Algemeen Dagblad

door MENNO SCHENKE Ih* AMSTERDAM — Over de politieke J^XpOSlllC ndllUcr omwentelingen in Oost-Europa is de af- 1 • 1 gelopen twee jaar veel geschreven. Er 110Q.CA IOOHI KIJK. verschenen talloze boeken en reportages — J — van ooggetuigen, er werden evenveel «IIPIIW rlimDR film- en televisiedocumentaires ge- lllUilTT uuiupa maakt. „Kun je ook aan beeldende kunstenaars vra-

„K.un je ook aan oeeiaenae kui gen om op de revoluties van de herfst en winter van 1989-’ 90 te reageren”, vroeg Wim Beeren, directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam, zich af. Het antwoord op die vraag is positief. Op zondag 8 december gaat in het Stedèlijk Museum de tentoonstelIling Wanderlieder open. ‘Een tocht door het nieuwe Europa’, luidt de ondertitel van de expositie die kunst van bekende en onbekende kunstenaars 1 uit Oost en West samenbrengt. I Wanderlieder zijn eeuwenoude Duitse trekkersliederen, die vol zitten met verhalen. Wim Beeren: „Zouden beeldende kunstenaars iets ’ kwijt willen over hoe ze zich in die landen in de huidige situatie voelen? Of speelt dat in hun werk totaal geen rol? Ik ben uitgegaan van een aantal kunstenaars, aan wie ik dacht deze vragen te kunnen stellen. We zijn ook op zoek gegaan in de landen die in cultureel opzicht weer bij ons, bij Europa, gaan horen. Ik had de Britten Gilbert en George op het oog,

gek genoeg. Bij een bezoek aan hun atelier niet zo lang geleden had vooral Gilbert een heel sociaal-maatschappelijk verhaal. De Aids-kwestie en de status van de homoseksualiteit hebben in hun werk een belangrijke rol. En dat speelt hier en in Oost-Europa.” Kapotte broek De Nederlandse ambasseur in Roemenië, Coen Stork, was voor Beeren tussenpersoon voor de Roemeense kunstwereld. In korte tijd ontmoette Beeren een groot aantal beeldende kunstenaars in Boekarest. „Het leek er op dat ik iemand had: een kunstenaar die grote boeken, bibliotheken, maakte in een schrift dat niks voorstelde. Een geheimschrift dat ik me op de tentoonstelling in Amsterdam best kon voorstellen. „Roemeense critici en kunstenaars zeiden echter dat hij niet thuishoorde in een tentoonstelling als Wanderlieder, die uitgaat van een politieke situatie. De man heeft in het verleden twintig portretten van Ceaucescu gemaakt. Gecollaboreerd dus. De kunstenaar die naar Amsterdam komt, Ion Grigorescu, kwam in een kapotte broek naar een party van Stork. Ik was later op zijn atelier en wist direct: hier moet ik uren blijven. Zijn atelier kijkt uit op dat krankzinnige paleis van Ceaucescu. Hij is voor mij de bevestiging geweest dat ik die vragen aan kunstenaars kon stellen.” Andere conservatoren reisden naar Polen, Tsjechslowakije en Joegoslavië. Uit Polen komt Zofia Kulik, uit Tsjechoslowakije Martin Mainer en uit Joegoslavië de kunstenaarsgroep IRWIN. Uit Rusland komen Uja Kabakov en Oleg Tistol. Andere deelnemers zijn de Nederlander Ger van Elk, de Belg Jan Fabre, de Fransman Robert Combas, de in Duitsland wonende Tsjech Milan Kunc en de Italiaan Francesco Clemente. . Monumentaals „Jan Fabre”, vertelt Beeren, „is heel geïntrigeerd geraakt. Hij maakt een glaswand, die hij betekent. Daaruit komt een vuilnisbak die hij ooit in OostBerlijn heeft gezien. Daarop stond: Lucky Strike, sonst nichts. Ook Ger van Elk ziet iets in dit thema. Voor hem begon het, vertelde hij, met de romantiek, niet vanwege stellingen die in Wanderlieder worden geponeerd. Hij maakt

