\X\"r IJ tellen over de wereld tien miljoen georganiseerde i\w arbeiders, voor wie de naam van Jaurès de edelste, welsprekendste en volledigste aspiratie van het socialisme pchaamde. Het genie van Jaurès liet zich niet insluiten in de Pers van een partij. Hij was meer nog dan de vertegenwoordig van een klasse. Hij symboliserde een tijdperk."
*ze woorden, door Kamiel Huysmans bij de indrukwekkende begrafenis 'de grote volkstribuun op 4 augustus 1914 uitgesproken, zijn in meer dan 'opzicht dienstig ter opening van een herdenkingsartikel voor Jean Jaurès. -ken niet alleen de kern van de man, die zij willen eren; zij markeren f_ het einde van een tijdperk, het Europa van vóór 1914. Zij komen tadien van een der weinigen, nu nog in leven, die in het volle bewustzijn ' het tijdsgebeuren bij deze mijlpaal aanwezig waren. Voor ons wordt het 'knger hoe moeilijker, met die wereld vóór de Grote Crises der Twintigste ** het juiste contact te vinden. En dat geldt uiteraard nog veel meer ' de wereld, waarin Jean Jaurès is opg3groeid. Toch is dit een artikel, | Voor zijn sterfdag, maar voor zijn geboortedag bestemd. werd 3 september 1859 geboren in Castres, een stadje in de Zuidf*e Languedoc. Hoewel van eenvoudig burgerlijke herkomst, groeide hij in de landelijke omgeving op, dat hij met de aarde van zijn geliefde ' verknocht raakte en zich met enig recht een paysan cultivé, fecultiveerde boer kon noemen. Zonder die verbondenheid met, een aan tor en mensen even bontgeschakeerde. landstreek is de hele, van vitaliteit Stromende, persoon van Jaurès, met zijn levenshonger en levensvreugde, Plebejische humor, zijn boerenslimheid, zijn poëtische gevoeligheid en rijke verbeeldingskracht, eenvoudig onvoorstelbaar. Het is alsof dit zon_3ten, felle landschap zijn levende incarnatie heeft gevonden in het uit%e, naar alle kanten licht en kracht uitstralende karakter van een van Srootste zonen. Jean Jaurès
*n land van oorsprong, zijn dement en kiesdistrict, de '. trouw gebleven, in zijn hele ■* carrière. iTEN moet zich de loopbaan van de man, in wiens on*°estbaar optimisme wellicht Srootste kracht school, niet als die van een zondags' Voorstellen. Het gezin was *'ijk, al kwamen in de familie * relaties, w.o. twe* admiraals ' zoals zo vaak was de fler de dragende figuur; het
ll der ontdekking door een schoolopziener opende het %e genie de weg naar boven, naar de Ecote Nor! Supérieure in Parijs, lange jaren de kweekschool politieke en geestelijke elite, vaak goed. en later goed-socialistisch. Een eervolle Èfsitaire loopbaan lag open voor de, om zijn goedheid als om zijn begaafdheid, gewaardeerde pupil, 'tin eerste filosofische graad in wedijver met Bergson behaalde. Maar al was hij enkele jaren in Toulouse, zijn oom de admiraal had het wel 'Seroken: „Jean gaat de politiek in, zoals een eend 25-jarige leeftijd zit hij inderdaad in de Kamer, ergerlijk-republikein, zoals JÖn herkomst burger**s. Het is goed te weten, hoe deze vurige socialist 'ol heeft betaald aan die burgerlijkheid. Zijn eerste J strandde erop: eerste brutale aanslag op zijn ''ftie. Zijn huwelijk kwam volstrekt conventioneel, ** dameskrans, tot stand en was dan ook eigenlijk Mislukking, al heeft Jaurès zijn levenlang veel *tin vrouw gehouden, die zijn trouw beloonde met *ekt onbegrip voor zijn gigantische arbeid èn nobele * (~sornettes", kletspraatjes geheten) en hem met domme eerzucht naar het ministerschap het leven
buiten en naar binnen. Van af het moment, dat hij de weg tot het socialisme en arbeidersbeweging gevonden had, heeft hij er middenin gestaan, er lief en leed mee gedeeld, er de grandeur
Op 31 juli 1914 werd in Parijs de Franse staatsman, filosoof en historicus Auguste Marie Joseph Jean Jaurès vermoord door de later ontoerekenbaar verklaarde nationalist Villain. Jean Jaurès, onbetwist leider van het Franse socialisme en de treffendste figuur van heel het westeuropese socialisme van zijn tijd, was op 3 september 1859 geboren, honderd jaar geleden dus en naar aanleiding van dat feit wijdt dr. B. W. Schaper, onze lezers door menig artikel van zijn hand bekend, een beschouwing aan deze hartstochtelijke strijder. Dr. Schapers dissertatie Albert Thomas verscheen kort geladen in een Franse vertaling (Albert Thomas, Trente Ans de Réformisme Social) met een voorwoord van Marius Meutet en met steun van de Association Le Souvenir d'Albert Thomas en van de stichting Zuiver Wetenschappelijk Onderzoek.
