een tiental leerlingen op een doorwaadbare plaats de rivier over trok, die achter kampong Melajoe stroomt, deed een der onderofficieren een misstap en in zijn val sleepte hjj twee kameraden in den stroom mee. Eerst in den middag werden door itilandsche knapen de Ijjken opgevischt van de sergeanten D. C. Broejjer, J. P. Hendriksz en Eekhout. — Bij den grooten brand te Padang zijn, naar de »Suin. Bode" meedeelt, verbrand : 174 huizen, zoowel toko's als woonhuizen, en 3 pasarloodsen. De brand maakte 254 huisgezinnen dakloos, terwjjl aan handels- en andere goederen buiten de waarde der gebouwen voor ongeveer 1 ton vernietigd werd. De waarde der in vuur opgegane gebouwen wordt geschat op f 108.000. Van de schade is door assurantie gedekt by verschillende maatschappijen een bedrag van f 40.000, n.1. bjj de agenten Gebrs. Veth f 4000.—, van Houten StefFan & Co. f 28.000. — en de Padangsche Handelmaatschappij f8000.—. Hieronder is begrepen de ver/.ekering van bjj de Spaarbank hypothecair verbonden gebouwen voor f 25.000. — Met den gezondheidstoestand van onze veste is het tegenwoordig bizonder slecht gesteld, meldt men uit Kraksaan aan de »Loc." Weinigen van de europeesclie inwoners van

Kraksaan en omstreken kunnen zeggen in alle opzichten gezond te zijn. De malaria woedt hevig zoowel bj) de europeesclie als bij de inlandsche bevolking. — Toen dezer dagen in de gevangenis te Semarang het plafond schoongemaakt werd boven de cel waarin Herman Gentis opgesloten zit, vond men, naar de »Loc." meedeelt, er een breekijzer, een boor, stukken ijzer en touw. Het plafond loopt niet door boven de geheele cel, het middenvak bestaat uit naast elkaar staande latten om de noodige lucht door te laten. Toen Gentis ondervraagd werd, ontkeude bjj een poging tot ontvluchting beraamd te hebben. Maar bljjkbaar zijn er binnen en buiten de gevangenis menschen, die zjjn ontvluchting mogelyk willen maken. Al sedert lang mogen de gevangenen geen geld bij zich hebben, zoodat de gereedschappen wel met hulp van buiten binnengeloodst zullen zjjn — De cavalerist H J. Boomes, die door den krijgsraad te Magelang werd veroordeeld tot twee jaren gevangenis wegens moedwillige brandstichting, is door het hoog militair gerechtshof tot de z«lfde straf veroordeeld. — Te Padang Pandjang wordt het gauwdievenbedrijf in den laatsten tjjd vooral door leden van de sclioone sekse beoefend. Zoo kreeg een soempoersche kaïnhandelaar op de pasar daar bezoek van twee inlandsche schootie'u, die na veel bekjjks, gepaard met niet minder loven en bieden, terwijl een harer erg lief deed, eindelijk den winkel verlieten, zonder iets gekocht te hebben. Kort daarop ontdekte de koopman, dat hij een pak fjjn sits vermiste en dadeljjk vermoedende, dat de twee schoonen hem aen streek gespeeld hadden, jjlde hjj baar achterna, haalde haar in en eischte zijn eigendom terug. Beide dames bezwoeren bij hoog en laag hun onschuld, maar een harer deed daarbjj zóó druk, dat onverwachts het vermiste stuk goed van onder haar kabaja voor de voeten vau den woedenden koopman viel. Op dit gezicht bekoelde 's mans kwaadheid, big dat hjj het gestolene weer terug had en keerde weer naar zjjn winkel terug, 't aan den rechtvaardigen Hemel overlatende de twee dieveggen te straffen. De politie zou hjj ditmaal er maar buiten laten. Behalve deze dieveggen van de gewone soort heeft men er nog, die met meer kunst en slimheid te werk gaan. Dezen verkleeden zich op z'n europeesch of chineesch als mannen en gaan in de avonduren de straat op om naar omstandigheden hun slag te slaan. Zelf kwam de berichtgever van de >Sum. Bode" eens op een avond twee personen tegen van wie de een gekleed was in een zoogenaamden atjehschen pantalon met lakensch buis en muts, terwjjl de andere gedost was in een wit pakje van chineesch snit, het hoofd gedekt met een sportpet, waarondereen haarvlecht te voorschjjn kwam ; ren karwats in de hand voltooide het kostuum. Deze twee wandelaars bleken twee verkleede inlandsche vrouwen te zjjn, die op een of andere vangst uit waren. — De »Oengaran" is 12 dezer te Marseille aangekomen. De »Sumbawa, op rei* naar Batavia, is 12 dezer te Sabang aangekomen.