een heel duidelijk, zeer somber project over het milieu, een immense Brazaliaanse boom, diagonaal in een zaal geplaatst.” Beeren aarzelt over de term politieke tentoonstelling. „Ik heb op een zeker moment gesteld dat Wanderlieder een tentoonstelling is waarbij het museum een soort opdracht geeft. Anders zouden veel kunstenaars er niet toe komen het werk te maken, dat ze nu vervaardigen. Dat heeft iets ouderwets. „Het wordt bij voorkeur geen schilderijententoonstelling. Zij heeft iets monumentaals, iets verhalends ook. De kunstenaars die meedoen kunnen een wand, zoveel vierkante meter, aan. Het gaat niet om politiek in de zin van tekenaar Opland, maar wel om politiek in de zin van het een beetje verleggen van de assen. Is het nog denkbaar dat een schilder aandacht heeft voor deze thema’s? Wij lokken dat uit. „Die Roemeen zegt: dit is het uur van de waarheid. In zijn land is kunst helemaal niets meer, zij heeft geen enkele marktwaarde meer. Nu dat systeem is weggevallen, staan ze daar helemaal bloot. Als je zulk pessimisme ontmoet, dan heb ik dat graag. Hoewel, graag is een verkeerd woord. Het is een ontmoeting met andere systemen. Luxe „Kijk naar zo’n Clemente: hij doet vol overgave mee met kunst, die in de verte iets met politiek heeft te doen. Dat werk komt echter via de galerie, hij komt het niet hier maken. Op zo’n moment voel je dus de luxe van de westerse mens.” De lijst van deelnemers nogmaals doorlopend, komen we tot de conclusie dat Duitsland op Wanderlieder ontbreekt. Schilder en beeldhouwer Jörg Immendorff, wel aangezocht, zag van deelname af. Beeren: „Hij zei een schilderij te willen maken van nu, waarin hij zijn leven verwerkt. Maar daar heeft hij nog een jaar voor nodig. Dat is jammer voor ons. We hebben over A.R. Penck gesproken, maar die vind ik op dit moment niet zo geweldig. Kunst uit Oost-Duitsland? Nee, dat is niet om te doen. Kiefer? Dat zou na zijn solotentoonstelling en de expositie Energieën te veel worden." Mijmerend besluit Beeren: „Gek eigenlijk dat er geen Duitser tussen zit. Ik heb

K.unc een Deeije te veei ais > Duitser beschouwd. Dokoupil? I Ook een Tsjech. Walter Dahn? t Is over gepraat. Sigmar Pol- < Adverten

ke? Komt in april met een expositie. Die kan ik, met nog een week te gaan, voor Wanderlieder niet meer vragen...”

• Wim Beeren, directeur van het Stedelijk Museum in Amsterdam: „De tentoonstelling Wanderlieder moet de assen een beetje verleggen.” FOTO MAURICE BOYER

Van onze kunstredactie DEN HAAG — Het Nationale Toneel zal op 8 april met een uitvoering van .‘Wachten op Godot’ in de Koninklijke Schouwburg in Den Haag het startsein geven voor een groots opgezet Samuel Beckett-festival in de Hofstad. De bedoeling is tot en met 18 april het werk van de in 1989 overleden Nobelprijswinnaar opnieuw te introduceren en zijn invloed op de hedendaagse kunst te laten zien. Jiri Kylian Op genoemde première zal een reeks van vijftig Nederlandse en buitenlandse theatervoorstellingen volgen. Zo komt het Nederlands Danstheater met de visie van Jiri

Kylian op het werk van Beckett. Toneelgroep De Appel speelt ‘Omtrent de vloedlijn’, een voorstelling samengesteld uit korte stukken. The Gate Theatre uit Dublin komt met een voorstelling van ‘Endgame’. De belangrijke avant-garderegisseur Carlo Quartucci zal een aantal voorstellingen verzorgen en daarbij samenwerken met de beeldend kunstenaars Jannis Kounellis en Lawrence Weiner. Verder zijn er voorstellingen in aantocht uit andere delen van Groot-Brittannië, Duitsland, Portugal en de Verenigde Staten. Er zijn ook componisten door Beckett geïnspireerd geraakt en de resultaten daarvan worden onder meer door het Delta Ensemble ten gehore gebracht.

