kelen waren verschenen, zo onpartijdig en weloverwogen, dat daarmee eigenlik alles over de Havelaar was gezegd. Aldus: dit boek is niet bestemd voor mensen die niet tegen Multatuli opzien; of die alles van Multatuli weten; of die in 1860 reeds een artikel lazen waarin eigenlik alles over hem werd gezegd. Men moet ook het fatum aanvaarden dat van Multatuli doodrustig een „verouderde waarde" maakt voor lieden die geen ogenblik twijfelen aan de onverouderbaarheid van chinese pullen en ander oud-delfts. In onze literatuur is misschien alleen Vondel niet verouderd: men versta daaronder dat de ontwikkelde Hollander graag de komplete reeks van diens werken overeind gezet op een buffet ziet, zoals een reproduktie van de Nachtwacht of het portret van Willem de Zwijger gevoeglik zijn behang siert. Maar onze nationale onmacht om belangrijke schrijvers anders dan voor de school te herdrukken, waardoor Holland nog steeds op een komplete editie van bijv. Couperus wacht, kan moeilijk als fout van Multatuli worden aangevoerd, wiens volledige werken altans enige malen werden gerealiseerd, zij het in een zogenaamde luxe-uitgave die alleen nog maar bruingevlekt verkrijgbaar is en in een populairdere Garmond-editie die van de drukfouten knettert. De grootste prozaschrijver van Holland te zijn is tenslotte misschien nog niet veel, maar de laatste vraag zou hier moeten zijn: wie heeft gelijk, de grote schrijver of het kleine land?