officiële publikatie — officieel ditmaal met al de leugen die er op bestelling deel van uitmaakt.
En kortom, een volk heeft de grote mannen die het verdient, en bij alle geestdrift die hij gewekt heeft, houdt men het idee dat Multatuli nooit verdiend is geworden door het nederlandse x). Hij loog in geen enkel opzicht toen hij vaststelde dat een schrijver van zijn rang in het buitenland op een andere manier geleefd zou hebben, niet zó verpletterd en afgebeuld door publieke opinie en armoede ; dit is nog maar het banaalste dat men ervan zeggen kan. Er is bij ons een zielige schaarste aan grote mannen, en zeker van dit menselike soort; als men bij ons een Lermontov, Dostojevsky, Tolstoï, een Byron, Heine, Edgar Poe, een Baudelaire, Rimbaud, Verlaine had gehad, men zou niet zó gesniggeld hebben bij iedere vondst in Multatuli's vuile was. Maar zelfs dat werkt mee, goddank, aan de roem van een werkelik groot man, zelfs daardoor wordt bepaald hoezeer Multatuli, zoniet onze grootste schrijver (en ondanks Vondel en alle mannen van '80 met nagroei ben ik ook hier zeker van), altans de grootste schrijversfiguur is geweest, ooit in onze letteren opgestaan.
Dit boek gaat niet verder dan tot 1857, bestrijkt precies heel de tijd dus waarin Dekker nog niet Multatuli was. In een boek over zijn verdere leven zou een kritiese beschouwing van zijn werken het noodzakelikste zijn. Misschien dat ik ook die taak nog eens op mij neem; vooreerst heeft het hier behandelde mij meer geboeid. Na een kleine biblioteek over deze eerste levenshelft te hebben doorgewerkt, heb ik er met des te meer overtuiging mijn materiaal aan ontleend, waar de meeste van deze boeken sinds lang waren uitverkocht. Latere biografen hebben de moeite genomen bij het overschrijven veel te ver-
1) Nu, in 1937, lijkt de 50e verjaardag van zijn sterven voor vele herdenkers bovenal aanleiding tot jubileren omdat hij 50 jaar dood is. Teken van leven, overigens.