loncert: Maurizio Pollini. Muziek s an Beethoven, Schönberg, Nono \ in Debussy. Gehoord in het Con- ‘ :ertgebouw, Amsterdam. door OSWIN < SCHNEEWEISZ AMSTERDAM — Maurizio i ^ollini is een eigenzinnige 1 naestro. Hij speelt niet alleen i enomenaal. Hij confronteert 1 ;ijn gehoor ook met minder i voorspelbare programma's, n de Serie Meesterpianisten lestond zijn hoofdmenu uit Jeethoven, Schönberg, Nono ■n Debussy. Dat Pollini bij zijn pro- < (rammakeuze voor de minder ' ilatgetrapte paden bewandelt, f verdient alle lof en respect. Al 1 noet gezegd worden dat hij i net Luigi Nono’s Sofferte on- ' le serene (in ’76 voor Pollini 1 geschreven) geen ijzersterk i verk programmeerde. 1 De koele vrijage tussen imjrovisatorisch spel en ver- 1 vormde pianogeluiden op de 1 )and deed nogal gedateerd > tan. Pollini’s muzikale talent s twam veel beter tot zijn recht 1 jij Schönberg, Debussy of 1 3eethoven. Daar bleek hoe-1 :eer deze pianist een perfect ' ;venwicht heeft gevonden tus- < ten gevoel en verstand. Zijn zeldzaamheidswaarde 1 s de combjfiatie van een ui- I

erst doordachte visie en een ipontane uitvoeringswijze, ioms raakt die balans even verstoord. Dan domineert de ifstandelijke interpreet (het lerste deel van Beethovens ionate in C op.2 nr 3) of brult le klavierleeuw iets te obstiïaat (de twee Chopinvertoldngen als toegift), maar neestal triomfeerde Pollini. ïij voorbeeld in Beethovens Sonate in Es opus 7. Spanningsboog Onder een schijnbaar non:halante aanpak schuilde een literst diepgravende visie. Ben visie die het eerste deel ot één ondoorbroken spanïingsboog maakte. Geweldig vas het largo met zijn exreem trage tempi waar Polliii wel poëtisch, maar nergens >athetisch werd. Pollini leek het liefst te wilen fluisteren in de zes Kleine Clavierstücke op.19 van Schönberg. Toch ontbrak het :elfs in dat waanzinnige nooie pianissimo van het aatste deel niet aan scherpte. Bergens werden Debussy’s' 5es Etudes uit boek 2 te droog )f te zakelijk belicht. Nee, Pollini bracht ze als een verlaal waarvan je wenst dat het feen einde heeft.

Concert: Nirvana. Gehoord In Paradiso, Amsterdam. door DAVID KLEIJWEGT AMSTERDAM — Het Amerikaanse gitaartrio Nirvana kwam, zag en overwon. Een concertzaal was zelden zo rumoerig als Paradiso direct voor dit optreden. Dat had alles te maken met de torenhoge verwachtingen, die Nirvana met zijn tweede compact disc heeft opgeroepen. Kurt Cobain (zang, gitaar), Chris Novoselic (bas) en David Grohl (drums), drie smoezelige langharigen in t-shirts en jeans, zijn de meest onwaarschijnlijke sterren van hun tijd. Opwindend Het concert begon overrompelend met songs als Drain You en de hit Smells like teen spirit. Nirvana combineert de lessen van Sonic Youth met de singles van The Sweet. De resultaten zijn scherp, hard, toegankelijk en vooral opwindend: rockmuziek alsof zij deze week is uitgevonden. De muziek ging, hoe robuust en ongepolijst ook, als een huivering door Paradiso. Technisch zijn de muzikanten niet bijzonder, maar het geluid dat ze samen vóórtbrengen klopt als het hart van een tiener. Halverwege sloeg de vermoeidheid toe. Novoselic huppelde minder enthousiast over het podium en de zang van Cobain klonk vals en geforceerd. Alleen Grohl bleef dapper doorslaan. In de toegift herstelde Nirvana zich echter en was de scherpte terug.

Van onze kunstredactie DEN HAAG — Het orkest van Opera Forum uit Enschede moet in omvang terug van 105 naar 66 musici om 120 symfonische concerten en 90 operavoorstellingen in het oosten van Nederland te verzorgen. In het zuiden van het land zal het Limburgs Symfonie Orkest voor hetzelfde aantal concerten en operabegeleidingen moeten zorgen, eveneens met 66 musici. Het symfonische aanbod in het oosten en het zuiden van Nederland zal moeten worden verzorgd door respectievelijk Het Gelders Orkest en het Brabants Orkest. Deze orkesten moeten elk 97 musici tellen willen ze het symfonische aanbod op artistiek verantwoorde wijze brengen. Dit staat in het plan dat de directies van het Gelders Orkest (HGO) en Het Brabants Orkest (HBO) gisteren bij de Raad voor de Kunst hebben ingediend. Kunstenplan Met dit plan bieden deze orkesten een alternatief voor de voorstellen die minister d’Ancona van cultuur heeft gedaan in haar advies aanvraag aan de Raad voor de Kunst over het komende tweede Kunstenplan. De minister spreekt daarin van drie regionale orkesten met een omvang van 79 musici elk. Volgens Hans Hierck, directeur van HGO en samen met directeur H. Van Werkhoven van HBO ondertekenaar van het alternatieve plan, betekent dit echter een „volledige aantasting van het symfonische aanbod en van de werkgelegenheid” in de regio. Zoals de voorstellen van de minister er nu liggen zal in het meest gunstige geval het aantal musici in de regio van 416 naar 319 terug worden gebracht, afhankelijk van de oplossing van de operaproblematiek. In het ergste geval zal opera in het zuiden volgens de minister verzorgd worden door aankoop van produkties uit het buitenland, waardoor Forum geheel verdwijnt en het aantal musici in de regio niet meer dan 237 zal zijn. r ti tt