„Edelste, welsprekendste en volledigste aspiratie van het socialisme' werd 100 jaar geleden geboren
zuur maakte. Het is op het tragische af, dat deze man, die zijn hart aan miljoenen wegschonk, bij zijn eigen vrouw om een beetje liefde bedelen moest: a i m e z-m o i u n p e u, eindigde een brief, toen hn' in Zuid-Amerika, in 1911, op reis was. Zijn grote politieke huwelijk, met de arbeidersklasse, is evenmin over rozen gegaan, maar hier was de liefde toch minder eenzijdig. De wisselvalligheden ervan beslaan een kwart eeuw geschiedenis van het Franse en het Europese socialisme; een kwart eeuw strijd naar
maar ook de servitudes, de dienstbaarheden van ondervonden. Zij waren hem niet altijd trouw, zelfs niet zijn mijnwerkers en glasblazers van Carmeaux, wier afgevaardigde hij lange jaren was, maar die hem, juist middenin de Dreyfus-crisis, tijdelijk in de steek lieten. Zn' waren veeleisend, in hun dogmatische ijverzucht en ketterjagerij. Zij dwongen hem rekenschap af over zijn intiemste levensverhoudingen, toen zij hem over de communie van zijn dochter Madeleine ter verantwoording riepen: zes weken overlegde het Comité Général, of dit een uitsluiting wettigde! Maar zij vergolden het hem, door hem als een heilige te vereren.
Jaurès' rol in het Franse en Europese socialisme laat zich even slecht in één alinea samenvatten r's zijn politieke loopbaan in de Derde Republiek. De strijd om het ~geval-Millerand", Guesdisten tegen Jaurèsisten. Amsterdam-1904, het Franse Unie-congres van 1905, Stuttgart-1907, Bazel-1912, zijn even iovele bakens in een stroom van spannende gebeurtenissen, etappes in de opgang van het Westerse socialisme, als de affaire-Dreyfus. De wetten van Combes, de strijd tegen de driejarige diensttijd, tegen het verbond met de „rode Tsaar" (sedert de „bloedige zondag" van 1905), behoren tot de .grandeur et décadence" van de Derde Republiek. Voor wie dit meer dan namen zijn, die weten, hoezeer Jaurès bij dit alles betrokken was. altijd midden in het strijdgewoel, waarin ten ten slotte gevallen is. I 1_IT alles is in Nederland niet zo onbekend. N.et voor niets hebben velen hier Frankrijk altijd als hun tweede vaderland beschouwd. Aan Jean Jaurès zijn
door dr. B. W. SCHAPER
twee Nederlandse proefschriften gewijd, beide op rijpere leeftijd tot stand gekomen. In de laatste, van H. H. Har m s, over Jean Jaurès als Gesclriedschrijver van het Ancien Régime (1958), wordt met trots melding gemaakt van de grote belangstelling, die Jaurès als geschiedschrijver van de Franse Revolutie hier te lande, in en buiten vakkringen, genoten heeft. De studie, die een klein onderdeel, twee hoofdstukken, van een reuzenwerk tot voorwerp heeft, zal ondanks alle doorwrochtheid in vakkringen ook wel op kritiek stuiten. Mij lijkt althans haar bewijsvoering niet onaantastbaar en haar hele opzet, die op een confrontatie uitdraait van Jaurès' werk met de resultaten der moderne geschiedvorsing in de halve eeuw daarna, wat onevenredig en, tegen alle goede bedoelingen in, naar uitkomst wat onbillijk.