meer aan 201 zal zijn. Hierck en Van Werkhoven erkennen overigens eyenals de minister dat „de positie van Forum bankroet is”. Maar zij uiten de 'dringende wens’ om na negen jaar reorganisatie 'helderheid te scheppen in de voorziening van symfonische muziek’. „Er moet duidelijkheid komen, en dat is niet te vinden in het plan van de minister. Het begrip kwaliteit wordt door haar op een onacceptabele manier gehanteerd”, aldus Hierck. Niveau Hij wees erop dat de regio niet kan worden behandeld alsof het minder voorstelt dan de randstad waar negen orkesten ongehinderd opereren. Ook in de regio dient symfonische muziek op niveau te worden gebracht. Daarom moet elk regionaal orkest volgens het alternatieve plan niet minder dan 97 musici tellen. „Te veel partituren liggen buiten het bereik van een orkest van 79 musici”, zegt Hierck. De twee te vormen regionale orkesten kunnen 105 podiumbeurten op 11 geschikte podia verzorgen. Weliswaar minder dan tot nu toe, maar dat is altjd „minder desastreus dan wat de minister voorstelt”, zegt Hierck. Het alternatieve plan is volgens de samenstellers 'beduidend beter' dan welk plan dan ook van de minister. Er verdwijnen minder banen. In het alternatieve plan wordt ook bezuinigd, afhankelijk van het aantal operavoorstellingen tussen de 4,5 en 6 miljoen gulden, maar het behoud van kwaliteit is daarbij steeds het uitgangspunt, aldus Hierck.

/^Auctioneers /^Auctioneers /^Auctioneers /""^Auctioneers f,Auctioneers [Vjleru m IVjleru m IVjleru m Ijleru m IVjler u m g Glerum p KUNST- EN ANTIEKVEILINGEN BV Westelnde 12 - 2512 HD 's-Gravenhage - tel. 070 - 356 01 65 c| Beethovenstraat 89 - 1077 HS Amsterdam - tel. 020 - 671 81 21 255 1“ WÊk wm> S| 0 Jr |j? Ö, ll. Jumeau, E.J. Bébé ss Veiling No. 42 op 2 december in Den Haag f« om 10.00, 14.00 en 19.30 uur 50° 0 Poppen en speelgoed || kijkdagen: 29 november t/m 1 december van 10.00 - 16.00 uur 1“ SE Van 27 november t/m 20 december in ons 2° 0 Amsterdamse kantoor voorbezichtiging van ^3 Indonesische schilderijen ^ (Veiling op 17 februari 1992 in Den Haag) ^ 'ijv Inlichtingen en catalogus: tel: 070-356 01 65 rc Catalogus tevens verkrijgbaar bij: Donner Boeken, Rotterdam eScheltema Holkema Vermeulen, Amsterdam Verwijs, de Haagse Boekhandel, Den Haag Broese Kemink, Utrecht w na a TrV] wnaair\| wTfïTaTxVl wnaair\| wrUTaTfyi sjaaiionony^J | sjaauonony^^J | sjaauonony^^J sjaauonony^J | sjaauononv,^^