Maar de hulde, die deze grondige studie beoogt, is verdiend voor een werk, dat alleen al door zijn totstandkoming een wonder is: 5000 pagina's met drie miljoen woorden, in vier jaar tijd geschreven door iemand, die
een hoofdrol vervulde in een der acuutste fase 3 van de affaire-Dreyfus, dagelijks zijn politieke hoofdartikelen afleverde en legio spreekbeurten voor zijn veeleisende partij vervulde. „Een
uniek feit in de annalen der uitgeverij", heeft men het genoemd, alleen doenlijk voor de ..stierenkracht" — en
het olifantengeheugen, zou men eraan moeten toevoegen
— van een Jaurès. En toch is dit voor de volksmassa geschreven geschiedwerk, deze Histoire Socialist e, waarvan de vellen in de hotelkamers en stationswachtkamers „neergeworpen" werden, in vele opzichten baanbrekend geweest voor de studie der Franse Revolutie.
Jaurès als Denker, van dr. W. Bannin g, is breder van opzet en graaft dieper. Het gaat daarin om de geestelijke achtergrond en het spirituele genalte van Jaurès en het socialisme, dat hij representeert. Terecht wordt daarin net idealistische karakter, ook in wijsgerige zin, van dit socialisme geaccentueerd, dat voor Jaurès stellig meer was dan een maatschappelijk stelsel en als levens- en wereldbeschouwing heenwijst naar metafysische achtergronden en kosmische kracnten. Banning gewaagt van een religieus humanisme en voor Jaurès' religieuze neigingen is van vele zijden bewijs te leveren. Zo wijst Jaurès' jongste biografe, Marc e 11 e Auclair, in La Vie de Jaurès ou la France d avant 1914 (1954) op het getuigenis van Maurice Barrès, tegenover wie Jaurès uitdrukkelijk verklaard zou hebben, in een God te geloven, die gediend
wordt in een religie, niet als een systeem van dogma's, maar „als een ideaal-leven van impressies, als een resumé van de verhevenste gevoelens, als een poëzie> die in het hart van ieder mens sluimert." Gebrekkige aanduiding van wat h. stelselmatiger ontwikkeld had in zijn proefschrift De la réalité du monde sensible, (Over de werkelijkheid van de zintuiglijke wereld), een wonderlijke poging tot synthese van materialisme en idealisme, waaraan hij overigens ook later, in het heetst van de politieke strijd, trouw blijft.
■ oYNTHESE, integratie, harmonie, eermeid, vrede, zijn de sleutelwoorden in Jaurès' denken en dromen. Maar alles onlosmakelijk verbonden met de praktijk Droom en daad één. Zoals zijn socialistische antipode Guesde tijdens de tutte van de strijd om Dreyfus hem toevoegde: „Jaurès, ik houd van je, omdat b„ jou de daad altijd op de gedachte volgt." Integraal socialisme, zoals het door de oude voorganger Benoit Malon gepredikt was en zoals het Jaurès ertoe dreef, alle nuances in de socialistische beweging in Frankrijk, geïnspireerd door één grote Franse traditie, die in de Franse Revolutie
laar oorsprong vond, ten koste van alles te verenigen, ook ten koste van eigen, persoonlijk oordeel of politieke carrière. Vereniging van materialisme en idealisme, van Marx en Proudhon; of Marx, Micheiet en Plutarchus. Van revolutie en evolutie;- radicalisme en
reformisme: esprit révolutionnaire, action réformiste (revolutionair in de geest, reformist metterdaad); klassenstrijd en klasseneenheid.
Een Duitenstaander, tegenstander later, Charles Péguy, scherp criticus van zijn tijd. schrijft hoe Jaurès elke haat miste en tijdens de affaire-Dreyfus de verrotheid van de bourgeoisie betreurde. „Hij wist best, dat er geen twee mensheden zijn, een burgerlijke en een socialistische, maar dat het een-en-dezelfde mensheid is, die nu burgerlijk is en die socialistische individuen en partijen pogen in haar geheel socialistisch te maken..." Hoe en waarom het proletariaat geroepen is met zichzelf de hele mensheid te bevrijden, het is een thema, dat Jaurès met Marx deelt, maar in oneindig meer variaties en met een beroep op veel meer kanten van de proletariscae mens en met alle geestelijke en morele consequenties heeft aangeheven.
Wat bij elke mindere geest als maaken knutselwerk, als fraseologie zou aandoen, wordt bij deze virtuoze woordkunstenaar, deze „Michelangelo van de redekunst", achter wiens beeldenrijkdom een brandend vuur gloeit, wiens woorden met diepe ernst geladen zijn, tot een elementair geweld. „De eeuwige uitstorting van zijn genie", heeft Paul-Boncour in zijn Mémoires geschreven, deed hem op elke plaats, op elk uur, zijn toekomstconstructies opwerpen, die in de schittering van het woord verschenen en, als het ware van hemzelf losgemaakt, een eigen leven leidden, als de sublieme figuren, die de andere Michelangelo aan het plafond van de Sixtijnse kapel wierp." Maar Jaurès was, aldus Huysmans in zijn reeds genoemde grafrede, meer dan een kunstenaar. „Hij was méér dan het Woord. Meer dan de redenaar. Hij was het Geweten." Het geweten van die socialistische arbeidersbeweging, welker opgang hij begeleidde en inspireerde.
I TAURèS' woord heeft gewerkt tot J vèr over zijn graf, dat in 1924 naar het Pantheon werd overgebracht. Nog is het Jaurèsisme een bron van waardevolle ideeën en inspirerende profetieën. Het socialisme tussen beide wereldoorlogen, vooral dat wat onder invloed stond van De Man en het Planisme, hebben er zich aan gelaafd. Ook een hedendaagse personalistisch of humanistisch socialisme kan bij Jaurès een schatkamer van noties en suggesties vinden. Maar wat deze lichtdrager, deze zoon van de zondoorzengde Midi, onherroepelijk in 1914 in zijn graf heeft meegenomen, is zijn onverwoestbaar optimisme, een toekomstvertrouwen, dat bij deze alles-verenigende integralist een ondergrond van pessimisme niet uitsluit, maar dat van elke tribune, van elk platform, op elk gehoor als een natuurkracht van hem heeft uitgestraald.
Om tens'otte een laatste maal Huysmans, immers zijn tijdgenoot en de ónze, aan te halen: „Jaurès verdwijnt op het moment, waarop heel Europa dreigt in vuur en bloed te worden gelegd. De moord van de grootste onzer partijgenoten werd de aankondiging van de grootste ramp, en men zou kunnen zeggen, dat het Lot deze barbaarse visie heeft willen besparen aan het onvermoeibare optimisme van hem, die, ondanks alles volhardde in het geloof aan de uiteindelijke trioml van de intelligentie en het gezonde verstand van de mens."
Dat werd gesproken in 1914. Ee*i halve eeuw na zijn dood, een eeuw na zijn geboorte, zijr. wij van dit optimisme verderaf dan ooit. Het is zinloos en uitzichtloos, zijn woord en zijn geest in machteloze leuzen tot leven te willen wekken. zoals helaas in socialistische kring, vooral in Frankrijk, maar al te vaak gebeurt. Ma_.r het heeft wèl diepe zin, in de herdenking van een grote, profetische figuur zich bewust te worden van de eigen situatie en eigen verwachtingen te toetsen aan die van hem, die uit een vurig' geloof heeft geleefd en daarvoor is gestorven. DR. B. W. SCHAPER
Jean Jaurès in juli 1914, slechts enkele plagen voor hij „erd vermoord.
JEAN JAURÈS, in 1885, als gedeputeerde van zijn departement de Tam.