Filmacteur Klaus Kinski overleden

door AB ZAGT ROTTERDAM — Klaus Kinski, de Duits-Poolse acteur die op 65jarige leeftijd in San Francisco overleed, had een wilde blik. Daarmee kon hij zijn personages een aan waanzin grenzende bezetenheid geven. Met zijn doordringende oogopslag maakte hij van zijn rollen meestal iets bijzonders, hoewel de kwaliteit van zijn meer dan 170 films zeer uiteenliep. Klaus Kinski werd gisteren door een vriend dood aangetroffen in zijn Californische woning. Uit een voorlopig medisch onderzoek blijkt dat hij reeds zaterdag een natuurlijke dood is gestorven. De om zijn opvliegende karakter bekend staande Kinski werd in 1926 in Polen geboren. Op jonge leeftijd verhuisde hij naar Berlijn waar hij onder armoedige omstandigheden opgroeide. Op zijn zestiende nam hij dienst in het Duitse leger. Hij vocht in Nederland waar hij gewond raakte en door de Britten gevangen werd genomen. Zijn eerste film maakte Kinski in 1948. Door zijn opvallende uiterlijk, dat volgens hemzelf ‘interessant lelijk’ was, speelde hij vaak de rol van psychopaat. In Duitsland werd hij vooral bekend door de films die naar de thrillers van Edgar Wallace zijn gemaakt. Bij het Europese publiek viel hij op door de bijrollen in een aantal spaghettiwesterns. Als filmacteur kreeg Kinski artistieke erkenning door zijn samenwerking met de Duitse regisseur Werner Herzog. Vijf keer

stonden zij samen op de set, onder meer in Aguirre der Zorn Gottes, Fitzcarraldo en de vampierfilm Nosferatu, waarvoor de opnamen voor een belangrijk deel in Delft en Schiedam plaatsvonden. Hoewel de verhouding met Herzog werd gekenmerkt door heftige ruzies, waarbij zelfs een keer geschoten werd, was Kinski de perfecte vertolker van Herzogs filmfiguren. Vaak waren dat gekwelde helden met waanzinnige ambities waaraan zij vaak bezweken. Legendarisch zijn de problemen die zich voordeden bij de opnamen voor Fitzcarraldo. In deze film laat de hoofdpersoon duizenden Zuidamerikaanse indianen een salonboot over een berg trekken. Kinski hield van shockeren. Interviews, ook op de televisie, ontaardden vaak in slaande ruzies. Zijn autobiografie Ich bin so wild nach deinem Erdbeermund veroorzaakte veel commotie door zijn openhartige seksuele bekentenissen. Naar het aantal rollen dat Kinski op het toneel en in de film heeft gespeeld, kan slechts worden gegist. Provocerend zei hij vaak dat hij uitsluitend keek naar de financiële vergoeding. Om die reden ging hij niet in op aanbiedingen van Fellini en Visconti. Klaus Kinski, sinds 1982 Amerikaans staatsburger, was vier keer getrouwd, in 1987 voor het laatst met de 17-jarige Italiaanse Deborah Caprioglio. Nastassja Kinski, een dochter uit zijn tweede huwelijk, werd als filmster minstens zo bekend als haar vader.

I* De acteur Klaus Kinski (65) werd gisteren in San Francisct dood aangetroffen. foto reutef

• ue Amerikaanse acteur :§ George Corraface speelt de 1 hoofdrol in de Columbusfilm van de gebroeders Salkind die volgend jaar in première gaat. Eerder werd bekend dat Marlon §§ Brando de rol van groot-inquisiteur zal vertolken. Voor deze rol toucheert Brando een supergage van ruim 9 miljoen gulden. Zijn voorwaarde is dat de film recht doet aan de indianen, een bevolkingsgroep voor wie Brando het altijd al f§ heeft opgenomen. • Een album met 44 tekeningen van Peter Paul Rubens (1577-1640) heeft bij Christies in Amsterdam 713.000 gulden opgebracht. De nieuwe eigenaar is een Franse handelaar. Het album bevat de vroegste tekeningen van Rubens. Ze tonen de dood. :j:g •Arjan Visser uit Amsterdam, Annet Schaeffer uit || Schiedam en Arjan Keene || hebben van de Gorinchemse wethouder van cultuur, W. Voorsluijs, de Gorinchemse Literatuurprijs || van de Stichting Literaire Workshop uitgereikt gekregen. •Aan de Franse schrijfster Benoite Groult is gisteren het honderdduizendste exemplaar overhandigd van de Nederlandse vertaling van haar succesvolle roman ‘Zout op mijn huid’. Dat hoorde meer dan een §§ jaar tot de bestverkochte §§ boeken in Nederland en f| België. De Nederlandse I vertaling van een nieuwe roman van Groult, ‘Een eigen gezicht’, ligt deze week I in de boekwinkel. • Na een lange ziekte is in Parijs de Franse acteur en toneelschrijver Francois f Billetdoux op 64-jarige leeftijd overleden. Hij was §| vooral bekend vanwege | zijn zwarte humor. m • De frêle Frangaise popzangeres Patricia Kaas §| krijgt op 12 december in Wiesbaden de Bambi ’91prijs. Volgens de jury van het Duitse blad Burda is zij het nieuwe geluid van jong Europa. §: