HONY SOIT OUI MAL YPENSE



	



	



	



	HONY SOIT OUI MAL YPENSE



	



	



	



	DE BALDADIGE VERTELSELS
	BYEENGEGAERT IN DE ABDYEN VAN TOURAYSNE ENDE ONDEUGENDER WYSE IN HET LICHT GEGEVEN DOOR DEN SINJEUR
	HONORÉ DE BALZAC
	TOT VERMAECK DER PANTAGRUÉLISTEN ENDE GEENE ANDEREN
	VERLOCHT MET 160 PRINTEN VAN
	GUSTAVE DORÉ
	M HANTGECOLEURDE CIERI.ETTERS ENDE VIGNETTEi MITSGAEDERS EEN IN KOPER GEGRAEVEERT PORTRET VAN DEN AUTEUR DOOR DEN PLAETSNYDER HUB. LEVIGNE
	OVERGESET IN DE DIETSCE SPRAECKE DOOR DEN SINJEUR
	A. M. DE JONG
	NIEUWELYCKX GEPRINT DOOR AELDERICK STRENGHOLT AEN DE LEYTSCE GRACHT TE AMSTELREDAMME ANNO DOMINI MCMXLI



	



	EEN BEDEEST WOORTJEN VOORAF
	Dit inleydende woort en is niet gericht tot den goetwilligen ende begrypenden leser. Maer daer syn er oock «ulcke, dewelcke de waerelt niet en kennen ofte die hun geeme eenen blintdoeck voor binden, aldewyl sy de Avaerheyl liever niet sien en willen. Ende anderen, dewelcke te geleert syn om sich te connen genoegen met minder als de wetenscap hun heeft by gebrocht.
	Tot de eersten richt de Sinjeur De Balzac ecnigte wyse woorden in syne Prolooge. Wel hun so sy hem verstaen. Indien niet, so meugen sy dit boeck scielyck ter syde leggen, want sy en sullen, den lach niet en kennende, nemmer behooren tot de costelycke Pantagruélisten, voor dewclcken het uytsluytelyck gescreven wiert, doch ons



	allen verwysen naer de syde der boeken, waenende sclve onnoosele scaepkens te syn. In welcke droefgeestige overtuyging wy hen gaerne voort laeten doen.
	Den geleerden, sonder twyfel allen groote lanteerns in hunne scientic, meuge ick nochthants iet anders seggen. Sy sullen magscicn moort ende brant cryten over de spraecke, dewelcke ick my verstout hebbe te gebruycken. Dese en is niet suyver antiecq naer vorm ende geest, de'speliinge mag in hunne scarpe oogen op menigeriey plaetse grillig scynen ende corrupt.
	Ick bidde hun het naevolgende te bedeneken, ende my goetjonstelyck te absoiveeren.
	De ‚Sinjeur De Balzac heeft syne vertellingen gescreven in eene spraecke, dewelcke cle suggestie weckt van dese syns goeden meesters Franijoys Rabelays. Uyt vreese echter door de lesers van syn eygen tyt niet en te worden verstaen, vercoos hy eenen seeckeren bastaertvorrn, dewelcke verstaenbaer bleef endc nochthants eenen indruck opriep van antiquiteyt. Het selfde hebbe ick my vermeten. Ick hebbe gestreeft naer eenen scyn van out-Dietsce spraecke, dewelcke niet te veel moeylyckheden opleveren en soude voor den hedendaegscen leser. Om alles te seggen voege ick hieraen toe, dat ick dit mede deet, omdat veel van wat in dit oolycke endc wyse boeck te lesen staet, in onse al te nuchtere nieuwerwetsce taele ietwat te rauw ofte gepeeckelt mochte aendoen. Het element van kinderlyckheyt in de oude vormen verscoont alderhant baldaedicheden, dewelcke anders de ooren mochten beleedigen.
	Ende hiermede ruyme ick de plaetse voor den Sinjeur De Balzac, dewelcke, een goet soon der Kercke synde, wel geweten mag hebben, hoe het voegt de waerachtige morael te dienen, sonder te vervallen tot de onnoosele comedie der scynheylicheyt, waerdoor de wysen geensins bedrogen en worden, doch dewelcke Code grootelyckx ergernisse geeft . . . Amen !
	A. M. DE JONG.



	DIE PROLOOGE
	Utevooren ligt hier een boeck, locht te verteeren, vol geneuchten van hoogen smaeck, voornaementlyck voor de secr uytnemende smeerbuycken ende costelycke cannckyckers tot deweicken onse eerweerdige lantgenoot syne wyse woorden richtte, de onverwelckbaere roem van Touraysne, Franpoys Rabelays. Niet dat de auteur



	de verwaetenheyt soude hebben iet anders te willen wesen als een goet Tourangeyn ; hy begeert alleenlyck in vreuchde de fynproeverye te onderhouden der beroemde insaeten van dit lieffelyck ende welig lant, vruchtbaer in het teelen van illustere narren, draegers ende planters van geweyen als geen ander, ende hetwelck Vrancryck grootelyckx syn aendeel gesconcken heeft aen befaemde mannen met wylen Courier, pyckanter gedachtenis, Verville, scryver van den Moyen de parvenir, ende anderen welgekent, maer van dewelcken wy den Sinjeur Descartes moeten uytsonderen, nademael hy een melancholieck genie was ende meer hólle peynserye verweckt heeft als wyn ende gulsicheyt t’saemen ; een man van denwelcken alle fynbackcrs ende coockenmeesters van Tours eenen heylsaemen afscrick hebben, dien sy nimmer erkennen en sullen, van wien sy niet en willen hooren spreecken ; ende wanneer iemant synen naem vernoempt, vraegen sy : ~Waer woont dese sinjeur ?”
	Sodus, dit boeck is het product der lachende luymen van goede oude monnicken, dewelcke menig spoor hebben naegelaeten in onse contrye, gelyck in La Grenaddière lez Sainct-Cyr, in het vleck Sacché lez Azaye-le-Ridel, in Marmoustiers, Véretz, la Roche-Corbon ende in seeckere typotheecken van sappige vertelsels, dewelcke bedaegde canunnicken syn ende hoofsce vrouwen, den goeden tyt gekent hebbende, toen de jockerny er nog niet op en keeck als er by geval een peert ofte ettelycke vroolycke volentjes uyt uwe syde rolden by elcken scaeterlach, gelyck heden ten daege seeckere jonge vrouwen doen, dewelcke haer met deftiglyck onbewogen gesichten souden willen verlustigen, iet dat aen ons luchthertig Vrancryck even so goet voegt als een olycan op het hooft eener coninginne. En daer de lach een voorrecht is, uytsluytelyck den mensc toebedeelt endeergenoegsaemoorsaecketottraenenligtinde publiecke privilegiën onser daegcn sonder hieraen door boecken noch iet toe te voegen, so hebbe ick het uytermaeten vaederlantslievent geoordeelt een lootje lusticheyt in het licht te geven in dese tyt, waerin de verveling druylt gelyck een motregen, dewelcke ons dam maeckt ende in ’t leste doorweeckt, ende ick wil onse oude gewente volgen, dewelcke uyt de raye publique een vermaeck sciep voor sovelen meugelyck. Doch, lacy, daer syn er weynigen overgebleven van dese oude Pantagruélisten, dewelcke God ende den Coninck hun bedryf lieten uyt oeffenen sonder meer dan nootsaeckelyck hunnen vinger daerin te roeren, hun tevreden gevent met erby te lachen, ende sy minderen nog by den dag, sodat ick harde bang ben dese hoog achtbaere brockstucken uyt oude getydenboecken verhoont te sien, uytgebracckt, voor scurftig gescolden, geblaemeert ende gesconden, daeromme



	



	ick gewis niet en soude lachen, aengesien ick te veel eerbiet bewaere endc toedraeg aen desc snippers onser Gallische outheyt.
	Beclenckt oock, o beseten criticasters, besnoffelaers van woorden, barpyen, gy die de bedoelingen ende de invallen van ceniegelyck bederft, dat wy alleen lachen connen so lange wy kinderen syn ; naermate de reys vordert, verdort de lach ende vermindert gelyck de oly in de lamp. Dit bedret, dat men om te connen lachen onsculdig moet syn ende reyn van herte ; in gebreecke daervan gy uwe lippen van eenen trcckt, uwe caecken doet maelen ende uwe braeuwen fronst gelyck lieden, dewelcke ondeugden ende onsuyverheden te verbergen hebben.
	Aensiet dus dit werek als eene groep ofte een bedt aen hetwelck de constenaer seeckere deelen niet en can onttrecken, ende soude een sot syn van twee-en-twintig caraet, so hy er oock maer vygcblaetjens op aenbrocht, aldewyl sulcke wereken, so min als dit boeck. gemaeckt en syn voor cloosterscolen.
	Desniettemin hebbe ick er tot myne groote pyne moeten toe overgaen uyt de manuscripten de oude woorden te scrappen, dewelcke souden de ooren vcrsceurt, de oogen verblint, de wangen gepurpelt cnde de lippen doen springen hebben van de oncroockbaere maechdcn met eene cnoopsluyting in den rock ende de ongenaeckelyckc preutsheyt met dry minnaers tegelyck ; want men moet oock iets doen ten baete van de feylen synder daegen, ende de omscryving is wel so opwindent als het woort! Inderdaet, wy syn out geworden ende vinden langwylige bagatellen profytelycker als de fluxe snaeckeryen onser jonge daegen, aengesien wy er toen langer van genieten costen.
	Spaert my derhalven in uwe quaetspreeckerye ende leest dit boeck liever over nacht als des daegs ; ende en geeft het gewissclyck niet in handen aen maechden, so deselve noch bestaen : het boeck mocht eens in den brant vliegen, fck ontslae u nu van myne aenwesentheyt. Maer ick en vreese niets voor dit boeck, overmits het is geteelt uyt eene hooge ende lieffelycke plaetse, dewelcke alles wat er uyt voort quam groote eere verseeckert heeft, gelyck wel bewesen mag heeten door de Conincklycke orden van het Gulden Vlies, den Heyligen Geest, den Cousebant, het Bat ende sovele hoog achtbaere saecken, dewelcke er aen ontleent wierden ende in den lommer daervan ick my voege.
	Dus, verlustigt u, myne duerbaeren, ende leest alles blyden hcrtcns, tot vermaeck uws Ijfs endc ten projyte uwer lendenen, wacr de grouwsaeme lepra sal u aenvreten so gy my verloochent nae my gelesen te hebben. Dit syn de woorden van onsen goeden meester Rabelays,



	voor dcnwclckcn wy allen de cruyn moeten onlbiooten als teecKen van reverencie ende hulde, synde hy de vorst van alle wysheyt ende comedìën.



	



	DIE ALDERSCOONSTE IMPERIA
	Ten tyde dat de aertsbusscop van Bordeaux naer het roemruchte concilie van Constanza reysde, voerde hij in syn gevolg een djentig pacterke mede, jonc van jaeren ende geboortig uyt dat welig lant van Touraysne, by alle cannekyckers ende rockenslaegers welbekent. Gesegt capelaentje hadde in den omganc buytenmatig innemende nianierkens ende druckte hem alderbecorelykst uyt; maer de kwaêtongen van de contrye feselden dan oock, dat het aenminnig



	paepje de soon was van de lustige Vrouwe Soldée ende den heer gouverneur selfs.
	De aertsbusscop van Tours hadde hem genereuselyck overgedaen aen synen amptgenoot, als deselve syne stat aendede ende hem een besoeck brochl ; want het is lange geweten, dat aertsbusscoppen malcanderen met sulcke cleene gescencken verplichten, wetende uyt ervaering hoe onplaysierig de theologische jeuckinge eenen prelaet plaegen can.
	So quam dat jeuchdig paeterke dan tegenswoordig te syn op het concilie ende vont huysvestinge in de woning van synen aertsbusscop, dewelcke een man was van treffelijeken levenswandel ende fameuse geleertheyt.
	Philippe de Mala, want so luydde de naem van het priesterke, hadde heyliglyck besloten hem eerbaer te bedraegen ende synen goctjonstigen bescermer waerdiglyck te dienen. Maer syn rappe geest merekte drae op, hoe vele lieden op dit mystigorieeke concilie een losbandig leven voerden ende nochtants in niet geringer aensien en stonden, nochte oock minder gouden dubloenen ofte privilegiën en oogstten als desulcken, dewelcke hun oncroockelyck ende ingetogen bedroegen ; veeleer het jegendeel.
	Dan, nadat hy t’eencr nacht swaerelyck met syne deucht geworstelt hadde, syfelde de duyvel hem in oor ende harsenen, dat hy poogen most syn part te verwarven in dat vette der aerde, aldevvyl eeniegelyck grabbelde cnde graeyde uyt de scotelen der Heylige Kerclce sonder dat deselven merckelyck lediger en vvierden, hetgene een wonder genoempt moet worden, waeruyt onweêrleggelyck de machtige jegenswoordicheit Gods blyckt. Laes, onse jeuchdige priester en weerstont den duyvel niet: ter ontlastinge meuge ick aenvoeren, dat het rycke bloet van Touraysne in syne aederen



	petiljeerde. Terstont nam hy hem vooren te gaen banketteeren, hem met verslindenden appetiet te werpen op de geurige stoveryen ende alle andere tongestreelingen der Duytsce coockene, ende dat alles, mocht het syn, sonder betaelen. overmits hy so naeckent was als een kerekrat.
	Volgent het exempel van syn beclagweerdigen aertsbusscop, dewelcke door onmachticheit geparst, al sints lange niet meer en sondigde, ende deswegen voor een heylig man door ginc, hadde hy tot dan toe cuyschelyck geleeft. Dit mieck, dat hy maer al te dickwyl besprongen wiert van aldervrcesclyckste ‘aenvechtlngen dersinnen, dewelcke naer sich sleepten buyen van droefgeestige rouwmoedichcyt. Want het wiemelde daer van scoone courtisaenen, weelderig uytgedosct ende heet van bloet, maer ysig kout jegens arme luysen ; sy' waeren In Constanza neêrgedwcrrelt om de geesten van de eerweerdige concilic-vaeders naer crachten te verlochtenj Philippe vrat hem op van raesiga woede, omdat hy er geenerley voorstelling van en hadde, hoe het aen boort te leggen om so eenc galante damoiselle te enteren, sulck een verheven wesen, hetwelck cardinaelen, busscoppen, afgcsanten, prinsen, hertogen ende marcgraeven aenblafte algelyck of dese machtige hecren behoort hadden tot het clootiensvolck sonder een mvt in den mers.
	Dos avents, wanneer liy syne verplichte geboden bat afgecnabbert, vermeyde hy hem in oefFeningen om fraeye aenspraecken te preutelen ende hem het soete brevier der minne eygen te maeckem Hy deet sichself de vreemtsoortigste vraegen om noyt ofte nemmer wet den mont vol tanden en moeten te staen . . . Ende wanneer hy den volgenden morgen, nae syne misse gelesen te hebben, eene dier gebenedyde princessen op de straet gemoette, oogverblendent °Pgepronckt, achterover lenent in haeren draegstoel, omstuwt door wclgewaepende pages ende overmoedig ront blickent, bleef hy haer staen aengaepen met open backhuys, gelyck een hont, dewelcke naer vliegen snapt, ende verslont het lustige liguerke, dat het bloet gelyck vloeyent vier door syn lyf deet rennen, met de oogen.
	De geheymscryver van Monseigneur, een edelman uyt het Périgordische. dede hem uyteen, dat de concilie-vaders, procureurs ende auditeuren middels costelycke giften de jonste verwierven van de scoonsten deser verwende poesen, dewelcke, leefden onder de hescerminge van de hooge heeren, in de stat aenwesent. Ende sy



	en honoreerden dese jonste niet met reliquieckens ofte benedicties, maer met veel gouts ende edele steenen. Alsdan begost onse arme sloeber uyt Touraysne alle de goutstuckskens, dewelcke de goethertige aertsbusscop hem voor clerckenwerck gaf, in syn beddesack weg te steecken ; hy verhoopte er op eenen gesegenden dag genoeg by malcanderen te hebben om een cleen jonstje te connen verwerven van de courtisaene eens cardinaels, ende liet de sorge voor de rest in goet vertrouwen over aen Ons Heer. Gelyck een waer kersten betaemt.
	Onse Tourangeyn sag er van syn gescoren cruyn tot syne voetsolen seerscaemelyck uyt ende Hat van eenen man al soveel als eene geyt met eene nachtmutse op van eene jonckvrouwe. Maer syn ondraegelyck begeeren sweepte hem voort, ende in de aevent-uren slenderde hy door de onveylige straeten van Constanza sonder hem entwat om syn leven te commeren ; op gevaer van door rabauwsce soldeniers over den hoop gestoocken te worden, spiedde hy de cardinaelen af, als dese rjaer hunne liefkens togen.
	Dan aenscouwdè hy hoe de waskeersen ontstoocken wierden, vensteren ende deurraempjens begosten te bleusen in goudigen scyn. Dan beluysterde hy hoe de gewyde ende andere Heeren hun vermaeckten, lustig- droncken, van alles het beste naemen, amoureus het geheyme Halleluja songen ende de musicanten, dewelcke voor hen speelden, sesthalven ende daelders toe worpen.
	De coockene deet miraeckels ; men seyde, dat daer Missen geCelebreert wierden van goede, vette ende overdaedige scotelen, Metten van sappige hammekens, Vespers van leckerbeetjens ende een Lof van suyckerdepry . . . Ende wanneer de laetste canne wyns binnen geglibbert was en hoorde men dese braeve vaederen niet meer. Hunne pages scudden de teerlingen op de trappen, ende hunne wachtende muyldieren scopten naer malcander op de straet. Alles was gelyck het wesen most. Ende hoe soude het oock anders gecost hebben, daer so veel vroom geloof ende godvruchticheyt byeene waeren ? . . . Siethier dan hoe de snul Joannes Hus in het vier van den mutsaert te branden quam ! . . . Waeromme ? . . . Omdat hy syne reuckelose hant uytstack naer den scotel sonder deswegen genoot te syn. Ende daerenboven : waerom most hy vóór iemant aers den hugenoot uythangen ? Om i fApnrr AAmpn nn r»cr>n aprnifTAn r PnllinnA nA Man
	Om nu terug te comen op onsen aerdigcn cleenen Philippe de Mala dese verwierf dickmael een ongenaedig pack ros ende menigen treffelycken stamp tegens een onnoemelyck lichaemsdeel. Maer de duyvel bewerckte, dat hy niet en versaegde, door hem voor te spiegelen, hoe hy vroeg ofte laet doch wel eens voor cardinael sonde



	mogen spelen by de eene ofte andere hunner scoone damoisellen. Syn felle begeerte mieck hem ritsiger ende stouter als een hartebock in den paertyt. So daenig, dat hy op eenen goeden aevent het moyste huys van Constanza binnen slibberde, in welcks voorhof hy dickwyl officieren, sciltcnaepen, cnechten ende pages op hunne Heeren hadde sien wachten, dewelcke hertogen, coningen, cardinaelen ende aertsbusscoppen waeren. A % % «lil I \ • I * .1
	~Ay my”, seyde hy by hem selven, ~die daer woont, moet wel seer scoone ende willig syn !” De barsce hallebaerdier liet hem ongecroockt passeeren, meenende, dat hy een dienaer was van den Beyerscen Keurvorst, dewelcke juyst was henengegaen, ende dat hy nog eene bootscap brocht van desen doorluchten heer. Philippe de Mala repte hem de trappen op, haestig gelyck een winthont, door de mannelycke minsieckte geplaegt. Een bedwelmende geur van reuckwatercn geleydde hem recht toe recht aen naer eene kemenaede, daer de meesteresse des huyses sich door haere jofferen van haere glansende hulselen liet ontdoen. Verlamt van leden bleef hy staen, gelyck een dief, dewelcke den scout ende syne rackers in de grypvingeren geloopen is. De dame pronekte daer sonder overcleet ofte hoofttooy. De cameriersters ende jofferen haestten sich haer de seoentjes ende verdere cleederen uyt te trecken ende drae stont dat smaeckelycke lyf daer gants moedernaeckt, so franc ende vry, dat het jonge paeterke, haer met valckenoogen af tastent, eenen sucht slaeckte : ~Ooooh!”
	Eenen overmachtigen sucht, dewelcke al de grootheit synder minnepynen verriet. ~En wat comstu hier doen, manneke-dreutel ?” vraegde de dame hem. ~U myne siele brengen,” antwoordde hy, ende at haer, swinst hy sprack, met syne oogen op. ~Com daer morgen maer mee te rugge !” hernam sy om haer van hem af te maecken. Waerop Philippe, met een carmosyn root hooft, vol bcleeftheyt wedervoer: ~Ick en verhope daeraen niet te gebreecken.” Sy borst uyt in een orgelent gescaeter.
	Onse Philippe bleef duyselent ende styf gelyck een pop staen daer by stont, maer inwendig voelde hy hem seer behaeglyck, ende hielt syne oogen straf op haar gebrant. Syne blieken cupidonneerdcn over de bewonderensweertste aenminnicheden der liefde, gelyck : scoone haeren, swierig gespreyt over een ruggeske van blanck ivoor,



	



	heerlycke stuckskens vel sichtbaer laetent, glansent ende silvei ig tusscen de dansende crollen. Op haer voorhooft droeg sy een edel gevatten carbonckelsteen, maer dese verflonekerde minder viers als haere swerte oogen, dewelcke nat scemerden door de traenen van haer dul gescaeter. In overmoedichéyt des herten scopte sy haer pantoffel naer het gaepent volen by de deure, een pantoffelken, vcrgult ende geciert gelyck een reliqie-scryn ; sy crinckelde haer van lachen ende liet een bloot voetje sportelen, smalder als de snebbe van een swaen.
	Sy was desen aevent wel gesint. Anders soude sy het tonsuermanneke ten vensteren hebben doen uyt werpen ende niet meer gedachten aen hem verspilt en hebben als aen haeren eersten busscop. „Wat scoon oogskens hy heeft. Mevrouwe !” sprack eene der camerjofferen.
	„Vanwaer mag hy doch gecomen syn?” vraegde eene andere. „Dat arm lammeke!” creet de daeme. ~Syne moeder loopt gewis al naer hem te soecken ! Wy mosten hem op den goeden weg te rugge leyden !” Maer dese soon van Touraysne en raeckte geensins van syn stuck. Hy hief de armen hemelwaerts gelyck een heylige in verrucking, onderwyl hy scceloogde naer het bedde van goutbrockaet, hetwelck Hg te wachten op het begeerlycke lichaem dier mingraege vrouwe. Dtse sceeve bliek, vol sappige toespelingen ende amoureuse ondeugentheyt, dede al met eens de verbeeldinge der daeme wacker springen, ende halveling lachcnt, halveling al lipleckent naer dat smaekelyck broekje, herhaelde sy met bevangen stemme : "Morgen !" Daerop gaf sy hem oorlof met een gebaer, daeraen selfs Paus Joannes gehoorsaemt soude hebben, te eerder daer dese arme scelm was gelyck een slack sonder huysje, want het concilie quam hem juyst te ontpausen.
	„Wacharme, Mevrouwe", segde eene der dienstmaegden op eenen toon vol beclag, „sietdaer wederom eene gelofte van suyverheyt 'vcg gesoneken in den put der minne ! Ende de quinckslaegen vielen dichte als Maerlsce haegelsteenen.
	Pi'ilippe ginc henen, ende algelyek een blint kiecken botste hy met syn hooft tegens al wat uytstack. Hy was gants van sinnen door het corststondig aenscouwen van dese seltsaeme creatuere, lieffelycker ende bekender als eene sirene, varsc aen het waeter ontstegen. Hy printte hem de bestiën boven de poorte ter dcege in het geheugen °nde quam vveeromme by synen goethertigen aertsbusscop met duysent helledriftekens in syn bloet ende tienduysent listige drog-



	redenen in syne verhitte harsenen. Hy clavetterde naer syn caemerke, daer hy heel den aevent syne dubloenen telde ende hertelde, doch hy en quam nemmer verder als tot viere. Maer daer niemant meer en vermag te geven als hy heeft, so seyde hy by hemselven, dat de scoone daeme haer seeckerlyck soude laeten vermurven, mitsdien hy haer alles aenboot wat hy ter waerelt besat. w" L.LA.. ‚JML. nx.:n:„.„ ...‚.. .._z.... a" .._.___y_ ‚I. ‚‚‚J‚
	„Wat hebdy doch, Philippe, myn vrient ?” vraegde de goede aertsbusscop, verontrust door het redeloos rontwaeren van den clerck ende syne benepen suchten.
	„Lacy, Monseigneur,” teemde het arm paeterke. „Moet men hem niet en verbaesen, dat so een locht ende soet vrouwke so daenig swaer op iemants herte drucken can ?” De aertsbusscop legde syn brevier, hetwelck hy las voor anderen, de goetsack, neer. Angstig vraegde hy : „Wie is die vrouwe?”
	~ Ach Jeseken soet, gy sult my seecker deerJyck den mantel scrobben, myn goede meester ende bescarmer, want die ick sag, was ten alderminste de daeme van eenen cardinael . . . Des heb ick heete traenen vergoten, want ick begreep, dat my meer dan een luysige daelder gebrack, selfs al soude uwe goetjonsticheyt my verordinceren, haer op het pat der deucht te rugge te leyden ...” De aertsbusscop fronselde de craeyenpoot boven synen neuswortel ende en sprac geen woort. So sat daer onse nedere priester in syn vel te bibberen nae deserwyse by synen superieur ter biecht gegaen te syn. Ten onverwachte vraegde de heylige man hem dan : ~ls sy in trouwe so diere?” ~Oh, Monseigneur”, suchtte Philippe, ~sy heeft tallyckc myters geplondert ende vele busscopsstaeven cael gepluckt!” „Luyster, myn lieve soon, indien du aen haer versaeckst, sal ick dy dertig gouden dubloenen scencken uyt het tresoorken der armen . . .”
	„Ach, Monseigneur, daer soude ick te vele by verlieren !” creet de cnaep, stout geworden door de voorstellinge van den daenigen hap, denwelcken hy hem gedroomt hadde te nemen. „Oh, Philippe, myn kint!” suchtte de goede Bordelees. „Wilstu dy dan overleveren aen den duyvel ende Gode mishaegen, gelyck al onse cardinaelen plegen ?”
	Overweldigt door syne droefenis begost de meester vieriglyck te bidden tot Sinte Gatianus, den patroon aller coquebynen ofte onnooselaers, opdat dese hem synen dienaer behouden mochte. Hy beval dcnselve neder te cnielen ende hiet hem Sinte Philippus om



	bystant acn te roepen. Dese vermaledyde cleenc priester nochthants smeecktc synen scutspatroon heymelyck, te willen verhelpen, dat hy faelen soude in syne onderneming, so syne daemc hem morgen mocht willen ontvaen op genaede ofte ongenaede. Ende onse goede aertsbusscop, den vierigen yver siende van synen clerck, riep .hem met blyden sin toe :
	„Scep maer moet, vrientje, de hemel sal dyn ge_bet verhooren !”
	Terwyl dan Monseigneur den naevolgenden dag op het concilie aldergeweldlgst toorende tegens het scaemteloos dryveit van deapostelen der Kerstenheyt, verdeet Philippe de Mala syne met so swaeren arbeyt verdiende dubloenen aen reucksalfkens, baderye, afwryvingen ende meer sulcke verdoemelycke waerelts-Heden. Dan pronckte hy hem op gelyck een lockvogelken. Hy slenderde door de stal op soeck naer het huys, daer de coninginne van syn hert verbleef. Als hy het gevonden hat ende eenen voorbyganger vraegdc, wie daer woonde, loech dese hem uyt, seggende : ~Waer mag die luyssack vandaencn gecroopcn syn, dat hy niet eens en heeft hooren verluyden van die alderscoonste Imperia?”
	Alsdan wicrt Philippe bevangen van eenen vervaerlycken angst, dat hy syne duerbaerc dubloenen om niet versmeten hadde, want aen desen naem verstout hy in welcke grouvvelycke gevaeren hy m..„.:_ ‚ ‚.. . . . . . – – Imperia vvas spilsieck ende vvispeltuer als geen ander scepsel ter



	waerelt. Sy golt oock voor de lieffelyckstc scoonheyt ende voor de daeme, die het best de cnepen verstoot om cardinaelen te stricken ende de rauwste yservreters ende volcksbcdruckers tot haerc willige onderdaenen te maecken. Sy mocht stoffen op eenen uytgelcsen stoet dappere capiteyns, sciltcnaepen ende heeren, dewelcke liaer in alles ten dienste stonden met blinde gehoorsaemheyt. Sy bad macr een woort uyt haer soete montjc te laeten vallen om eeniegelyck dien sy niet en mochte, in ongelegentheden te brengen. Het leven van een man costtc haer niet meer als een vriendelyck grimlachje ; dickmael vraegdc een seccker Heer van Baudricourt, capiteyn van den Franscen coninck, haer onderdacnig ofte het haer beliefde heden iemant in stucken gecapt te sicn . . . enkelt by wyse van drollige plaegerye ten acnsien van de geestelycken, dewelcke verbleeckten onder, syne boertige woorden.
	De hoogste heeren onder de kerckvorsten uytgenomen, met devvelcke Vrouwe Imperia hoofse ende fyn van manieren omginc, hielt sy verder alleman voor den sot met haere gladde ende spitse tonge ende haere amoureuse behendicheden, met dcwclcke sy de eersaemsten ende koutbloedjgsten door de enieën deet sineken. Diesvolgens wiert sy verwent ende eerbiedigt gelyck eene waerachtige daeme ofte princesse ende vernoemde men haer : Mevrouwe. Over hetwelck de goede Keyser Sigismundt het naevolgende opmerekte jegens eene authentiecke ende deuchtsaeme daeme. dewelcke haer daerover becloech : ~De eersaeme daemes onderhouden de suere wysheyt der heylige deuchden . . . Mevrouwe Imperia nochthants de so seer soete dwaelingen der godinne Venus !” Christene woorden, aen dewelcke de daemes seer ten onrechte aenstoot naemen.
	Philippe, herdenckent het smaeckelyck hapje, dat hy hem gisteren met syne oogen gegunt hadde, wiert hardelycke bang, dat het daerby wel soude moeten blyven. Ende voelde hem deswegen ontroostelyck. Sonder eten ofte drincken doolde hy door de straeten, wachtent op het beloofde uer. Ofscoon gesegt moet worden, dat hy er djentig ende swierig genoeg uytsag om andere te connen becoren, dewelcke minder moeyelyck te berennen vielen als die scoone Imperia.
	Als nu den aevent gecomen was, glipte de aerdige cleene Tourangeyn, hoog opgerecht in syne fierheyt, ryck bewaepent met begeerten ende fel voortgesweept door syne eylacy, devvelcke hem welhaest verstickten, een ael gelyck het verblyf binnen van de vvaerhaftige coninginne des concilies ; want voor haer gesag boogen alle overheden,



	



	wetenschappen ende hooge deuchden van de Kerstenheyt het hooft. De majordomus en herkende hem niet ende woude hem ter deure uytstampen, als de camerjoffer van boven riep :
	~Hoho ! Messire Imbert, soetjens wat ! . . . Dat is immers het kleutermannekc van onse Mevrouwe!”
	Ende onse braeve Philippc, roosenroot gelyck een houwelycksnacht, beclom de trap, deuselig van geluk ende welbehaegen. De camerierster nam hem byder bant ende brocht hem naer de sacle, waer Mevrouwe al aenvvesent was, vol in tuyg gelyck eene oorlogscogge, gereet om slag te leveren.
	Die alderscoonstc Imperia sat by eenen vorstelyck gedeckten disc, flonckerent van goude ende ryckelyck voorsien van al wat dienstig is voor eene machtige slcmperye : caraffen wyns, dorstweckende drinckschaelen, fluyten hypocras, cruycken edelen wyn van Cyprus, silveren scotelen met alderhant suyckerwerck, gerooste pauwen, prickelende sauskens ende cleene, welgesouten hammekes, hetwelck alles de oogen van het amoureuse priesterken verruckt soude hebben, ware hy niet afgrondelyck versoneken geweest in de aenscouwing van Mevrouwe Jmperia’s lieffelyckheden. Sy sag, dat de oogen van haer paeterke blint bleven voor alles, behalven voor haer allcene. Ende scoon sy gewent was aen de -aenbiddinge vol eloquentie van de mannen der Kercke, gewaerde sy hierdoor eene groote ontroeringe, want gants den nacht hat sy aen het arm lammeken gedocht ende gants den dag hat hy door haer herte gehuppelt.
	De vensteren waeren versloten. Mevrouwe sat daer met een gemoet, van de beste voornemens vervult, ende aengedacn als moste sy eenen keyserlycken prince ecre bewysen. Ende hieruyt besloot de geluckige quant, tot in den sevensten hemel opgesweeft door den aenblick van Imperia’s sacrosantc scoonheyt, dat keyser nochte burchgraef, ja selfs geen cardinael, die doende was tot paus vercoren te worden, desen aevent op soude connen tegens hem, neder priesterke, dat in synen buydel niet mede en droeg als den duyvel ende de minne. Hy rechtte hem op tot de houding van een grootmachtig heer, quam naederby ende begroetede haer met eene hoofscheyt, dcwelcke hem gants niet qualyck af en ginc. Dan huldigde de daeme hem met eenen vierigen bliek ende seyde : ~Com ende set dy dichte nevens my, dat ick sien conne of du swins gisteren verandert best.”
	~0 ja ick, vele seere !” antwoordde hy yverig. ~Waerinne dan?” vraegde sy.



	„Gisteren,” fleemde de sluwaert, „gisteren hadde ick u lief, Mcvrouwe. Maer vandaege hebben wy malcanderen lief. Ende van eenen naeckenden scooyer ben ick ryckcr geworden als een coninck. „O herteke. hertekc !” loech sy vroolyck. .Ja, du best verandert, want van een jonc pacterke sydy een ouden duyvel geworden ! Ende dichte nevenseen gingen sy voor een groot vier sitten, hetwelck hunne dronckenheyl door heel hun lyf begost te jaegen. Sy wouden immer beginnen te aventmaelen, verslonden malcanderen met de oogen. maer en raeckten de spysen niet aen. En terwyl sy daer so diepelyck weggesoncken saeten in welbehaegen ende soet solaes, scrickten sy al met eens op door een seer onplaysant clameur aen de poorte, algelyck ofter screeuwende gevochten vviert. De camerjoffer quam haestelyck binnen ende riep ; „Mevrouwe ! daer melt hem iemant anders !
	„Wat?” vraegde sy met een vergramt gelaet, gelyck een tyran, in toorn ontstoocken, omdat hy in de rede gevallen wiert.
	„De busscop van Chur verlangt toelaetinge !”



	„De duyvel meuge hem aen syn spit brae.dcn !” grimlachte sy met een verliefden lonck naer Philippe.
	„Mevrouwt1, hy heeft licht sien pieren door de gordynen ende maeckt een jamerlyck laweyt!"
	„Seg hem, dat ick met de roode koortse ligge ; dan en suldy niet liegen, want ick hen cranck van dit aenminnig paeterke, hetwelck gelyck vier door myn bloet rent.”
	Maer juyst als sy liaerc woorden beëyndigt liadde, devooteiyck Philippes hant neep ende Philippe duydelyckcn voelde, dat hy begost te coocken in syn vel, quam daer de dicke busscop van Chur binnen gewackelt, haestelyck ende in drift ontraest.
	Syn clienaeren volgden hem op den voet ende droegen een forel op, volgens de canoniecke wetten in de boter gesmoort, varsc uyt den Rhyn getrocken ende leggende op eenen gouden scotel ; verders geback op glinsterende scaelen ende tallycke leckerbeetjens als liqueuren ende confitueren, precieuselyck bereyt door de heylige handen van de nonnekens synder abdyen.
	„Hoho, dartel dierke !” baste hy met syne grove stemme. „Denkstu, dat ick geen tyt genoeg hebben en sal my met den duyvel te vermaecken, overmits du hem my al te voren als gesel opdienst ?”
	~Dyn balg sal op een quaeden dag een vette buyt blycken voor een goet swaert!” antwoordde sy, fronselde de brauwen, ende haere oogskens, die eerst so aerdig ende scoon gelonckt hadden, wierden boosaerdig om er bang van te syn.
	„Endc dit coorcnaepjen is magscien gecomen om het offer te helpen celebreeren ?” vraegde de busscop onvcrvaert, syne groote ende wynverwigc tronie te Phiiippe-waert wendent.
	„Monseigneur, ick quam hier om Mevrouwe de biecht af te nemen.” „Welhoe, vrientje, en kenstu de regels niet ? Op dese uere van den dag daemes de biecht afnemen is een privilegie, dat den busscoppcn voorbehouden bleef! Gelief also rap de pieck te scueren, gae graesen met andere kaele monnicken ende laet dyn muysengesichte hier noyt weer sien op poene van excommunicatie ! . . . Exit! . .
	„Daer en comt niets van inne !” riep woedent Imperia, scoonder nog in haer toorn als in liaere liefde, aldewyl toorn ende liefde hier t’saemen werkcten. ~Du blyfst hier. Du best hier thuys !" Dan begreep hy hoe seere sy hem minde.
	Daerop vraegde sy den busscop ;
	„En staet daer niet gescreven in dyn brevier ende in die Heylige Evangeliën, dat alle die menscelycke creatueren in het dal van Josaphat gelyck sullen syn voor Codes aengesichte ?”
	„Dat heeft de duyvel uytgedocht endc in den Bybel gefoefelt .. .



	maer liet staet gescreven”, antwoordde de eselachtige dicke busscop van Chur, dewelcke haest hadde hem aen laefel te begeven.
	„Wdaen, weest dan heden gelyck voor nvyn aengesichte, want ick ben uwe godinne op aerde,” beval Imperia. ~En so gy weygert, sal ick er op eencn goeden dag voor sorgen, dat daer ietwent te veel drucks ontstaet tusscen uwe scouders en uwe kinne, saclitckens aen, maer immer vaster .. . . dat sweerc ick by de almacht van myn tonsuerke, hetwelck tenminste so veel weert is als dat van den paus !” Ende overmits sy den forel noch de scotelen ende scaelen met leckcrnyen versmaedelyck en vont, voegde sy er behendelyck aen toe : ltSo set u doch ende drinckt!”
	Maer de arglistige truante, dewelcke niet voor de eerste mael sulcke treecken dreef, gaf haer boelken een cnipoogjen om hem te berieden, dat hy hem om den vetbuyck geene sorgen maecken en soude : de wyn wiert hem drae van de voeten veegen.
	De camerjoffer holp den svvaeren busscop aen taefel, settende hem in eenen mollig gepolsterden setel, terwyl Philippe van louter raesery geen woort cost uyt en brengen, daer hy allo -syne scoonfc verwachtinghen in roocke sag opgaen. Des verwenscte hy den busscop naer noch meer duyvels als er monnicken op de waerelt syn.
	Daer saeten sy. Tegens het midden van den macltyt hat de jeuchdige priester nog geen cruymel deur syn kele connen wurgen ; emmer dichter scoof hy naer Imperia toe sonder een woort en te seggen, maer hy sprack de goede taele, dewelcke door de daemes oock verstaen wort sonder punten, comma's, accenten, letters, figueren, nochte caracters, noten ofte printen.



	De vette busscop, dewelcke overdaet gcensins en verachtede ende ten allen tyde vol sorg was voor het kerckelyck ondercleet, daerin syne moeder saeiiger hem by syne geboorte genaeyt hat, liet hem uytvoerig door Mevrouwes bevallig hantje van den hypocras bedienen. Hy was syn eersten hick al voorby, als op straet een hevig pcerdcngetrappel verneembaer wiert.
	Het groote getal peerden cnde het ho-ho-geroep der pages deden vermoeden, dat er iemant van hoogen staet in aentocht was, bronstig ende wel.
	Metterdaet quam daer de cardinael van Ragusa binnen, denwelcken fmperia’s dienaeren den toeganc niet en hadden durven verweygeren. By dit droeve aenscouwen wierden de courtisane en haer vrientje so bescacmt ende ongeluckig, als hadden sy leprosen geweest; want sy wisten, dat sy beter conden den duyvel versoecken als probeeren desen cardinael te ontwycken. Al waere het maer, omdat niemant en wist wie dat er paus soude worden : de drie pretendenten hadden van hunne rechten geabdicqueert ten profyte van het Christendom. Dc cardinael was een listige Italiaen met eenen baert in folio, een seer doortrapt sophist ende de siel van de Kerckvergacdering. Met syn geslepen geest deursag hy van het eerste oogenblick af aen, wat hier stont te gebeuren. Ende hy behoefde maer een cleen gedachtetje door syn welgeöliet breyn te doen wentelen om al met eens te weten, hoe hy het aen boort most leggen ten eynde syn ingewant het hcyl te vcrsccckeren, waervoor hy gccomen was. Hy wiert gedreven van eene waere monnickenvraetsucht, ende om syn wille te crygen soude hy wel twee onnooselc paepcn omver gesteecken ende syn splinter van het waerachtigc heylige cruys hebben verquanselt.
	Hetgeene sonclig soude geweest hebben.
	„Houdaer, vrientlief!” riep hy tegens Philippe ende wencktc hem tot sich.
	De arme Tourangeyn was meer doot als levent, meende niet anders als dat de duyvel in het spel wasf stont op ende seyde tot den geduchten cardinael
	„Wat beveelt Monseigneur?”
	Monseigneur nam hem by den arm, trock hem mee naer de trap, keeck hem straf in de poppekes synder oogen ende ginc sonder genaede-voort:
	„Du best, gants pocken, een seer djentig paepje, en het ware my leet dyn meester te vertellen, wat cnepen syn dienaer erop naehout: dese voldoening soude my magscien in myne oude dacgen godvruchtig berouwkens besorgen. Des stelle ick dy voor dese keuse :



	trouwen met eene abdy voor dyn gantse leven, óf desen avent met Mevrouwe Imperia . . . ende morgen met de galge !” m.:l:_„_ |___4. L.._ __._ :_„:..„|„‚.‚ ‚.„l.‚‚.l‚ ..„..‚ „:„ ‚„. 1...» ‚x..‚.‚.‚..
	Philippe keeck hem aen, hulpeloos gelyck eene visc op het drooge, ende vraegde dan : ~Ende wanneer uw vier geblusct is, Monseigneur,mag ick dan te rugge comen ?”
	De cardinael hat alle moeyte om hem quaet te blyven gebaeren, maer hy sprack strengelyck : Air.- ii. i r. i l
	„Wat sal het wesen : de myter ofte de galge ?”
	„Och,” suchtede het priesterken ondeugent, ~so een aerdig vet abdyke ...”
	Als hy dese woorden vernam, ginc de cardinael naer de sael weeronime, deet hem syn scryfgerey geven ende cratste op een stuck pargament eene oorconde van overdracht voor den Franscen afgesant. ll.‚‚ > nv, ‚l‚J‚‚ J. _„- ..... L.» ‚.‚.„Ä„ ‘Au! „nu. Tai„Monseigneur,” segde alsdan de man uyt het goede lant van Tou•'aysne, onderwyl den naem spellent van syne abdy, „de busscop van Chur en sal so rap niet henengaen als ick. Want hy besit meer abdyen als de soldaeten croegen vinden in dese heyligc stat ende oock verder leeft hy in de vreuchden des Heeren. Dies achte ick het myn sculdigen plicht u een treffelycken raet te geven. Gy weet hoe grammoedig ende hartneckig dese verwaeten monnickscappe is, voor dewelcke Parys so bloedig heeft moeten lyden. Maer segt hem soetekens, dat gy juyst uwen goeden ouden vrient, den aertsbusscop van Bordeaux wegens eene gevreesde cranckheyt in syne laetste oogen-Blicken hebt bygestaen . . . Dan snit gy hem sien verswinden gelyck een keersenvlammeke voor eenen grooten wintstoot ...”
	„Hahahaha!” loech clc cardinacl. ~By Sinte Pieter, du verdienst beter als eene- abdyc alleene ! Hier, vrientjc, geve ick dy hondert gouden dubloenen voor dyne reyse naer de abdy van Turpenay, dewelcke ick gisteren by het spel gewon ende dy sonder eenige voor'vaerde ten gescenke geve.” AL. ‚ I 1 \ hl «I-‚‚. J„ KI.L ‚... L‚.___‚‚_
	Als sy dese woorden vernam ende Philippe de Mala sag.heengaen sonder het kittelige cnipoogje vol van de essentie der minne, op hetwelcke sy gehoopt hadde. deursag de leeuwaerd.ge Impena, snuyvent gelyck een bruynvisc, al met eens de lafheyt van haer priesterbef Sy was nog niet genoeg christinne om het haer minncken te vergeven, dat hy haer gevaerlycke naebyheyt liever ontliep als voor syne bevlieginge te sterven. FYIÍIA ..‚. ..._„ 4., J, .x‚.. ‚.‚ nu.n:_„„ „..-.„.‚„. :_ „x„_ „‚u.._„_
	Ende so stont dan de doot van Phiüppe gescreven in den adderenblick, dewelcke sy hem toe worp om hem haere verachting ken,-, haer te maecken. Dit verquickte den cardinael weder, want de.



	geyle ende gierige Italiaen las er uyt, dat hy drae weder de bescicking hebben soude over syne abdy.
	De Tourangeyn, dewelcke hem van het onweder niet en liet verscricken, ginc stillekens henen, swygent ende met hangende ooren, gelyck een natte hont, dewelcke uyt de kerck gestampt wort. Mevrouwe slaeckte eenen diepen sucht. So sy geconnen hadde, sy soude het gantse menscelycke geslacht deerlycken geteystert hebben, want het vier, dat haere ingewanden verscroeyde, was haer naer de harsenen gevlogen ende het sceen haer toe als stont de lucht ront haer henen in lichterlaeye vlammen. En daer was oorsaecke toe, want dit was de eerste mael, dat een priester uyt haere vingeren snapte. Des grimlachte de cardinael in syn baert, want hy overwoog, dat hieruyt voor hem alleenlyck meer playsier ende wellusten conden voortcomen. Was hy niet een geslepen compaen ? Maer daervoor droeg hy dan oock een purpelen hoet | „Welaen, myn weerde amptsbroeder," sprack hy tot den busscop, ~ik pryse mysélfs geluckig u tot gesel te hebben ende ick ben onmaetelycken verheugt, dat ick desen cleenen quidam, dewélcke Mevrouwe onweerdig was, heb in de vlucht doen slaan. En dit temeer, myn alderscoonstc ende verlockende ree, omdat gy magscien voortydelyck hat connen ontslaepen so hy u al te nae gecomen waere ,<, Ende sulckx door toedoen van een gemeen paeterke .. . fy !" ~Hoe meent ge?" i.Wel, hy is doch de scryver van den aertsbusscop van Bordeaux 2 So luyster: die goede Heer is heden morgen becropen van de swerte sieckte ...”
	De mont van den busscop sackte open, so wyt, als hadde hy «enen gantsen caes willen inswelgen. ,iHoe weet gy dit?” vraegde hy. ~Och,” seyde de cardinael, ende vatte daerby met een hertelyck gebaer de bant van den goeden Duytscer, ~ick liebbe hem juystekens getroost ende hem de laetste Heylige Sacramenten toegedient. Op desen eygen oogenblick seylt die braeve man met eenen goeden wint in den rug den hemel tegemoet.”
	De busscop van Chur bewees, hoe locht dicke menscen syn connen ; want omvangrycke pensen plegen door Codes goetheyt gevult te syn met elastiecke inwendige buysen, opgebiaesen gelyck ballonnen. Des sprong gesegde busscop met eene vaert achteruyt, sweetent van aenspanninge ende bereits hoestent ende cuchent gelyck een runt, dat vederen in syn hoy gevonden heeft. Dan vviert hy al met



	eens seer bleeck ende torckelde de trappen af, selfs sonder van Mevrouwe oorlof te nemen.
	Als de poorte achter den busscop dicht viel ende dese door de straetenwackelde.begost Mijn Heere van Ragusa te lachen ende voelde hem geport tot hanttastelyckheden. ~Nu, scoon dierke, en ben ick niet weerdig om paus te syn, ende wat nog meer heet: dyn soetelief voor desen nacht?” Als hy nu Imperia so naedenckelyck naer hem sag kyckcn, quam hy dichter op haer toe ende dochte haer teederlyck in syne armen te vangen om haer te coesterenopdewysedercardinaelen.dewelckebeter connen minnecoosen als alle anderen, beter selfs nog als soldaeten, aldewyl sy noyt iet anders te doen en hebben ende aldus de voornaempste elementen van hunnen geest onbedorven bevvaeren. ~Bylo !” segde sy, achter uyt wyckent, ~gy wilt my gewis doot hebben, uytsinnige metropolitaen ! . . . Gy denkct alleenlyck aen uw eygen playsier, vileynige fiel !. . . Ende myn welsyn en bediet u niet een beet, hè ? . . . Mocht uw playsierke myn doot worden, so sult gy myseeckcrlyck heylig doen verclaeren, nietwaer ?. . . Ende sulck een sotscap wil by my slaepen !. . . Laet my uw rugge sien ende soeckt haestelyck een ander quartier, monnick sonder harsenen 1” ~Ende wee usogy my aenroert!” vervolgde sy, siende dat hy haer nader comen wilde, „want dan sal ick u myn dolek te slicken geven.”
	Ende sy trock een alderliefst cleen stylet uyt haere tassce, hetwelck sy by gelegentheyt treffelyck wist te hanteeren. ~Maer myn paradyske, myn scatteke !” riep de ander al lachent. ”Begrypstu dan myne liste niet ... Ick most dien ouden dickkop van Chur doch het velt doen ruymen !” „Jaejae ! dat is gekent ! . . . So gy my mint, toone het dan,” hernam sy. „Myn wille is, dat gy verdwynt. So gy die sieckte hebt, laet myn doot u kout gelyck ys. Ick kenne u wel genoeg om te weten met welcke munt gy een oogenblick van genot betaelen wilt, selfs in de uere van uw sterven. Gy soudet sonder gewetensknaeging de aerde keten verdrineken. Maer ick minne alleen myselfs, myne tresooren ende myn gesontheyt. Luystert: so uw ingewant niet bevrosen en is onder de vingeren van de swarte plaeg, meugt gy my morgen comen besoecken. Vandacge hebbe ick den doot aen u gesien, myn braeve cardinael,” besloot sy grimlachent. • >lmperia!” cloech de cardinael, aen haere voeten nedercnielent, >»niyn soete, heylige Imperia, erbarm dy, spot niet met my!” »0 neen ick,” segde sy, „ick en spotte nemmer met heylige ende gewvdo Saerlcen ! ”



	„Oh, du, cattyvig vel ! lek saldy in den ban doen ! . . . Morgen !” ~Danckgod ! ten leste valstu uyt dyn cardinaelsrolle !” Ìrwnnl-ía ‚L. .‚-..‚l‚„.„L„ „...-.:_„- „L :‚L ‚
	„Imperia, du, vervloeckt satansjonc . . . ach, ick meene: myn alderliefste poeseke, myn herteke ...”
	„Du verlierst alle weerdicheyt uyt het ooge ! . . . So en cniele doch niet! . . . Fy !”
	„Wilstu van entwat gedispenseert worden in articulo mortis? ... . Wilstu al myn vermogen hebben, ofte beter nog : een splinter van het waere heyiige cruys ? . . . Wilstu dat?” Sy loech hem vroolyck uyt:
	„Desen aevent souden alle die ryckdommen van hemel ende aerde myn hert niet coopen en connen . . . Wat meenstu : sonde ick niet de minste syn alder sondaressen ende onvveerdig het lichaem van Ons Heer te ontvaen, so ick niet oock myne grillen en hadde ?”
	„lck steecke den brant in dyn huys ! . . . Vervloeckte heckse ! . . . Du hebst my beheckst ! ... Du comst op den brantstaepel ! . . . Hoor doch naer my, myn engeltje van hemelrycke, myn liefste tresoorken . . . ick beloove dy de alderbeste plaetse in het paradys . . . Wat? . . . Neen ? . . . Ter doot! . . . Ter doot met de heckse !” „Niet so nae ofte ick doorsteecke u, Monseigneur !”
	De cardinael schuymbaerdde van mannelycke raeserye. „Ghy raeckt gants van sinnen !” segde sy..,,Gaet nu henen ... dit vermoeyt u te seere !”
	„lek sal paus syn ! . . . Dan suldy my dese treeeken suer betaelen !” „Dat en sal u niet beletten my doch gehoorsaemheyt te betoogen.” „Wat moete ick dan desen aevent doen om dy te behaegen ?” „Henengaen . .
	Ende locht gelyck een pellenvogelke wipte sy haere kemenaede binnen, sloeg den grendel voor de deure ende liet den cardinael loeyen. Ende so was dese wel genootsaeckt de plaetse te ruymen. Als nu die scoone Imperia alleene by dat vier sat, sonder haer pries„By de dubbele driepuntige horenen des duyvels, so dat manneke my den cardinael dese scande beeft laeten aendoen ende my er aen bloot gcstelt morgen vergiftigt te worden, sonder dat ick naer hartelust met hem myn wille can dryven . . . so sal ik niet en sterven sonder hem onder myne oogen levent te hebben doen villen!”
	„Ach,” so suchtede sy, en dese mael vergoot sy waerachtige traenen, „wat moet ick, arme sloor, een rampsaelig leven voeren ! . . . Ende het cleene beetje gelucks, hetwelck ick at' en toe op snap, parst my tot een honts bedryf ende het cost my daerenboven oock nog het heyl mynder arme siele !”



	Als sy nu, weenende gelyck een bulckent calf, haere dacht eyndigde, ontwaerde sy in haer Venetiaenscen spiegel hoe achter haer het bleusende gelaet opdoock van den cleenen priester, dewelcke hem bendig verborgen gehouden hat.
	„Oh !” borst sy uyt. „Du best de voleindigste monnick, het liefste monnickske, monnicklyn, monnickyntje, hetwelck oyt in de heylige ende amoureuse stat van Constanza gemonnickt heeft! . . . O ! o ! com doch scielyck hier, myn lief ruyterke, myn duerbaere soon, myn tamboerke, myn paradyske vol vreuchden . . . ick wil dyne oogen drincken, dy op smickelen, dy dooden van liefde ! . . . O myn bloeyent, myn groeyent, myn sempiterneel godje ! . . . Sy maer stille ... van een neder priesterke sal ick een coninck, een keyser, een paus van dy maecken en du suist geluckiger syn als dese alle by malcanderen . . . Siet, voort aen canstu alles te vier en te swaerde verwoesten ! ... Ick hoore dy toe en dat sal ick toonen, want du suist drae cardinael syn, al most ick oock om dyne mutse te purpelen, alle dat bloot uyt myn herte geven !...*’ Ende in overmaet van geluck so vulde sy met bevende handen eenen gouden drinckscael, door den busscop van Chur medegebrocht, met fonckelenden Grieckscen wyn, ende boot desen haeren vrient aen, hem bedienende op haere cnieën, sy, wier pantoffel door machtige vorsten hooger vereert wiert als dese van den paus . . . Maer hy sag haer swygende aen, met oogen so gulsig van liefde, dat sy, gants trillent in haer welbehaegen, tot hem seyde : „Och, houdy nu maer stille, herteke . . . Aen taefel! . .



	



	DE DAEGELIJCKXE SONDE
	HET EERSTE CAPITTEL
	HOE. HEER BRUYN TEN HOUWELYCK QUAM
	Messire Bruyn, deselfde die het casteel van la Roche-Corbon-lcz-Vouvray aan de Loire voltooide, was in syne jonge jaeren een rauwe quant. Als hy nog heel cleen was, socht hy de maechdekens al op het lyf te rucken, waer hy se maer vont, sette het huys op synen cop, doch de duyvel voer gants ende al in syn bloet, als hy synen vaeder, den baroen van la Roche-Corbon, naer het pierenlant bevordert hadde. Dan en hinderde niemant hem meer alle daegen luyde festynen aen te rechten ende hy smeet hem metterdaet hals over hooft te-



	midden van alderhant woeste vermaecken. Ende uyt hoofde hiervan, dat hy sonder verpoosen syne daelders deet niesen, syne hoosen rj deet cuchen, syne wynvaten het bloet aftapte, kevies vol fraey geil* capte donsellekes hielt, goct geit naer quaet geit smeet, het ene gat met het andere stoppende, wiert hy drae uytgestooten door de eersaeme lieden ende hat voor vrienden nog maer de wiltste rabauwen van de contrye ende alderhant geltscietersvolck. Maer de woeckeraers wierden steeckelig gelyck carstanjedoppen sodrae hy hun niet meer in pant te bieden en hat als syne heerlyckheit van la Roche-Corbon, aengesien de Rupes Corboais een leengoet was van ripn rnninrlf nncpn Hppr
	Alsdan voelde Bruyn hem hertelycken geluymt lincks ende rechts stampen ront te deelen, eeniegelyck de ribbecas te cneusen ende twist te soecken om elcke vodderye. Dit siende, overtuygde syn gebuer, de abt van Marmoustiers, een man seer vrygevig met woorden, hem ervan, dat dit alles byeene bewees hoe uytnement hy was aengelegt om een groot Heer te worden ende dat hy in goede wegen wandelde ; maer dat, so hy ter eere Gods de Mahomedaenen, dewelcke het Heylig Lant besoedeldén, een weynig murv ginc slaen, dit noch veel scoonder soude syn ; want dat hy alsdan sonder manckeeren te rugge soude comen, ryck aen goederen ende sieleheyl, ofte in Touraysne ofte in het Paradys, daeruyt alle baroenen eertyts moeten svn voortpesnroten.
	Gesegde Bruyn, het claere vernuft bewonderent van desen prelaet, ruymde het lant, wel gerust ende ge wapent door het clooster ende geseegent door den abt, tot oplochtinge van syne gebueren ende vrienden.
	Swinstdan plonderde hy menige stede in Asië ende Africa, capte de ongeloovigen in stucken sonder bi noch ba te seggen, sneet Sarasynen, Griecken, Engelsmans ende anderen den hals af, hem er weynig om commerent ofte het by geval vrienden syn-mochten ende



	



	waer sy van daenen quaemen, want een synder verdiensten was, dat hy geene nieuwsgiericheyt en kende, ende daerom en woude hy se nemmer ondervraegen als nae se gekeelt te hebben.
	Met dit bedryr, so uytermaeten welgevallig aen God, den Coninck ende hem self, bequam Bruyn den roep een vroom Kersten te syn, een getrouw ridder, ende hy vermaeckte hem costelyck in de landen van oversee, want hy smeet liever een daelder naer eene deerne als een sesthalf naer een bedelaer, al gemoette hy meer scoone armen als voleyndigde puteynen ; doch, een goet Tourangeyn synde, mieck hy pylen van alle hout.
	Als hy ten lesten den buyck vol hadde van Turcken, reliquieën ende andere geneuchten van het Heylig Lant, keerde Bruyn, tot groote verbaestheyt der Vouvriljonnen, van den cruystocht weerom, creunent onder syne daelders ende edelgesteenten ; gants anders



	als sommigen, dewclckc rycke heengetogen waeren ende weerkeerden, swaer van lepra, maer locht van buydel.
	Op de thuysvaert van Tunis verhief onse Heer, Coninck Philippus, hem tot graef ende mieck hem dan senescalc in ons lant ende in.dat van Poictou. Van dan aen vviert hy grootelyckx bemint ende op goede gronden vereert, want boven ende behalvcn alle syne treffelycke hoedanicheden, creeg hy oock noch den inval de kerek van de Carmes-Deschaulx te bouwen in de parochie van Esgrignolles, by wyse van versoeninge met den hemel van wege de cleene onregelmaeticheytkens synder jonekheyt. So wiert hy dan oock voornaemelyck gesuyckert in de goede gratie van God ende dese der Kercke. Ende van een quaden reeckel ende een man van hachelyck avontuer wiert hy een vroom ende wys Heer, ende pleegde noch maer ontucht op besceyden scael, swins hy syne haeren begost te verliesen. Selden geraeckte hy nog in toorn, behalven wanneer God in syne aenwesentheyt gelastert wiert, hetgene hy nemmcr en gedoogde, omdat hy Hem in syne sotte jaercn genoeg gelastert hadde voor alle anderen mede. Hy en twistte niet meer, gesien dat de luyden hem, daer hy senescalc was, overal den voorrang gaven sonder morren ofte sceeloogen. Hy sag oock in waerheyt alle syne begeerten vervult ; en dat



	soude selfs den bastacrt van den duyvel calm ende rustich maecken van de harsenen tot de hielen.
	Hy besat immers een casteel, gclyck hy overdenkt met lickteeckens, ende cierlyck als een Spaensc wambuys, gelegen op eene helling, vanwaer het hem spiegelde in de Loire ; de saelen waeren belegt met vorstelycke tapytcn, men sag er menichvoude meubelen ende snuysteryen, pronck ende Sarrasynsce vremtheden, daerover die van Tours haer verbaesden, selfs de aertsbusscop ende de clercken-van Sainct-Martin, aen de welcke hy sondcr costen in reeckening te brengen een vaendel sconck met frenjen van het fijnste gout. Al rontomme dit casteel laegen syne scoone domeynen gespreyt, meulens, weyden, ackers, wouden, met opbrengsten van alderley slag, sodat hy eene der machtigste baenderheeren van de provincie was ende wel cost duysent man in het velt brengen voor den coninck, onsen Heer.
	Als op syne oude daegen syn drossaert, die seer naerstig was in het gebruyck van de galge, by geval eenen armen huysman voor hem brocht, dewelcke verdacht wiert van het eene ofte andere sceimstuck, mocht hy grimlachent seggen :



	„Laet dese maer loopen, Brédif, hy meuge tellen voor een van hen, devvelcke ick daergints sonder bedeneken om hals ende leven gebracht, dan wel meer ofte min bescadigt hebbe.”
	Dickmael oock liet hy se aen een boomtaak ofte syne galgen opcnoopen; maer dat was alleene, omdat gerechticheyt gescieden most ende opdat dese goede gewente op syn grontgebiet niet en soude te loore gaen. So was de bevolcking in syn machtsbereyck dan oock braef ende gehoorsaem gelyck jongelyckx geconfeste nonnekes ; en sy leefde veylig, want hy bescermde haer jegens rabauwen ende straetroovers, dewelcke hy nemmer en spaerde, wetende uyt eygen practycken hoe groot ongeryf dese aesvogels aenrechten.
	Wyders was hy seer vroom ende genoot alles met volle teugen, de kerckediensten sowel als den goeden wyn. Processen brocht hy naer Turckxe sede tot een eynde, seggende duysent scalcsheden tot degenen, die se verloren hadden ende lustig met hen banketteerende om se te troosten. De gehangenen deet hy in gewyde aerde begraeven gelyck lieden aen God behoorent, want hy achtte se genoeg gestraft, aldewyl sy verhindert wierden verder te leven. Ten slotte perste hy de Joden alleen uyt, wanneer de tyt daertoe gecomen was ende sy opswollen van renten ende gouts ; ny net se hunne ryckdommen vergaeren gelyck de byen honig, seggent dat sy syne trcffelyckste belastinggaerders waeren. Ende hy plonderde hen nemmer als ten voordeele ende het gebruyck van de heercn der Kercke, den coninck, de provincie of wel te synen eygen profyre.
	Dese grootmoedige hant van bestieren dede hem de genegenheyt ende hooge achtinge verwerven van alleman, groot ende cleen.



	Wanneer hy in hem selven lachende van synen rechterstoel huyswaerts keerde, seyde de abt van Marmoustiers, even out als hy, fr\f npm •
	~Haha ! Messire, de galge sal voorseècker een rycken buyt becomen, dat gy so oolycken lacht!” Ende als hy van la Roche-Corbon te péerde naer Tours toog en door de voorstad Saint-Symphorien reet, segden de jonge deerntjes : ~Er wort recht gedaen vandaege, daer gaet manneke Bruyn!” Ende sonder vreese saegen sy hem voorby ryden op de groote witte hackenye, dewelcke hy uyt Levanten hadde medegebrocht. Op de brugge hieven de cleene cnaepen het hooft van hun marbelspel op ende riepen hem toe : ~Dag, Heer Senescalc!”
	Ende geckcnt antwoordde hy: „Vermaeckt u maer blyde, kinderkens, totdat uw rugge de sweep te proeven crygt!” „Welbedanckt, Heer Senescalc !" So was onder hem het lant dermaeten tevreden ende van quaet volck gesuyvert, dat er in het jaer van de groote overstroominge der Loire ’s winters slechts twee-en-twintig boosdoeners gehangen wierden, ongereeckent een Joot, dewelcke in de gemeente Chasteau-Neuf levendig verbrant wiert, omdat hy eene hostie gestolen had, ofte gecocht, naer men seyde, want hy was ryck.
	Op eenen dag in het volgende jaer, tegen Sint-Jan-van-het-hoy, ofwel Sint-Jan-met-de-seyse, gelyck men by ons te lande segt, quam een troep Egyptenaers, Sigeunders ofte ander swervent gespuys, stolen in Sainct-Martin heylige saecken, ende lieten, om het waere geloof te beleedigen ende bespotten, op de plaetse van de Heylige Jonckvrouw een scandaleus aenminnig deerntjen achter in' den leeftyt van eenen bedaegden hont, ende hetselve moedernaeckt, eene comediante ende van Moorscen bloede, gelyck sy allen. De rechters van den coninck, sowel als dese van de Kercke wesen als vonnis, dat de Moorsce boeten most voor gants de lasterlycke ondaet; men soude haer levent coocken ende verbranden op de plaetse van Sainct-Martin, by de fonteyne, daer de groenmerckt pehouden wort.
	Maer de vroome Bruyn betoogde dringent ende duydelyck, dweers tegens alle anderen in, dat het wyser soude syn ende Gode aengenaem, dese Africaensce siele te winnen voor de waere religie ; ende so de boose geest, dewelcke in dit vrouwenlyf verblyf genomen hadde, den coppigaert speelde, soude de mutsaert hem noch altyt tot pulver connen verbranden, gelyck by het vonnis voorsien was.



	Hetgcnc de aertsbusscop vernuftig gedacht noemde, scer canonieck ende geheel volgens de kerstene charitas ende het Evangelie.
	De edele vrouwen van de stat ende andere personagiën van gesag mopperden luyderkeels, dat men haer beroofde van een stichtelyck scouspel, want de Moorinne sat in de gevangenis om baer leven te cryten, blaetent gelyck eene gecnevelde geyt, ende seeckerlyck soude sy haer aen God wyden om lange als een raef te connen leven, so het van haeren wille afhinc.
	Waerop. de senescalc wedervoer, dat indien de vremdelinge haer heyliglyck bekeeren wilde tot den kerstenen godsdienst, er een ander, veel playsanter scouspel soude comen, lietwelck hy op hem nam vorstelyck te doen syn, want hy wilde als peetvader by den doop staen, ende eene maecht soude gevaederse worden om Gode noch meerder te behaegen, aengesien hy self voor een coquebyn doorginc.
	In ons Tourangeynsce lant noemt men aldus de maegdelycke jongemannen, dewelcke niet gehuwt en syn ende noyt by eene vrouw gelegen en hebben, om se te ondereceyden van de getroude ende



	weduwmannen; maar de dartele vrouwkens kennen se oock wel sonder dien titel, want sy syn vcrmaeckelycker ende stoeyen stouter als desulcken, die in het houwelyck onder het stof gerocht syn.
	De Moorsce en bedocht haer geen oogenblick tusscen de tackebossen van den brantstaepel ende het waeter des doopsels. Sy gaf er de voorkeur aen eene levende kerstinne te syn liever als eene behendig geroosterde payiene ; ende so most sy, om niet eene corte poose te branden, haer herte Jevenslanc vlammende houden ; want tot grooter seeckerheyt haerer bekeeringe wiert sy geplaetst in hel nonnenclooster van le Chardonneret, daer sy haere geloften van heylicheyt dede.
	Voorseyde ceremonie wiert gecelebreert ten paleyse van den aertsbusscop, daer men voor dese mael een dansfeest vierde ende ter eere van den Verlosser der menscheyt gesprongen ende gedraeyt wiert door de Heeren ende Vrouwen van Touraysne, een lant daer meer gedanst, gefeest, geschranst, de keie gespoelt, gebanketteert ende gegeckt is als in gants de overige waerelt t’saemen. De goede oude senescalc hadde.als gevaederse vercoren de dochter des Heeren van Azay-le-Ridel, welcke Heer ter cruystocht gevaeren was, en voor Ascre, eene stat seer verre gelegen, in de handen van eenen Sarasyn gevallen was, dewelcke eenen hoogen losprys vroeg, omdat gesegde baroen hem voorquam een machtig heer te syn. De Vrouwe van Azay hadde haere besittingen verpant aen geltscieters ende uytsuygers om de somme byeene te crabbelen, ende sat sondcr een rooden duyt haeren Heer af te wachten in een arm huysken der stat, met geen tapytjen om haer op neder te setten ; maer sy was fier als de coninginne van Saba ende onverscrocken gelyck een winthont, dewelcke de plonder van synen meester verdedigt.
	Desen grooten commer kennende, quam de scnescalc op de fyngevoelige gedachte de Jonckvrouvve van Azay te bidden de gevaederse te willen syn van gesegde Egyptenaerse, alleenlyck om so het recht te verwerven de Vrouwe van Azay ter hulpe te comen. En als eerste brocht hy eenen swaeren gouden keten mede, een gedachtenis aen de bestorming van Cyprus, dewelcke hy syne aanvallige cleene petemoey om den hals docht te hangen ; maer hy hinc er oock syne domeynen ende syne witte haeren aen, syne gouden besanten ende syne peerden, cortom hy hinc haer alles aen wat hy besat van de stonde af, dat hy Blanche d’Azay eene pavane hat sien dansen tusscen de edele vrouwen van Tours. Ofscoon de Moorsce, haer voor de laatste mael uytbundiglyck weerent, alle de toescouwers verbaest hat met haere wendingen, passen, wervelingen, teengetrippel ende crachttoeren, vercondigden allen, dat Blanche het



	



	van haer won door hacr maechdelyck ende aanvallig bewegen. Bruyn nu, dit djentig damoiselleke bewonderent, welcker voetjens den vloer scenen te vreesen ende dewelcke haer met haere seventien jaeren vermaeckte gelyck een sprinckhaentje, besig syne liekens te oeffenen, wiert bevlogen van eene oudemannenbegeerte, eene hartverlammende begeerte, geweldig van cracht door de swackheyt des ouderdoms, ende hem verhittende van syne hielen tot syne neckhaeren, want syn hooft was so dicke met sneeuw bedwerrelt, dat de liefde daer geene plaetse meer vinden en cost. Al met eens bemerckte de snul, dat hem in synen burcht eene vrouwe gebrack ; ende als hy dat hadde door gesien, wiert hy seer bedroeft. Want wat was eygentlyck een casteel sonder casteleynse ? . . . lets gelyck een clepel sonder syne clocke. Cort geseyt: een vrouw was het eenige, wat hem noch te wenscen overbleef; hy wilde haer oock sonder respyt hebben, want so de Vrouwe van Azay hem lange deet marren, hadde hy noch juyst den tyt van dese in de andere waerelt over te stappen. Ende geduerende de vermaecken van het doopfeest en docht hy niet op syne swaere verwondingen ende noch minder op de tachtig jaeren, dewelcke hy goet ende wel achter den rugge hat ende die de haeren van syn scedeldack geveegt hadden ; hy bevont syne oogen claer genoeg om de jeuchdige gevaederse gulsig af te tasten ende dese volgde den raet der Vrouwe van Azay, bedwelmende hem ryckelyck met bliek ende gebaer, meenent dat daer geen quaets by syn en cost met sulck eenen bedaegden peetvaer. Sodat Blanche, argeloos ende onnoosel als sy was in jegenstelling met andere Tourangeynsce meyskens, dewelcke wacker syn gelyck een voorjaersuchtent den goeden man toestont eerst haere hant te cussen ende laeter een pleckjen in haeren hals, wel een weynig laeg, meende de aertsbusscop, dewelcke hun een weeck naerdien in het houwelyck verbont. Ende het was een scoon bruyloftsfestyn ende een noch nrnvfipn I
	Gesegde Blanche was slanck ende frisc als geene ; ende wat meer is : sy was ecne maecht so maechdelyck als oyt eene maecht maechdelyck geweest mag syn ; so seere maechdelyck, dat sy niet en wist wat minne is, nochte hoe men deselve bedryft; dus daenig maecht, dat sy er haer over verbaesde, wat sommige luye paeren so lange in bedde mochten soecken ; so onredelycke maecht om te meenen, dat de kinderkens uyt de boerencool quamen.
	Haere moeder hadde haer aldus opgebrocht in alle onnooselheyt, in sulcker voege, dat sy om so te seggen niet en wist hoe sy een lepel pap naer haercn mont most brengen. Des was sy dan oock opgegroeyt tot een blommig ende ganse ongesconden maechdeke, speelse ende



	argeloos, een engel, die maer een paer wiecken behoefde om pylrechtyhet paradys binnen te vliegen.
	Ende als sy de scaemele woning van haere moeder verliet om te trouwen in de kerck van Sint Gatianus, quamen de lantlieden van heynde ende verre hun verlustigen in het aenscouwen van het jeuchdig bruytje ende de tapyten, dewelcke in de straete van de Scellerie gespreyt laegen ; ende eeniegelyck seyde, dat hy noyt soeter voetjens den gront van Touraysne en hat sien betrippelen, noyt scoonder groen-blauwe oogen den hemel in gekeecken en hadden, noyt luysterrycker feest geviert en was met alle de straeten vol cleeden ende blommen. De deernkes uyt de stat, die van Sainct-Martin ende dese van Chasteau-Neuf werden allen verbeten van jaloesyc op de lange, geluwe vlechten, daeraen Blanche gelyck ieder cost waernemen een graefscap hat opgevisct ; maar noch begeeriger oogen haeckten sich vast aen het habyt van goutbrocaet, de vremde juweelen van oversee, de claere diamanten ende de swaere ketenen, daer de soete hantjes mee speelden ende dewelcke haer voor goet aen den gesegden senescalc vastbonden. De oude yservreter voelde hem so verjonct aen haere syde, dat het welbehaegen uyt alle syne rimpels ende ployen, blieken ende gebaeren naer buyten straelde. Ofschoon hy omtrent so rechte was als een sickel, screet hy naest Blanche voort, dat men gesegt soude hebben : een lantscnecht op parade, die ter inspectie stapt; ende hy druckte de hant op synen gordel, gelyck een man, dewelcke denekt te versticken in een playsier, dat hem benaut. Als sy de doeken hoorden beyeren, den stoet sagen trecken, alle de pronek ende prael van dese bruyloft, begost in de deerntjes van Tours het verlangen te crieuwelen, dat de Egyptenaersters talryck mochten worden als de druyven by den wynoogst, dat het senescalcken mochte gaen regenen ende er pannenvol sigeunderdoopen comen souden ; maer dit was de eenige, dewelcke oyt in Touraysne plaets vont, aengesien dit oort so verre verwydert ligt van Egypte ende het lant der sigeunders.
	De Vrouwe van Azay onlvinc nae de plechticheyt eene achtbaere somme gelts, daer sy gebruyck van inieck om sonder talmen naer Ascre té vertrecken, haeren gesegden gemael te gemoet, ende verselt door den luytenant ende de soldaeten van den Graef de la Roche-Corbon, dewelcke haer van al het noodige voorsag. Sy reysde heen op den dag van de bruylofl, nae haer dochterken te hebben overgegeven in de handen van den senescalc, hem aenbevelent behoetsaem met haer om te gaen ; laeter is sy weeromme gecomen



	



	met den Heer van Azay, dewelcke nielaetsc was, ende sy versorgde hem eygcner hant op gevaer af oock door de sieckte te worden aengevreten, hetgene grootelyckx bewondert wiert.
	Toen het bruyloftsfeest ten eynde was het duerde dry daegen, tot groote voldoening van de goede borgers voerde messire Bruyn syne cleene bruyt met veel pracht ende pronck naer synen burcht. Ende volgens de gewenten by het houwelyck bedde hy haer plechtig in syne legerstede, dewelcke gesegent was door den abt van Marmoustiers ; dan quam hy self by haer liggen in de groote hoogheerlycke saele van la Roche-Corbon, die geheel behangen was met groen brocaet ende hetselve geciert met figuerkens van goutdraet. Als de oude Bruyn, deerlyck met reuckwaeteren besprenckelt, vel aen vel lag met syne aenminnige vrouw, custe hy eerst haer voorhooft en dan een haerer wel-geronde ende melckwitte borstjens, op deselfde pleck daer sy hem hadde gehengt de spelt van den keten vast te haecken. De oude quylbaert hat hem vele seere overscat, toen hy meende oock het verdere te connen volbrengen ; derhalven liet hy suchtent de minne syn, ondancks de gepeeckelde bruyloftsliekens, rauwe boerten ende grollen, dewelcke beneden de ronde deden in de saele, daer het bal wyder gevoert wiert. Hy versterckte hem met een teug van den dranek der echtelieden, dewelcke volgens het oude gebruyck gesegent was ende naest het bedde in een gouden beecker neergeset; gesegde specerye verhitte echter wel syn maeg, maer de verdorde twyg der minne, daerop in syne goede daegen so menig donsig veugeltje syn heyl gevonden had, en scoot er geensins van in bloey. Blanche en ontsejte haer niet over het verraet van haeren echtvrient, want sy was maechdelyck van siel, ende van het houwelyck en kende sy niet meer als datgene, hetwelck sichtbaer is aen de oogen van jonge meydjens, gelyck cleederen, feesten, peerden, den staet van dacme ende meesteresse, graevinne worden, festynen geven ende bevelen ; kint als sy was, speelde sy vroolyck met de gouden quasten der beddecoorden ende de frenjen der spreye, ende verheugde haer hertelyck in de weeldericheyt van de lyckwaede daer haer blommeke in most begraeven worden.
	De senescalc wiert hem wel een weynich spaede bewust van syne scult, maer vertrouwde op de toecomst, dewelcke hem nochthants iederen dag verder soude weg cnaegen. Hy docht erover naer, hoe hy nu syne vrouwe mochte in verrucking brengen ende meende wel de daet door het woort te connen vervangen. Des onderhielt hy syne gemaelinne op alderley wys, beloofde haer de sleutels van syne dressooren, solders ende kisten, de opperste heerscappye



	over syne huysen ende landeryen, sonder eenig toesicht syndersyts, oftewel, gclyck eene oude spreeckwyse van Touraysne segt: hy hinc den sleutel van de brootcast om haeren hals. Sy gevoelde haer gelyck een jong strytros, dat wel in syn haever sit, vont haer goeden gemael so hoofse als eenig Heer ter waerelt, ende haer oprechtent keeck sy met noch meer genoegen naer dit costelyck bedde van groen brocaet, daer sy voort aen alle nachten onbesorgt in soude mogen te slaepen gaen.
	De deurtrapte sinjeur meende vol scrick haer bereyt te sien om over te gaen tot stoeyerye ; hy had weynig ervaering met maechden, maer wist door menigerley ondervinding hoe machtig vrouwen haer tusscen de laeckens vveeren connen, want hy had immer verkeert met echtbreecksters ende puteynen ; hy wiert nu becropen van grooten angst voor de scalcsce hantgreepen, de huppelende cusjens ende meer lustig cleen spel der liefde, daer tegenover hy eertyts nemmer gefaelt en hadde ; heden echter soude het hem cout bevonden hebben gelyck de uytvaert van een paus. Dies ruckte hy achterwaerts tot tegen den rant van het bedde uyt vreese voor syn heyl ende seyde tot syne al te smaeckelycke vrouwe : ~So dan, iiefken, nu syt gy senescalcse geworden ende seer wel gesenescalct, wat?”
	„O neen!” wedervoer sy. „Hoe so neen ?” vraegde hy in groote vervaertheyt. „Syt gy geene Me vrouwe ?” „Neen ick,” hielt sy vol, „dat en sal ick niet syn, eer ick een kint hebbe.” „Hebt gy de weyden gesien, toen wy hlerhenen quamen ?” vroeg de geslepen compaen. „Jawel,” segde sy. „Welnu, deselve behooren u toe . . .H
	„O ! o !” riep sy al lachende, „wat sal ick my vermaecken met er de pellenvogelkens naer te loopen ! ” , „Dat is wys gesproocken,” seyde de Heer. „Ende de wouden?” „O daer en durve ick alleene niet in gaen en gy sult my moeten het geleyde geven. Maer,” vervolgde sy, „scenck my oock eens wat in van dese liqueurc, door de dienstvrouw, dewelcke corven vol kinderen heeft, so sorgsaem voor ons gebrouwen !” „Ende waerom dat.lieveke?... Uw lyfsoude er vol viers van scieten!” „Maer dat wille ick oock!” segde sy, op hare tantjes bytent van spyticheyt. „Want ick verhope u ten spoedigste een kint te scenken ende ick verstae seer wel, dat dese dranck daertoe dienstig is!”
	,,Ey ! ey ! meyske,” seyde de senescalc, hieraen bemerckent hoe



	Seere Blanche nog maecht was van het hooft tot de voeten, ~aldereerst is hiertoe de gratie Gods noodig. Maer bovendien moeten de vrouwen in haeren hoytyt syn.”
	,,Ende wanneer sal ick in mynen hoytyt syn ?” vraegde sy grimlachen!. „Wanneer de natuere dar verkiest,” antwoordde hy, soeckent geestig te syn.
	~En wat moet daertoe gescien?” „O, eene cleene caballistiecke ende alchemiecke operatie, dewelcke echter vol gevaers is.” „Ach,” sprack sy naedenckelyck, „daeromme stortte myne moeder traenen over gesegde metamorphose ! Maer Berthe dc Freuilly, dewelcke so vele geerne tot vrouwe gemaeckt soude worden, heeft my voorgehouden, dat niets gemackelycker en is !”
	~Dat hangt van den leeftyt af,” onderwees haer de oude sinjeur. ~Maer hebt gy in de stallen wel dat scoone witte telle-peert gesien, daer alleman in Touraysne over roemt?” ~0 ja ick ! Het is seer lief ende mack !”
	MWelnu, dat scencke ick u, ende gy sult het bestygen so vaeck het u maer invalt.” ~Of wat syt gy toch grootmoedig! Die my dat gesegt hebben en logenden niet!” ~Hier in huys, myn herteken,” segde hy, ~is alles van u, de keldermeester, de capelaen, de scatwaerder, de sciltcnaap, de coockcnmeester, de scout ende selfs de Heere van Montsoreau, de jonge dienaer, die Gauttier hiet en mynen banier draegt, mèt syne mannen van waepenen, capiteyns, ruyters ende peerden . . . alles is van u ende sal alle uwe bevelen met groote geswintheyt gehoorsaemen op straffe van te moeten kycken door een hennepen vensterke!” ~Maer segt eens,” onderbrack sy hem, ~can dese alchemiecke operatie niet aenstonts gescien ?”
	„O neen!” riep de senescalc ontstelt. ~Want daertoe moeten wy beyden eerst in volmaeckten staet van genaede jegens God verkeeren ; anders souden wy een slecht kint becomen, geheel aengevreten door de sonden, hetgene door de canoniecke wetten der Kercke verboden wort. Dat is de oorsaecke, daeromme er so vele onverbeterlycke deugnieten door de waerelt ront stappen. Hunne ouders en hebben niet braef ende verduldig gewacht tot dat hunne sielen geheyligt waeren ende hebben hunne kinderen also eenen slechten aert mede gegeven: de scoone ende deuchtrycken comen van onbevleckte ouders . . . Daeromme laten wy, godvreesende Heeren, ons bedde segenen, gelyck de abt van Marmoustiers dit gedaen heeft.. . Hebt gy de geboden der Kercke niet een weynig overtreden?”



	~0 neen ick!” wedersprack sy levendig. ~Vóór de mis hebbe ick de absolutie ontvaen voor alle myne feylen ende swinstdien en hebbe ick niet de cleenste sonde bedreven !” ~Gy syt wel volmaeckt !’’ riep de sluwe Heer uyt, ~ende ick ben verruckt u tot vrouwe te hebben ; maer ick, siet gy, ick hebbe gevloeckt gelyck een ketter!” ~Oooh ! . . . ende waerom ?”
	„Omdat het feest geen end en woudé nemen. Omdat ick u niet hebben en cost voor my allecne ende u mede nemen naer hier ende u cussen !**
	Daerop nam hy seer hoofse haere hantjes ende smickelde aen deselve met vele cuskens, liefcoosde ende tortelde haer oppervlackiglyck, hetgene haer vroolyck ende tevreden mieck. Dan, overmits sy vermoeyt was van het dansen ende alle de plechticheden, ginc sy liggen, seggent tot den senescalc : ~lck sal er morgen voor waecken, dal gy niet en sondigt !” Ende sy liet haeren grysbacrt syn, dewelcke van sinnen raeckte wegens haere ivoren scoonheyt, raesig verheft op haere delicate natuer ende even verlegen met de vraeg hoe hy haer in haere onnooselheyt mochte bestendigen als hy geweest soude hebben, hadde hy moeten uytleggen waeromme de ossen hun eten twee mael cauwen.
	Hoewel hy niets goets en voorsag, wiert hy dermaeten ontroert door hel aenscouwen van Blanches volmaeckthedcn geduerende haere onsculdige ende lieffelycke sluymcring, dat hy besloot dit aenminnig cleynoot der liefde wel te verwaeren ende te bescutten . . . Met traenen in de oogen custe hy haere scoone, goutverwige locken, haere oogleden als roseblaetjes, haeren frisscen rooden mont, seer vluchtig nochthants uyt vreese, dat sy ontwaecken mochte ! . . . Dat was de gantse oogst van syn houwelycksnacht, swychbaere genietingen, dewelcke hem het herte scroeyden sonder Blanche te bewegen. En so betreurde hy de sneeuw van synen ontblaederden ouderdom, de poovere sire . . . ende verstom, dat God er vermaeck in sciep hem noten te craecken te geven nu hy geene tanden meer en hat . . .



	HET TWEEDE CAPITTEL
	HOE DE SENESCALC ORELOOGDE TEGENS DE MAEGDELYCKHEYT SYNDER GEMAELINNE
	Geduerende den eersten tyt van syn houwelyck parste de senescalc hem met al sync vermogens tot het versinnen van ysbaerlycke viesevaesen om syne vrouwe in vreden te houden, wier prysweerdc onscult hy deerlycken misbruyckte..
	Eerst vont hy in syne rechterlycke besicheden eene goede ontsculdiging om haer by tyden alleene te laeten ; anderwerf leydde hy haer af door landelycke vermaecken, haer mede nement naer den druivenoogst in syne wyngaerden van Vouvray, ende poogde haer



	ten slotte in slaep te lollen met duysent en éen sotfepraetjens. Nu eens seyde hy, dat groote heeren hun anders moeten bedraegen als cleene luyden ; dat graevenkinderen slechts geplant mogen worden by seeckere hemelsce constellaties, door geleerde sterrewichelaers te bepaelen. Een ander mael, dat men er sich van most onthouden kinderen te verwecken op Son- ende feestdaegen, aengesien dit een geval van slaefelycken arbeyt bediedt ; want hy was een man, dewelcke sonder tusscenverblyf in het vegevier rechte het paradys wilde binnen gaen ! , . . Hy maeckte haer diets, dat kinderen, daervan de eerste steen gelegt wiert op Sinte-Clara’s-dag, blint souden syn, op Sint-Genou bcsocht met podagra, op Sint-Aignan cletscoppen bequamen, op Sinte-Rochus de pest; voomaementlyck so de ouders by geval niet en verkeerden in staet van gcnaeden. Anderwerf, dat kinderen, in Februari geboren, coutcleumcn waeren ; in Maert quamen onverdraechlycke pochhansen, die van April deuchden van haer nochte pluym de welgescaepen jongens wierden in den Meye gebaert. In éen vvoort, hy verlangde, dat de syne volmaeckt soude syn, gelyck een gouthaentje soude uytsien ; ende daertoe mosten sy afwachten tot alle gunstige omstandicheden t’saemen aenwesent waeren.
	Weer een ander mael onthulde hy Blanche, dat den echtgenoot het recht was voorbehouden by syne gemaelinne een kint te verwecken volgens syn alleenige ende souvereynen wille ; en dat, so sy eene deuchtsaeme vrouwe soude heeten, sy haer most onderwerpen aen den godgevalligen wil van haeren gemael ; ten slotte, dat het beter waere te wachten op de thuyscomste der Vrouwe van Azay, opdat dese haer in het craembet mochte bystaen. Uyt dit alles besloot Blanche, dat de senescalc hem door haer aendringen ontstemt voelde, ende dat hy magscien recht hadde, aldewyl hy so out was ende ryck in ervaeringe ; des gaf sy haer onder, eijde docht noch alleene in haer selven aen dat so vierig begeerde kint; hetgene bediet, dat sy er dag ende nacht over broeyde, gelyck vrouwen plegen so sy haer iets in het hooft geset hebben ; sonder te beseffen, dat sy haer bedroeg gelyck ritsige deernen doen, vol begeerte, hartneckig jaegent achter de leckemye. ■ Op eenen avent quam Bruyn over kinderen te spreecken, een onderwerp, dat hy plach te ontvlieden gelyck de cat cout waeter ; maer hy becloech hem over eenen deugniet, denwelcken hy dien uchtent voor swaere vergrypen hat moeten veroordeelen, seggende, dat dese voorseecker geteelt was door lieden, met dootsonden overdeckt.
	„Laes," sprack Blanche, ~so gy er my een geven wildet, al mocht



	gy de absolutie niet ontvaen en hebben, ick soude hem verbeteren in sulcker voege, dat gy over hem voldaen soudt syn.”
	Alsdan begreep de graef, dat syne vrouwe verbeten wiert van eene scroeyende verbeelding, ende dat de tyt gecomen was om slag te leveren tegens haere maechdelyckheyt ten eynde hem van dcselve meester te maecken, haer te deursteecken, te verpulveren, onder het saedel te dwingen, ofwel : deselve tot swygen te brengen ende uyt te dooven.
	„Hoe soudt gy nu moeder connen worden, liefken,” so begost hy, „gy verstaet noch niet eenmael uwen staet van hooge vrouwe ; gy syt er niet in bequaemt u hier in huys als meesteresse te laelcn gelden.* *
	„Oho !” riep sy. „Moetc ick de hooge vrouwe vertoonen om eene voleynde graevinne te syn ende eenen cleenen graef in mynen scoot te meugen draegen ? . . , Dan sal ick haer vertoonen ... en van degen !” /
	Also vinc Blanche, om naecroost te gewinnen aen, op de lange jacht achter de harten ende vossen te draeven, sprong over slooten, joeg haer hackenye over cuylen ende bulten, deur wouden ende velden ; sy leerde er behaegen in sceppen haere vakken te ont-



	cappen en se te sien opwiecken ; sy’ droeg se bevalliglyck op haere aenminnige vuyst ende was emmer onder wege. Gelyck de sentscalc begeert hadde.
	Maer door het geswinde ryden leerde Blanche den honger kennen van nonnen ende prelaeten ; hetgene bediet, dat sy, willende een kint gewinnen, haere crachten scerpte, haeren honger niet aen banden en legde, wanneer sy, terugkeerent, haere tantjes roerde. Ende door het ontcyferen van de legenden, op de wegen gescreven, het ontcoppelen in den doot van het juyst begonnen minnespel der vrye vogels ende dieren des velts, hadde er in haer een mysterie plaets van natuerlycke alchemie, door hetwelck haere verwe verhoogt wiert ende haeren lust om haeren wille te hebben daenig aengewackert; wat haeren oorlogssuchtigen aert weynig tot vreden deet neygen ende haer verlangen vele seere kittelde : het loech ende smeeckte ende sportelde levendiger dan oyt. De senescalc hadde verhoopt de oproerige maechdelyckheyt synder gemaelinne te ontwaepenen door haer af te matten in de open locht; maer syne list keerde sich tegens hem, want de ongeweten minne, dewelcke door Blanches aderen vagebondeerde, scoot uyt dese aenspanningen nog vieriger tot leven, crytent om tweegevechten ende tornooyen gelyck een vars tot ridder geslaegen page. De braeve Heer sag nu in, dat hy op doolwegen ginc, ende hoe op een gloeyent rooster geen pleckje te vinden en is om sich behaechlyck neder te laeten. Ende so en wist hy niet meer met wdcke middelen hy eene so geduchte cracht soude connen temmen ; want te jneer hy haer afmatte, te wilder sy begost te steygeren. In desen campstryt most een slachtoffer vallen, er most eene blessuere worden toegebrocht, eene diabolische blessuere, maer dewelcke hy met Gods hulp woude sien uytgestelt tot nae syn versceyden. De arme senescalc hadde al halswerck syne dame op de jacht by te houden sonder uyt den saedel gesmackt te worden. Hy sweette van de aenspanning onder syn harnas en cuchelde welhaest syn leven uyt, waer de dartelende senescalcse haer leven tot grooter viericheyt opjoeg ende haer in overmoet vermaeckte.
	Dickmael verlangde sy in scemertyt naer een dansje. Ende onse arme suckelaer, styf gebaeckert in syn staetig gewaet, voelde hem in stucken breecken door de wilde vaert, daerin hy meegesleurt wiert, tsy om haer de hant te reycken als sy ront wervelde naer Moorsce wys, tsy om de brandende toortse te houden als het höer inviel den fackeldans uyt te voeren ; ende sonder te swichten voor de steecken in syn heup, syn geswollen gevrichten ende alle syne rhumatiecke smerten, most hy grimlachen ende haer aerdicheden



	ende galante complimenten seggen by haere dolle sprongen, de sotte tronies ende comiecke potsen, dewelcke sy hem tot eygen vermaeck voormieck ; want hy liefde haer so uytsinnig, dat, indien sy gesegt hadde eenen oriflant te begeeren, hy haestelyck uytgetogen soude syn om er eenen te vinden.
	Maer op eenen dag most hy hem wel bekennen, dat syne lendenen in te wracken staet verkeerden om te connen worstelen met dc ongestuyme natuer synder vrouwe ; ende het hooft buygent voor gesegden Ridder Maechdelyckheyt besloot hy alles maer op syn beloop te laten, een weynig vertrouwent op Blanches cuysce vroom – heyt ende jonckvrouwelycke scroomvallicheyt; maer toch sliep hy immer met éen oog open, want hy en was er niet seecker van oft God de maechdelyckheyt magscien toch niet gescaepen en hadde om te worden gerooft, gelyck hy patrysen sciep om aen het spit geregen ende geroostert te worden.
	Op eenen natten uchtent, als het sulck weder was gelyck de slacken geerne hebben om hunne glibberende sporen te scuyven, een weder, hetwelck stemt tot weemoedicheyt ende droomerye, bleef Blanche thuys, geseten in haeren stoel ende somber peynsende, omdat niets de substantifiecke essentie so coocken en doet, ende geen recept, constmiddel ofte filter dringender, doordringender, ultra-doordringender ende vieriger te plaegen en vermag als de subtiele warmte, dewelcke broeyen gaet tusscen het dons van een cussen ende hetselve eender maecht, gedurende seeckeren tyt daerop sittende. So wiert dan oock de graevinne, sonder haer er reeckenschap van te geven, deerlyck gequelt door haere maechdelyckheyt, dewelcke, haer de



	harsenen deurfrommelfriemelende, in alle haere veselen cnaegde ende cnabberde.
	Alsdan vermeende de goedigaert, oprecht ontrust over haer lydent uytsicht, haere gedachten te verjaegen, dewelcke hunnen oorspronc naemen in overmaetig houwelycksce minne.
	„Waeromme so sorgelyck, soeteke ?” vraegde hy. „Uyt scacmte ...”
	„Wie mag u dan gecrenckt hebben ?” „lek en ben geene goede vrouwe, want ick en hebbe geen kint, ende gy en hebt geene naesaeten. Is men vrouwe genoemt sonder croost ? ... O neen ! . . . Kyckt maer: alle myne gebuerdaemes hebben er, ende ick ben getrouwt om er te becomen.gelyck gy om se my te geven. De baroenen van Touraysne syn allen ryck voorsien van kinderen, hunne vrouwen baeren se hun by teelen vol. Gy alleene en hebt er geen ! . . . Sy sullen om ons lachen, dat segge ick u . . . Wat moet er van uw naem worden, van uwe leengoederen ende heerlyckheden ? Voor een vrouw is een kint het natuerlyck geselscap ; het is onse hoogste vreuchde het te baeckeren, te troetelen, te sussen, te wiegen, op te nemen, te slaepen te leggen, aen ende uyt te cleeden ende te voeden ; ick voele wel, dat ick, so ick maer de helft van een hadde, ick het soude cussen, wassen ende plassen, het in- ende uytpacken, het heel den dag soude doen springen ende scaeteren, gelyck de andere hooge vrouwen doen ..." „Waere het niet, dat vrouwen sterven in het baeren, en dat gy noch te smal ende te dichte versloten syt, gy soudet al moeder wesen," antwoordde de senescalc, duyselent onder desen sontvloet van woorden. „Maer en wilt gy er niet een cant ende claer coopen ?... Dat sal u moeyten ende smerten spaeren."
	„In trouwe, neen ick!” segdc sy, „ick begeere de moeyten ende de smerten ! . . . Sonder dat en soude hy niet van ons syn. lek weet Wel, dat hy uyt my sal moeten voort comen, aldewyl sy in de kerek seggen, dat Jesuke de vrucht is van het lichaem der Maecht.” u „m. r:‚.‚:.. 4.- L:‚u„„ 4.. uw .. m- _„.._. m „u- J, „h
	„Laeten w.y Gode dan bidden, dat het so syn meuge !” riep desenescalc uyt, ,-,.ende roepen wy den bystant in der Hcyiighe Jonckvrouwe van Esgrignolles. Seer vele daemes hebben ontvangen nae daer eene novene gedaen te hebben ; wy mosten er oock eene houden.” Denselfden dag maeckte Blanche haer op weg naer Onse Lieve Vrouwe van Esgrignolles, uytgedost gelyck eene coninginne, rydent op haer telle-peert; sy droeg een overcleet van groen fluweel, geboort met gouden passementen, opengesneden op de plaetse der borstjens, met scarlaecken mouwen, cleene leerskens, eene hooge huyve met juweelen geciert ende eenen gouden gordel, dewelcke



	



	haer middel, smal gelyck een riet, scoone deet uytcomen. Sy woude liaeren gantsen ryckcn plonder aen Mevrouwe de Maecht scencken ende beloofde haer dese voor den dag van haeren eersten kerckganc, nae de bevalling.
	Myn Heere van Montsoreau draefde voor haer uyt, de oogen so blinckent als dese van een vinck, drong de lieden van den weg ende waeckte met syne ruyters voor de veyliclieyt van het hooge geselscap. Dichte onder Marmoustiers was de senescalc in slaep gesackt door de warmte, want het was Oogstmaent, ende wackelde op syn strytros gelyck een diadeem op het hooft eener coe ; ende als een boerendeerne, dewelcke op haerc blieken by eenen boom sal ende waeter dronek uyt haere hant, so eene dartele ende lieftallige daeme by sulck eenen afgerackerden quylbaert sag, vroeg sy aen een haeveloos wyf, hetwelck aeren leesde van den acker en naer armoe en ellende mufte, of dese princessc den Doot ginc versuypen ? „Neen ick !” seyde de oude. „Dat is onse Vrouwe van la Roche-Corbon, de senescalcse van Poictou ende Touraysnc, op beêweg voor een kint." „Ayay !” geckte de jonge deerne, lachent gelyck eene gaeye. Toen wees sy naer den cloecken jonekman aen het hooft van den stoet, ende seyde :
	„Laet sy toch dat haentjen in haer bedde haelen, dan mag sy waskeersen ende geloften spaeren !” „Hoho, moy Aechjen,” hernam de oude rabauwse. ~ick verbaese my, dat sy naer Onse Lieve Vrouwe van Esgrignolles gaet, want de paeters daer syn leelyck als de droes. Sy mochte liever een ameryke marren in den lommer van Maremoustiers, dan soude sy drae haere becomste hebben, want de goede vaeders daer syn rappe gesellen !” „Voer voor de monnicken?” craeyde eene boerinne, dewelcke juyst quam te ontwaecken. ~Swycht toch stille !De Sire van Montsorcau is vierig ende willig genoeg om het herte van dese daeme open te stormen, te meer omdat er toch al een sceure in sit !** Ende sy begosten allen luyderkeels te lachen.
	Myn Hcere van Montsoreau docht er op af te stuyven om de tacken van een linde met haer te verderen by wyse van straf voor haere onvertogen woorden, maer Blanche riep scielyck :
	~0, messire, en hanct se noch niet ! Sy en hebben alles noch niet geseyt, ende op de thuysreyse connen wy altyt noch sien !”
	Sy bleusde, ende onse Heer van Montsorcau scoot syne vierige blieken tot in het diepste bronneputjen van haer herte als om hacr van de mystiecke begrippen der liefde te deurblixemen ; maer haer verslant was al reede aen het borrelen ende coockcn gegaen door de praet



	dér boerinnen, dewelcke vruchten begost te draegen in haer bewustsyn. Gesegde maechdelyckheyt bat veel van tonder ende daer en was niet meer dan een woort noodig om haer in den vlam te doen vlieoen.
	Dies sag Blanche al met eens opmerckelycke natuurcundige verscillen tusscen de hoedaenicheden van haeren ouden echtvrient ende dese voleynde cloeckheyt van Gauttier, een edelman, dewelcke' hem door syne dry-en-twintig jaeren gants niet bedruckt en voelde, rechte gelyck een jonge silver-berck in het saedel sat, wacker als de eerste clepelslag der metten, tervvyl daer aen haere syde de senescalc dommelent voort quackelde; Gauttier toonde hem stout ende crygsuchtig daer waer syn meester claeglyck faelde. Hy was geweven van dese getaende stoffe, daermede dartele vrouwkens haer des nachts gaerne het hooft tooyen, liever als met eene oude slaepmutse, omdat sy de vlooyen niet meer en vreesen ; sommige lieden keuren dat af, maer men moet niemant en laecken, want eeniegelyck mewge slaepen gelyck het hem best aenstaet. Aldus docht oock de senescalcse er over ende wel so diep ende deuchdelyck, dat sy, op de brug van Tours aengecomen, Gauttier liefgewonnen hadde uyt duysteren drang ende vol sportelent ongedult, algelyck eene maecht pleegt te beminnen, dewelcke niet en vermpet wat liefde heeten mag.
	So wiert sy dan eene volcomene vrouwe, hetgene bediet, dat sy haers naesten goet begeerde, te weten het beste wat een man besft. Sy viel cranck van minne, stortende by den eerste sprong tot den bodem aller ellenden, aengesien alles viers is tusscen het eerste soete bewegen der siele ende de iaetste begeerte. Hnde sy en wist niet, gelyck sy naedien leerde, dat door de oogen eene subtiele essentie can binnen vloeyen, dewelcke hevige ontstecckingen verweckt in alle de aederen des lichaems, de plooyen van het herte, de senuwen der spieren, de wortelen der haeren, de uytwasemingen der substantie, de cronckels der harsenen, de openingen der huyt, de slingerpaetjens der ingewanden, de buysen van de weecke deelen des buyckx ende andere edele orgaenen, dewelcke by haer al met eens sich uytsettedcn, verhit, gekittelt, gecrabbelt, vergiftigt, opgeresen ende dartel, algelyck oft sy van duysent naelden inneilyck deurpHckt wjert. Het was een maechdelyck begeeren, voorspoedig ontwickelt ende hetwelck haere oogen dermaeten verduysterde, dat sy haeren ouden gemael gants niet meer sien en cost, maer so veel te beter den bloeyenden Gauttier, in wien de natuere machtig gespreyt lag gelyck de glorieuse onderkin van eenen canunnick.
	Als nu de braeve Bruyn binnen Tours aenquam, ontwaeckte hy deur



	het geroep der menigte, ende met grooten prael reet hy voor syn gevolg naer de kerck van Onse Lieve Vrouwe van Esgrignolles, outlyts genoemt La Greigneur, hetgene soveel bediet als : die de grootste verdiensten heeft.
	Blanohe begaf haer naer de capelle, daer men kinderen afsmeeckt van God ende de Heylige Jonckvrouw ; sy trat er alleene binnen, gelyck de gewente was, ten aenscouwe echter van den senescalc, syne dienaeren ende de nieuwsgierigen, dewelcke achter het tralieheek bleven. Als de graevinne den priester sag comen, dewelcke sorgde voor de kindermissen ende de geloften in ontvangst nam, vraegde sy hem oft er vele onvruchtbaere vrouwen waeren. Ende de braeve geestelycke wedervoer, dat hy hem niet en mochte beclaegen, want dat de kinderkens eene goede incomste voor de kerek scaften. „Doch siet gy vaeck,” hernam Blanche, „jonge vrouwen comen met al sulcke stockoude echtgenooten als myn Heer is?” „Selden,” seyde hy.
	„Maer hebben dese naesaeten gecregen ?” ~Immer.” antwoordde de pater grimlachend ~Ende de anderen, die minder oude mannen hebben?*’ „Soms . . ~Haha !” riep sy uyt. ~Er is dus meer seeckerheyt met iemant als de senescalc ?” ~Sonder twyfel !” betuygde de priester. ~Waerom?” vraegde sy.
	„Mevrouwe,” wedervoer de pater ernstig, ~vóór dese leeftyt bemoeit alleen God hem ermede ; daernae syn het andere mannen . In dese daegen hadden de lieden der Kercke waerlyck alle wysheyt ingedroneken ! Blanche deed haere gelofte, dewelcke seer aensienlyck was, want haere cleedye was ten minste omtrent twee duysent gouden ducaeten waert.
	~Gy syt harde welgesint,” segde de senescalc tot haer, als sy nae haer terugkeer het telle-peert dede huppelen, springen ende steygeren. „O ja ick !” riep sy. ~Ick en twyfele er nu niet meer aen, of ick sal een kint hebben, ende aldewyl een andere man daeraen moet mede te pas comen, gelyck de priester seyde, sal ick daer Gauttier voor nemen ...”
	De senescalc woude den monnick op slag den hals gaen omvringen ; maer hy bedocht. dat dit eene geweltdaet was, dewelcke hem dier te staen cost comen ; ende besloot syne wraecke fynder uyt te spinnen met de hulp van den aertsbusscop.



	Daernae, noch vóór sy de daecken van la Roche-Corbon in het ooge cregen, hat hy den sire de Montsoreau geheeten liever een belommert pleckjen in syn eygen lant te gaen soecken, hetgene dese, kennende de seden syns meesters, scielyck dede.
	De senescalc nam nu in de plaetse van gesegden Gauttier den soone des Heeren van Jallanges, wiens besittingen een achterleen waren van la Roche-Corbon. Dit was een jonge cnaep, genaemt René, naederende syn veertiende jaer, ende hy mieck hem page in afwachting tot hy out genoeg soude syn voor sciltcnaep ; het bevel over syne mannen van waepenen gaf hy aen eenen ouden invalide, met denwelcken hy deur Palestina ende andere oorden geswalckt hadde.
	So vvaende de duffe compaen hem dan veylig voor de getaakte hoofttooy der horendraegers, ende meende oock verder synder vrouwe rebelsce maechdelyckheyt, dewelcke haer streuvelde gelyck een in syne coorden verstrickte muylesel, te connen bedwingen, breydelen ende temmen.



	



	HET DARDE CAPITTEL
	WAT MAER EENE DAEGELYCKXE SONDE GENOEMT IS
	Des Sondags nae de cumsi vari René op het slot van la Rochc-Corbon ginc Blanche op de jacht sonder haeren grysbaert ; en als sy naeby Carneaux deur haere bosscen draefde, wiert sy eenen monnick gewaer, dewelcke doende was eene deern te stooten ende te purren, veel wreeder als haer betaemelyck voorquam ; sy gaf haer peert de sporen ende riep tot haer gevolg:
	„Ter vaert er op af! . . Verhindert hem haer te dooden !” Maer als de senescalcse dichte by hen was, wendde sy scielyck haer peert, ende hel aenscouwen van desen monnick ende desselfs noesten arbeyt ontnam haer den lust verder te jaegen. Naedenckelyck quam sy thuys. Alsdan ginc de duystere lantaern van haer begrip al met eens open ende wierp een feilen scyn, duysent wondere saecken



	claere verlichten!, gelyck scilderyen uyt de kercken ende elders, heldendichten ende romances van menestreelen ofte het fladderent gespeel der veugelkens. Ende onverhoets borst de soete heymelyckheyt der liefde voor haer open, gelyck het gescreven staet in alle de spraecken der aerde, selfs in dese der carpers. Moet het oock niet sinneloos heeten, sulcke weetenscap te willen versloten houden voor de oogen eener maecht ?
	Vroegtyclig ginc Blanche te bedde ende segde aenstonts tot den senescalc : „Bruyn, gy hebt my om den tuyn geleyt, ende gy sult u nu weeren moeten gelyck de monnick van Carneaux hem weerde by dese deerne. ’’ De oude Bruyn vermoedde welck aventuer sy beleeft hadde ende sag, dat het uur synder rampspoet gecomen was. Hy keeck Blanche aen met veel te veel viers in syne oogen als dat er nog iets overig conde blyven voor laeger gelegen contryen, ende antwoordde soetjens : „Eylaes, myn sonneke, toen ick u tot vrouwe nam, wiert ick geport van meer liefde als cracht ende ick hebbe vertrouwt op uw meededoogen ende cuysce deugt. De rouwe van myn leven is, dat ick al myne macht alleene in myn herte verwaerc. Dese smert sal myne daegen dermaeten vercorten, dat gy drae vry sult syn . . , Wacht tot ick de waerelt ruym. Dit is de eenige bede van hem, dewelcke uw Heer is ende u soude connen bevelen, maer die niet syn en wil als uw eerste minister ende dienaer. En besoedele de eere mynder gryse haeren niet! . . . Daer syn baroenen, dewelcke ter oorsaecke hiervan hunne gemaelin vermoorden . . .” ~Laes ! gy soudt my dus dooden !” cloech sy. „Neen ick”, hernam de oude man, „daertoe lieve ick u te seere, myn herteke . . . Siet, gy syt de blomme van mynen ouderdom, de vreugde mynder siele. Gy syt myn veel bemint dochterke. Uw aenscouwen sterckt myne oogen ; ende van u moete ick alles aenvaerden, droefenis gelyck playsieren . . . lek geve u volle macht om alles te doen wat gy begeert, so gy den armen Bruyn maer niet al te deerlyck en mishandelt, want heeft hy u niet tot eene hooge vrouwe gemaeckt, ryck ende geëert ? . . En sult gy niet spoedich een scoon weeuwke syn ? . . O, uw geluck sal my den doot versoeten ! . Ende de opgedroogde bron synder oogen vont noch een traen, die heet over syne roestverwige wangen liep ende neer viel op Blanches hant. Sy wiert verteedert by het aenscouwen der groote liefde van desen uytgemergelden ende afgesleten patroon, dewelcke geeme het graf in soude cruypen om haer te behaegen, ende al lachende segde sy : „Ta ! ta ! ta ! . .en screeme nu maer niet! Ick sal wel wachten ...”



	Daerop custe de senescalc haer de handen ende onthaelde haer op alderley cleen tortelspel, met bewogen stemme seggent:
	„Ach, so gy wist, Blanche, hoe ick u in uwen slaep met liefcoosingen besmickel . . . dan hier . . . dan daer ...”
	Hnde dese dorre baviaen streelde haer met bey syne handen, dewelcke aen het cneeckelhuys ontstolen leecken.
	„Maer siet gy”, so voer hy voort, ~ick en hadde niet den moet, dit poesele dierken wacker te purren, hetwelck soude myne eere versceurt hebben, aengesien alleen myn herte in vier ontbrant by dit soete gespeel ...”
	~0 !” riep sy uyt, ~gy moocht my sonder vreese oock wel streden als ick myne oogen open hebbe, want het en doet my niet blieken ofte bleusen !”
	Op dese woorden greep de arme senescalc een cleenen ponjaert van de nachttaefel, gaf haer dese ende sprack vol raserye :
	„Liefken, doorsteeckt my . . . ofwel laet my toe te gelooven, een cleen weynigsken deur u bemint te worden !”
	„Goet! goet!” wedervoer sy, gants ontset, ~ick sal sien u vele seere lief te hebben !”
	Siedaer dan hoe dit jeugdig maechdommeke desen grysbaert vermeesterde ende hem dienstbaer mieck ; ende in naem van het aenminnig Venus-hofken, dat braeck most liggen, dede Blanche met de natuerlycke plaechsucht aen vrouwen eygen, haeren ouden Bruyn draeven ende sweeten gelyck eenen muldersesel.
	„Myn goede Bruyn, ick wille dit .. . Bruyn, ick moete dat. . . Haest u wat, Bruyn ! .
	Bruyn ! ende emmer : Bruyn ! . .
	So, dat Bruyn smertelycker gecneust wiert van de goetjonsticheyt synder vrouwe als hy geweest soude hebben van haere ongenae.



	Sy tortuerde hem de harsenen, in alles het uyterste vergent, dede hem het huys al op den cop stellen by het minste fronsen haerer brauwkens ; ende wanneer sy droefgeestelyck gestemt was, suchtte de verslegen senescalc op synen rechterstoel by iedere saeck ;
	„Ophangen tnaer!”
	Elck ander soude in dese maechdommelycke tornoyen gelyck eene vliege vermorselt geworden syn ; maer Bruyn bleeck dermaeten „_ ‚____ „A. L‚‚||‚ “L, . u ‚ u – – – – Op eenen avent Kadde Blanche het gantsc huys over den hoop gehaelt, menscen ende dieren ten doode afgemat; sy soude door haer hertversceurent humeur selfs God den Vaeder tot wanhoop gebracht hebben, Dewelcke nochthants onuytputtelyck in gedult moet syn, aengesien Hy het menscdom niet uyt en rot, ende in bedde seyde sy tot den senescalc :
	„ Myn goede Bruyn, er mierelen hier van onder fantasiekens, dewelcke my byten ende steecken ; vandaer stygen sy naer myn herte, scroeyen myn harsenen tor vier ende stoocken my op tot slechticheden; te nachte sie ick in myne droomen den monnick van Cameaux ...”
	„Myn herteke”, antwoordde bedruckt de senescalc, ~dat syn aenvechtingen ende temtaties des duyvels, tegens dewelcke priesters ende nonnekens baer wel weten te weeren. So gy dus uw heyl verseeckeren wilt, gae ter biecbte by den weerdigen abt van Marmoustiers, onsen gebuer Hy sal u goeden raet slaen ende u wyselycken geleyden op den goeden weg.” m, „nu. .„„‚:„. ..„......n --.-„- _.._»- ————— ‚r
	„lck wille sonder verwy) morgen gaen”, sprac sy.
	Ende metterdaet draefde sy reets by het uchtentbleusen naer het clooster van dese goede monnicken, dewelcke gants becoort wierden van eene so lieffelycke vrouwe by hun te sien ende dan oock des aevents menige sonde bedreven ; maer aldereerst brochten sy haer in groote yle tot hunnen eerbietweerdigen abt.
	Blanche vont gesegden prelaet in een besloten hofken by de rotsen, onder eenen frisscen boog van groen, ende voelde haer geslegen van eerbiet voor het wesen van den heyligen man, so weynig sy oock gewent was haer vele te commeren om gryse haeren.
	„God behoede u, Me vrouwe”, segde hy. „Wat comt uwe jonckheyt soecken so dichte by den doot ?”
	„Uwen costbaeren raet”, antwoordde sy, hem groetent met eene hoofsce buyging. ~Ende wanneer het u rechte is een weerbarstig lam te geleyden, soude ick vele blyde syn met so wys eenen biechtvader ”
	„Dochterken”, wedervoer de monnick, met denwelcken de sluwe



	Bruyn dese scynheylige comedie ende syne daerin te spelen rolle lange hadde overeengecomcn, ~hadde ick niet de coude van hondert winters op dit onttroonde hooft, ick en soude uwe sonden niet en durven aenhooren ; maer spreeckt, cn so gy het paradys binnen gaet, sal het deur myne stuit syn.”
	Aisdan scudde de senescalcse haeren sondencorf vol catvisc voor hem uyi ; ende als sy haer ontlast hadde van haere cleene stouticheden quam sy tot het post-scriptum van haere biecht.
	„Ach, Vaeder”, suchtcdesy, „ick moete u bekennen, dat ick daegelyckx gequelt worde deur het verlangen naer een kint. Is dat slecht ?” „Neen”, segde de abt.
	„Maer”, hernam sy. „het is mynen gemael deur de natuere ontsegt de poorte naer het heyl te connen open stormen, gelyck de oude wyven langs den weg seyden.”
	„In dat geval”, vercondigde de priester, ~moet gy in cuyscheyt leven ende u van alle diergelycke gedachten onthouden.”
	,,Maer ick hebbe door de Vrouwe van Jallanges hooren uytleggen, dat hierin geene sonde en scool, so men er geen genot nochte profyte van en hadde.”



	„Genot heeft men emmer”, sprack de abt. „Ende reeckent gy een kint tot geenen profyte ? Print dit dus goet in uw geheugen, dat het immer eene dootsonde is tegenover God ende eene misdaet tegenover de menscen sich een kint te verscaffen door het verkeer met eenen man, aen denwelcken men niet kerckelyck uytgehouwelyckt en is . . . Derhalven : sulck soort vrouwen, dewelcke handelen strydig met de heylige wetten van den houwelvcken staet, sullen grootelyckx getortuert worden in het hiemaemaels, synde sy overgegeven aen afsichtelycke monsters met scarpe ende 'sceurende dauwen ende door dewelcke sy in ondersceyden Fomuysen aen de vlammen worden prys gegeven tot straffe daervoor, dat sy hier beneden hunne herten een weynig meer hebben doen heet poocken als wettig toegelaeten was.” Daerop crauwde Blanche haer achter het oor; ende nae eene corte wyle te hebben naegedacht, vraegde sy den priester :
	~Ende hoe is de heylige Maecht Maria dan aen een kint gerocht?” „O”, antwoordde de abt, ~dat is een mysterie !”
	,,Ende wat is een mysterie ?”
	„Iets hetwelck niet en can worden uytgelegt ende dat men gelooven moet sonder eenig ondersoeck.”
	„Wat peynst gy”, vraegde Blanche, „soude er met my oock niet een mysterie connen gescien ?”
	„Dit”, seyde de abt, „is maer eenmael voorgecomen, ende alleene dewyl het Gods soone aenginc.”
	„Laes, Vaecler, can het dan Gods wille syn, dat ick sterve ?. . Ofte dat ick, die wys ende gesont van hoofde was, een gecrenckt verstant soude becomen ?. . Want daer is groot gevaers toe ... In my verwegen vremde dingen, verhitten hun aen malcander, ick en ben geen meesteres meer over myselven, ick en commere my om niets. Ende om tot cenen man te geraecken soude ick wel over mueren



	springen, scaemteloos achter lant dooien ende alles aen diggelen slaen, alleen om te ervaeren wat den monnick van Carneaux so yverig mieck . . . Ende geduerende dese raseryen, dewelcke my siel ende lichaem doorpriemelen en dencke ick aen God noch duyvel nochte echtgenoot. Ick stae te trappelvoeten, ick raese ront, ick soude de bosscages, het vaetwerck, de vogelrennen, de bygebouwen, de gantse huyshoudinge ende alles tot pulver connen stampen, so vele geeme, dat ick het niet en soude connen uytspreecken. Maer ick en waege het niet u alle myne rampspoet te bekennen, want als ick u er over spreecke, loopt het waeter my om de tanden en het vermetele ding, dat God moge vermaledyen, jeuckt my ondraegelyck . . . Sodat de waensin naer my snapt, my meesleept ende myne deucht om hals brengt . . . Wat dunckt u ? . . Sal God, dewelcke my deze groote minne in het lyf plantte, my daeromme verdoemen Y' Op dese gesegden was het de priester, dewelcke hem achter het oor crauwde, seer verbaest over de jamerclachten, diepsinnige bescouwingen, tegenstrydicheden ende sluwaerdyen, dewelcke een maechdommeke can uytsweeten. T-> l 1 It »l n I I r I. Ia . 1
	„Dochterken”, spraak hy, „God heeft ons van het gedierte des velts ondersceyden ende ons een paradys te winnen gegeven ; daerto'e heeft Hy ons met rede begaeft ende ons hiermede een roer gesconcken om ons te stueren tegens de tormenten onser hoovaerdige begeerten in. Ende er bestaet eene maniere om ons toestelleken over te laeden naer onsen geest, middels vasten, swaer labeur ende andere wyse regelen. Ende in plaets van te rollebollen ende te sportelen gelyck een losgebroocken mormeldier, moet gy bidden tot de Heylige Jonckvrouw, slaepen op een hart leger, naerstig uwe huyshoudinge betrachten ende allen ledichganc myden.”
	„Ach, Vaeder, wanneer ick in de kercke sit ensie ick priester nochte outer, alleen maer het Kintje Jesus, al hetwelck gesecht toestelleken opnieuw tot rebellie port . . . Doch om te besluyten, so myn verstant benevelt wort ende ick met verbysterde sinnen my verdoolt droome op de lymstocken der minne * , *-• i. i i n 1 1. _l' _T_ J _ -1..
	„So dit het geval waere”, seyde onvoorsichtiglyck de abt, ~sout gy syn gelyck Sinte Lidoria ; deselve lag eens op eenen dag in diepen slaep gesoncken, de beenen gespreyt, want het was seer heet weder, ende dus lochtjens gecleet, ende wiert becropen van eenen jongen scalc vol slechticheyt, dewelcke haer seffens met kinde beswangerde ; ende daer gesegde heylige van dit ongeval volmaeckt onweetent bleef, stont sy uytermaeten vremt te kycken, als sy baerde ;sy hadde de swellinge van haeren scoot voor eenc swaere cranckheyt gehouden ende deet nu voor het geval penitentie gelyck men doet voor eene



	daegelyckxe sonde, aengesien sy niets van de vileynige treeck gemerckt en hadde, gelyck oock dc ontuchtige scelm verclaerde, als hy op het scavot stont om onthalst te worden : de heylige en hadde haer ganse niet verwogen . .
	~0, Vaeder !” riep sy uyt. ~Gy moocht er gerust opgaen, datoock ick my niet verwegen en soude !”
	Op dit gesegde vloot sy henen, frisc ende lieffelyck, al grimlachent ende overdenckent hoe sy tot eene daegelyckxe sonde soude connen geraecken.
	Weercoment van het Groote Clooster sag sy in den voorhof van haer casteel den cleenen Jallanges, dewelcke onder de leyding van den ouden rymeester wendde cnde keerde op een scoon ros, buychsaem meedodeynent op alle bewegingen van het dier, afstygent ende wederom te peerde springent in voltes ende passen, aerdig om sien, het dybeen cierlyck geheven ende so scoone, so lenig, so wackcr, dat het niet en soude connen worden bescreven ; cort, so djentig, dat het den lust gaende gemaeckt soude hebben van de coninginne Lucretia, dewelcke haer selfs moordde, aldewyl sy overlommert wiert tenens haeren wille.
	„Ach”, seyde Blanche by haer selven, „ware dese page doch een paer jaeren ouder . . . hoe soude ick dichte by hem vaste in slaep vallen ! .
	Doch, ondancks de groote jonckheyt van desen aerdigen dienaer, sceeloogde sy geduerende het middag- endc aventmael seer dickwyl naer den swarten haerdos, het blancke vel ende de bevallicheyt van René, het meest naer syne oogen, daerin eene overdaet van deurscynende warmte stoofde ende een groot vier van levenshonger, ende dewelcke hy niet naer haer en durfde opslaen, het kint ! . . Als dan in de scemering de senescalcse peynsende op haeren stoel geseten bleef in den hoeck by den haert, vraegde de oude Bruyn naer haere gedachten.
	„Ick bedencke”, seyde sy, „dat gy wel vroechtydig de waepenen der liefde moet hebben ter bant genomen om nu so in allen deele n" ‚.........‚..._|.1_ 1.. __‚:‚‚u‚‚u _ u . 4 – – „O”, antwoordde hy, grimlachent gelyck so menige grysbaert, denwelcken men naer syne amoureuse heldenfeyten vraecht, „als ick tusscen dertien ende veertien jaeren out was, hebbe ick de camerierster van myne moeder swaer gemaeckt . . .”
	Blanche en verlangde niet beter ; sy nam aen, dat René dus genoechsaem bewaepent most syn, daer sy harde blyde om was; sy stoeyde een weynig met den ouden man ende wentelde haer in haer playsier gelyck eene coecke in het meel.



	HET VIERDE CAPITTEL
	HOE ENDE DOOR VIEN HET GESEGDE KINT GEPLANT VIERT
	Onse scne&calcse en hat niet voel tyt noodig om te bedencken koe sy mettervaert de liefde van Page OPwecken conde. want drae hat sy eene natuerlycke hinderlaech ontdeckt, daer oock de sterckstc aen soude moeten ten offer vallen. Siethier hoe.
	Op de warmste ueren van den dag hielt, naer Sarasynsce sede, haer snul van een gemael siësta, eene gewente, dewelcke hy strickt in eere bewaerde swins hy terug was uyt het Heylig Lant. Geduerende desen tyt spanceerde Blanche in den hongert ofte hielt haer besig met cleene werckjes als bordueren ofte haecken, gelyck vrouwen



	plegen ; vaeck oock bleef sy in de saele, socht de wasc uyt, scickte het taefellynwaet ofte liep naedenckelyck op ende af.
	Nu bestemde sy dit uer om de opvoeding van den page te voltooyen door hem uyt boecken te doen lesen ende syne gebeden opseggen. Den volgenden dag dus sonck de senescalc op het middaguer in slaep, beswyckende onder de sonne, dewelcke met haere ongenaedigste straelen de helling van ia Roche-Corbon stooft, so hevig, dat iemant wel moet in sluymer duyselen, tenware men sich het ingewant doorvliemt voelt, binnenstebuyten getrocken, tot scelmsce dartelheyt opgestoockt door een maechdommelyck duyvelke. Blanche dan settede haer seer bevalliglyck in den grooten hoogheerlycken setel van haeren gemael, denwelcke sy geensins te hooge en vont, overmits sy haere reeckening getrocken hat op de wisselvalligeden der perspectief. Het ondeugende vrouwke vleyde haer daer behendig in neder gelyck een swaluw in syn neste ende boog het hooft met voordacht in haeren arm algelyck een slaepent kint ; maer onder dese toebereytselen hielt sy haere smulgraege oogen wyt open, dewelcke stillekens loechen by de gedachte aen den page, hem aen haere voeten settent op geen grooter afstant als eene oude vloo springen can, en verleckerde haer al op voorbant in de heymelycke cleene streelingen, deuchnieteryen, loose greepjens ende hygende verruckingen, aen dewelcke de cnaep hem soude te buyten gaen. Ende metterdaet scoof sy het fluweelen cussen, daerop hem het arme kint nedersetten most, welcks siel ende lichaem sy naer willekeur bespelen wilde, so nae aen sich, dat hy, waere hy oock een versteende heylige geweest, syne blieken wel most laeten weyden langs de plooyingen van het cleet ten eynde de scoonheyt ende perfectie te aenscouwen ende te aenbidden van het slancke beentje, nauw omsloten door de witte cous van de senescalcse. So most een swacken dienaer seeckerlyck gevangen worden in een val, waervoor oock de stoutste ridder gaerne besweecken soude syn. Als sy haer lichaem gekeert ende herkeert, geplaetst ende herplaetst hadde ende ten leste de houding gevonden, daerby gesegde val het scerpst was opgestelt, riep sy sachte : ~René ! . . .” Sy wist hem in de wachtsaele ; de cnaep en talmde niet toe te snellen ende aenstonts versceen syn bruyn gelockt hooft tusscen de plooyen van den voorhanc.
	„Wat beveelt Mevrouwe ?” vraegde de page. In grooten eerbiet hielt hy syne mutse ter hant, van carmosyn fluweel, dewelcke nochthants minder scoon bleusde als syne frissce wangen, daerin twee cuyltjens cupido speelden.
	„Comt hier”, seyde sy met bevangen stemme, want de cnaep ginc



	haer op het herte in sulcker voege, dat sy van welbehaegen hat connen creunen.
	Ende het is de waerheyt, dat geenderley juweelen so vierig en vlamden als de oogen van René, geen velyn blancker als syn vei, geene vrouw teederder van vorm en was. Dan, so naeby den lust, vont sy hem noch duysentmael lieffelycker; ende gelooft vry, dat het soete minneverlangen alderheerelyckst uyt straelde van al dese jonckheyt, de warme sonnescyn. de stilte ende van alles wat er wyders nog was.
	„Leest my de litanye van de Heylige Jonckvrouw”, segde sy tot hem ende reyckte hem een open geslaegen boeck van haeren bitstoel, „opdat ick verneme of gy wel onderwesen syt door uwe leermeesters.”
	~En vint gy de Maecht niet seer lieffelyck ?” vraegde sy hem al grimlachent, als hy het fraey verluchte getydenboeck in de handen hielt, hetwelck straelde van asuer ende gout.
	„Sy is maer gescildert !” antwoordde hy bescroomt, met besceyden bliek opkyckent naer syne so seer aenvallige meesteresse. „Leest maer . . . leest maer!’* Alsdan begost René de soete ende seer mystiecke litanyen op te seggen ; maer weest er seecker van, dat het ora pro nobis van Blanche aenvinc al swack ende swacker te clincken, gelyck de galm van eenen horen, dewelcke in de verten der velden verswymt; ende als nu de page met verdubbelden yver hernam :
	~0, geheymsinnige roos !
	antwoordde de casteelvrouwe, dewelcke hem seer wel verstont, nog maer met eenen cleenen sucht.
	Waerdoor René begost te vermoeden, dat de snescalcse was ingesluymert. Derhalven overvloog hy haer met syne blieken, bescouwde haer nauwlettent ende en speurde alsnu geenderley drang meer andere beurtsangen aen te heffen als de beurtsang der minne. Syn welbehaegen deet syn herte hem croppen in de keel ; ende, gelyck niet anders en cost, scroeyden dese twee maechdelyckheden omterbest. René feestte met syne oogen ende complotteerde in syne siele duysent plannen, dewelcke hem deden watertanden, om den mont aen dese scoone vrucht der liefde te setten. In desen toestant van verrucking liet hy het boeck op den gront vallen, waervan hy onthutst sat gelyck een monnick, die meent in baerensnoot te geraecken ; maer nu ervoer hy oock, dat Blanche wel waerlyck ende vaste sliep, want sy en roerde haer niet; want de sluwaerdinne soude de oogen niet en hebben opgeslegen, selfs al waere er grooter gevaer ontstaen ende noch gants ander ding gevallen als het getydenboeck. Want weet,



	dat er geene woester begeerte en is ter waerelt als de begeerte swaer van kinde te worden.
	So sat de page dan te staeren naer den voet van syne daeme, dewelcke aerdig gescoeyt was met een djentig leerske in de coleure haerer oogen. Sy hadde desen uytnoodigent op een banckje te rusten geset, want de setel van den senescalc was veel te hooge voor haer. Dit voetje was van ongemeen cleene leest, seer cierlyck van boog, omtrent twee vingers breet ende niet langer als een vrymoedig museken met steert ende al ; smal van punt was dit waerlyck een over-smaeckelyck voetje, dat eenen cus verdiende gelyck een dief den strop ; een scelmsc voetje, een voetje so wulps, dat het eenen aertsengel ten val hadde gebrocht, een veelbeloovent voetje, een diabolieck guytig voetje, dat de lust deet opscieten er scielyck twee nieuwe, gants eendere te maecken om de scoone wereken Gods in dit aertse traenendal te bestendigen.
	De page wierd becropen van den aendrang dit uyttartende voetje te ontscoeyen. Te dien eynde vlogen syne blieken, ontvlamt in al het vier synder jonekheyt, haestich gelyck een clockenclepel. van gesegt smuls voetje naer het slaepende aenscyn synder daeme ende meesteresse, beluysterende haeren sluymer, haere aedemhaling drinekende ; ende weeromme keerent en wist hy niet, waer het soeter soude syn een cus te planten : op de frissce roode lippen der senescalcse ofte op dit welspreeckende voetje. Cortom, uyt eerbiet ofte uyt scuchterheyt ofte magscien uyt overgroote liefde vercoor hy den voel ende custe deselve gulsig, gelyck een maechdeke, dat niet en durft. Dan nam hy geswint syn boeck weer op, voelent hoe syn blos nog dieper begost te bleusen, ende gants ontstelt van syne wellusten, blaette hy gelyck een blinde: ~Janua coeli, deur des hemels!”
	Maer de cleene Blanche en ontwaeckte niet, haer er wel op betrouwen!, dat de page van den voet naer de cme soude opvaeren ende vandaer tot in den hemel. Groot was haere spyticheyt, als de litanyen sonder verdere scending afgebeden wierden ende René, die meende, dat hy voor éénen dag al te veel gelucks gesmaeckt hadde, ter saele uyt slibberde, hem voelende vederlocht ende so ryck door synen stouten cus als een dief, dewelcke den offerblock der armen gelicht heeft.
	Als nu de senescalcse alleene gebleven was, overwoog sy in haer diepste innerlyck, dat dese page wel seer traege te werck soude gaen so het hem behaegde het Magnificat te singen by de metten. Dies nam sy haer te voren den volgenden dag haeren voet noch ietwent hooger te plaetsen om dus doende een glimp in het licht te geven



	van het scoons, hetwelck men in Touraysne volmacckt noemt, overmits het niet ontstelt en wort door aenraeckinge met de lucht ende altyt even varsc blyft.
	Weest er gerust op, dat de page, gestooft in syn verlangen ende gants van hette doorsindert by de voorstelling van wat gisteren gebeurt was, met jachtig ongedult het uer verbeyde, daerop hy soude lesen moeten uyt het getydenboeck der galanterye ; ende vviert geroepen ; vervolgens herbegost het opseggen der litanyen, ende Blanche en versuymde niet in te sluymeren.
	Dese mael aeyde René’s hanc het aenvallige beentje self ende vergat hem so verre om te ondersoecken of die gladde enie ende het hoogere metterdaet van satyn waeren. By dit gesichte dierf dat arme kint, hem uyt grooten vreese weerent tegens synen aendrang, maer wat vluchtige eeredienstjes ende oppervlackige beroeringen waegen ; ende ofscoon hy de sachte stoffe, doch hoe soetjens, met een cusje bevlinderde, hielt hy hem verder ingetogen. Hetgene opmerekent door de sinnen der siele ende de begrippen des lijfs, de senescalcse, dewelcke haer ten uytersten aenspande om onbeweechiyck te blyven, parste tot den uytroep :
	„Toe dan, René! . . Ick slaepe!”
	Dit hoorent ende waenende het een boos verwyt te syn, sloeg de ontsette page in de vlucht, boecken, taeck ende alles laetent voor wat het was.
	Waerop de senescalcse nog dit gebet aen de litanyen toevoegde ; ..Heylige Moeder Maria, wat is het moeylyck aen een kint te geraecken !’’
	By het middagmaal sweette de page over gants synen rugge, als hy synen Heer ende Vrouwe bedienen most; ende hoe seere was hy verrast, als hy van Blanche het verleydelyckste lonckje bequam, oyt deur cene vrouwe geworpen ; het was daerby seer vriendelyck ende van hooge cracht, aengesien het van een bedeesden cnaep een ondcmement man mieck.
	Dies socht deselfde aevent nog. wanneer messire Bruyn langer als naer gewente in syne canselarye verbleef, de page Blanche op, vont haer slaepende ende dede haer eenen soeten droom beleven ! . . Hy bevrydde haer van hetgene haer so deerlyck geplaecht hat ; ende so overvloedig diende hy haer het kinder-coren toe, dat sy aen het over* scot nog wel genoeg hadde voor twee andere. f * lil l * | | /* v * |
	Sodat de dame den page by het hooft packte, hem vaste aen haer herte druckte ende uytriep :
	„O, René, gy hebt my wacker gemaeckt !”
	Ende metterdaet, geen slaep en soude hiertegens bestant blyven ;



	waeruyt sy besloten, dat heyligen wel seer vaste moeten sluymercn ! Ende só daelde clan, sonclcr eenig bysonder mysterie, ende door eene eygenaerdicheyt, dewelcke tot heyl streckt der gehuwde mannen, de soete ende cierlycke hoofttooy der horendraegers op den scedel van desen goeden gemael sonder dat hy daer eenigte pyn af gevoelt en heeft
	Nae dit scoone feest vierde de senescalcse daegelykx van ganser herten haer middachslaepje naer Fransce wyse, terwy! Bruyn het syne op Sarasynsce genoot. Door dese slaepjens wiertsygewaerhoeveel soeter de welige jonckheyt van den page sinaeckte als de doove coolen van oude senescalcken ; ende te nachte croop sy weg in haere laeckens, ver van haeren echtvrient, denwelcken sy ransig vont ende smerig gelyck den duyvel. Ende aldewyl sy daegelyckx sliep ende ontwaeckte, middachdutjens celebreerde ende litanyen deet lesen, voelde de senescalcse drae in haren lieftalligen scoot de vrucht swellen, daernaer sy so lange ende so hevig gesmacht hat; ende sy beminde het maecksel meer ais al het overige.
	Encle René cost seer wel lesen, niet alleen in de boecken, maer oock in de oogen van syne scoone meesteresse, voor dewelcke hy hem in een brandent wout gestort soude hebben, indien sulckx haeren wille hadde peweest.
	Toen sy seer vele goede ende uytgebreyde voorbereydingen volbracht hadden, hondert ten minsten, begost de cleene senescalcse haer besorgt te inaecken omtrent de siele endc de toecomst van haer boelken, den page. En op eenen regenachtigen uchtent, als sy gelyck twee van cop tot teen onsculdige kinderen het spelleken speelden van „welcke stoffe voelt gy hier ?”, segde Blanche, dewelcke immer vprlr\f~\r tnt Kom •
	„Luyster eens, René . . . Weety wel, dat, waer ick maer daegelyckxe sonden bedreef, omdat ick sliep, du dootsonden gedaen hebst ?”



	„Oh, Mevrouwe !” riep hy. „Waer soude God met alle verdoemden moeten blyven. so dit sondigen heet ?”
	Blanche borst in lachen uyt ende custe hem op het voorhooft. ~Swych stille, deugeniet, het gaet hier omme dal paradys; en daer moeten wy getweeën binnen comen, so du emmer met my t’saemen syn wilst!”
	„Och ! en hebbe ick hier myn paradys niet ?’
	„Laet dat nu syn”, seyde sy. ~Du best een ongeloovige, een slechtaert, dewelcke niet en denckt aen datgene, wat ick lief hebbe, te weten aen dy. Du en weets niet, dat ick een kint draege en dat dit vveldrae even so sichtbaer syn sal als myn neuse . . . Ende wat sal de abt dan seggen ende wat Monseigneur ? . Hy can dy vermorselen so hy quaet wort. Ick ben van oordeel, herteken, du soutst naer den abt van Marmoustiers gaen om hem dyne sonden te belyden ende hem ce vraegen hoe du dy te bedraegen hebst jegensmynensenescalc.” ~Laes !” seyde de loose page, ~so ick het geheym van onse vreugden opendecke, sal hy het interdict over onse minne uytspreecken.” ~0 ja, dat sal hy”, antwoordde sy. ~Maer dyn heyl in de waerelt hiernaemaels is my een seer costelyck goet ...” ~ Wilt gy het dan metterdaet, myne alderliefste ?” ~Ja ick toch !” wedervoer sy, een weynich aerselent. ~Dan sal ick gaen. Maer slaept nu noch eenmael, opdat ick oorlof van hem cpnne nemen ...” Ende het lieftallige coppel las syne afscheytslitanyen, alsof sy beyden vooruyt saegen, dat hunne minne in den eersten bloey most verwekken.
	Dan, den volgenden dag, meer om syne teer beminde Vrouwe als om hem selfs te redden, ende oock om haer gehoorsaemheyt te bewysen, begaf René de Jallanges hem op weg naer het Groote Clooster.



	



	HET VIJFDE CAPITTEL
	HOE VOOR GESEGDE SONDEN DER MINNE SWAERE PENITENTIE GEDAEN WIERT ENDE GROOTE ROUW GEDRAEGEN
	Heere myn God !” riep de abt uyt, als de Page *lem ange reecke synder soete sonden hadde voor gcprcuvclt. ~Du best medesculdig aen een ontsachlyck bedrog ende du hebst dyn Heer verraeden .. . Weety wel, vuylaerdige page, dat du hiervoor ten eeuwigen daege suist branden, voor emmer ende emmer ? . . Ende weety wat het hiet den hemel van daerboven te verspelen voor een verganckelyck ende vluchtig moment hier beneden ? . . Rampsaelige ! ick sie dy voor alle eeuwicheden geslingert in den poel der helle, so du niet gereet best Code in dese waerelt al te betalen wat du Hem sculdig best voor so deerlyck eene crenckinge !”
	Ende onse goede abt.dewelcke van het hout was,daer menheyligenuyt snyt cndo groot gesag hat in het lant van Touraysne, joeg daerop den jongen man de ontsettinge deur de leden middels een sontvloet van verwyten, kcrstene preecken, opsommingen van de geboden der



	Kercke ende duysent welspreeckende inblaesingen, meer als de duyvel er in seven vveecken soude connen uytbroeyen om eene maecht te verleyden, maer so dringent ende overtuygent, dat René, dewelcke nog in den scoonen yver der onscult leefde, hem gants aen den goeden abt onderworp.
	Dan hiet gesegde priester, willende een heylig ende deuchtryck man maecken van dit kint, hetwelck op den verkeerden weg was, hem aldereerst hem te gaen voor de voeten werpen van synen Heer ende desen syne misdraegingen te bekennen ; vervolgens, so hy aen dese biecht levent mochte ontsnappen, aenstonts ter cruysvaert te tygen ende hem naer het Heylig Lant te begeven, alwaer hy vyftien jaeren welgetelt tegens de ongeloovigen sonde orelogen . . . ~Laes, eerweerde vader”, segde hy seer verslaegen, ~souden vyftien jaeren wel volstaen om my te suyveren van so vele genietingen ? ... O, so gy eens wist! . . Er was voorseecker soetheyts genoeg voor duysent jaeren ! . .” ~God sal de hant over Syn herte strycken, comaen”, bemoedigde hem de abt. ~En sondigt niet meer .. . So du dy sulkx voorneemst . . . ego te absolvo ...” Daerop keerde de arme René in groote bedruckinge naer het casteel van Ia Roche-Corbon te rugge ; ende de eerste, dewelcke hy daer gemoette, was de senescalc, die syne waepenen, stormcappen, maliënco Iders ende de rest deet cuyscen. Hy sat buyten op eene breede .banck van wit marmor ende verlustigde hem in het aanscouvven van het geflicker synder scoone harnassen, dewelcke hem te binnen brochten alle de vreugden van het Heylig Lant, de duchtige slaegen, de vroolycke vrouwkens, et caetcra. Als René aen syne voeten neder cnielde, was de goede Heer seer verbaest.
	„Wat sal dit bedieden ?” vraegde hy. „Heer”, antwoordde René, ~segt aen desen, dat sy henen gaen." Als nu de dienaeren voort waeren, biechtte de page syn misdryf, vertellende hoe hy syne Vrouwe in den slaep overlommert hat ende dat hy haer gewis, in naevolging van den man met de heylige Lidoria, van kinde bevrucht hat; ende op bevel van synen biechtvaeder quam hy hem nu onder geven aen de genaede ofte ongenaede van den gecrenckte. Dit gesegt hebbende, sloeg René de Jallanges syne scoone oogen, daeruyt alle leet was voort gecomen, ten gronde ende sweeg stille, neergecnielt sonder vreese, met hangende armen ende baeren hoofde, wachtent op syn verderf in onderworpenheyt aen Gods wil.
	De senescalc hat eene so was-witte gelaetsverwe, dat hy niet meer



	verbleecken en cost ; maer toch verbleeckte hy nu gelyck in de sonne gedroogt lynvvaet, spraeckloos van toorn ; toen vont dese oude man, dewelcke geene vitale bestanddeelen genoeg in syn bloet en hadde om een kint te verwecken, in dit barnende oogenblick meer cracht dan van noode is om eenen man te vermorselen. Met syne haerige rechterbant packte hy synen swaeren oorlogscnots, hief desen boven het hooft, swaeyde hem ende mickte er so lochte mede als waere het een houten bal geweest, om hem te doen neder beucken op het bleecke voorhooft van René, dewelcke, wel wetent hoe groot syne scult was jegens synen meester, stille bleef ende synen hals naer voren rock, denckende, dal hy al syne scult voor syne geliefde boeten ginc in dese waerelt ende de andere.
	Maer dese so aenminnige jeugt ende alle de natuerlycke becoor* lyckheyt van dese lieffelycke misdaet vonden genaede voor de vierscaer des herten by desen ouden man, hoe gestrenge Bruyn oock was; hy worp synen strytcnots verre van hem, dewelcke neder swaeyde op eenen hont ende denselven te mortel sloeg.
	„Mogen duysent millioen vierige dauwen tot in eeuwicheyt alle veselen versceuren van het vleesc dergene, die den man gebaert heeft, dewelcke den eyck plantte, waeruyt de stoel gemaeckt wiert, waerinne du my gehorent hebst ! . . Ende het selfde voor degenen, dewelcke dy geteelt hebben, verwenscte ongeluckspage ! . . Vliet haestig naer de helle, waeraen du ontloopen best ! . . Verswint van voor myn aengesicht, uyt het casteel, uyt het lant ende blyft er geen polsslag langer als noodig is ofte ick sal dy een doot met cleen vier doen smaecken, dewelcke dy twintig maelen in een uer dyne vileynige ontucht sal doen vervloecken ! . .
	Het begin aenhoorende van dese sermoen des senescalcs, dewelcke eene oprispinge van jeuchdicheyt in het ketteren beleefde, vluchtte de page heen, hem de rest scenckende, waeraen hy wel deet. ÜpKurv mn mlt/rl/P ncpr\;p mnm mof rrr*/~\r\f-o
	Üruyn, vlamment van mannelycke raserye, quam met groote screden den hof in gestampt, alles op syn weg vertrappent, neerslaent ende vervvensent; hy scopte selfs dry potten om, daerin eene synder dienaeren den draf voor de honden bereydde, ende wist so weynig wat hy deet, dat hy eene cam in stucken gehouwen soude hebben, meenende den craemer te dooden.
	Cort, hy vont daer syne ontmaechde vrouwe, dewelcke den weg naer het Clooster op tuerde, wachtent op haeren page, niet en bevroedent, dat sy hem nemmer meer sien en soude.
	„Aha ! myne dame ! by de driedubbele roode rieck van den duyvel, aensiet gy my voor een inswelger van praetjens voor den vaeck ofte een kint, overmits gy my wilt doen gelooven, dat gy eene so wyde



	casteelpoorte hebt, dat een page er cost binnen stormen sonder u uyt den slaep te wecken ? . . By den doot ! . . by het hooft! . . bv het bloet! .
	„Och”, antwoordde sy, verstaende, dat alles uytgecomen was, „ick hebbe het seer wel ende aengenaem verspeurt; maer aldewyl gy het my niet geleert en hat, waende ick te droomen !”
	De raesige woede van den senescalc smolt weg gelyck sneeuw voor de sonne ; want de geweldigste toorn Gods soudc verswonden syn voor een grimlachje van Blanche.
	„Duysent miiiioen dyvels sullen dat coeckoecksjong haelen ! . . . lek sweere dat ick ...”
	„Tatata ! . . en sweert liever niet!” seyde sy. ~So het al het uwe niet syn en mag, het is het myne. Ende lactst op een aevent hebt gy gesegt, dat alles wat van my quam u duerbaer was . .
	Ende daerop overstelpte sy hem met eene eyndeloose reecke drochredenen, fraeye woorden, dachten, verwyten, traenen ende andere vrouwenpatemosters ; aldereerst, dat syne goederen nu niet aen den coninck en souden vervallen, dat noyt een kint sculdelooser in den vorm gegoten en was, dat sus ende dat so, ende Blanche, een gelegen oogenbjick benuttent, vraegde al met eens : ~Waer is de page?”
	„Die is naer den duyvel !”
	„Wat? . . Hebt gy hem versmoort ?” riep sy, ende, verblceckent, wanckclde op haere voeten.
	Bruyn en wist niet wat hem aenquam, toen hy al het geluck synder oude daegen sag beswymen ; ende voor syn eygen heyl hadde hy haer willen den page voor de oogen stellen ; hy beval hem te rugge te haelen ; maer René vluchtte met groote geswintheyt, vreesent gedoot te sullen worden, ende vertrock naer de landen van oversee, ten eynde syne godvruchte gelofte te volbrengen.
	Toen Blanche van den hier te vooren genoemden abt vernomen bat,



	



	welcke- penitentie haeren welbeminde was opgelegt, verviel sy tot swaere weemoedicheyt, seggende somtyts :
	„Waer mag de arme rampsaelige syn, dewelcke om syne liefde te mywaert door sulcke groote perikelen moet gaen!” Ende altyt vraegde sy het weder, gelyck een kint, dat syne moeder geen rust en laet aleer syne bede' verhoort is. Op dese dachten deet de oude senescalc, syne fouten voelende, alles, maer één ding uytgenomen, om Blanche geluckig te maecken ; maer niets en cost haer de soete geneuchten met den page vergoeden. Intusscen baerde sy op een dag het so vierig begeerde kint. Weest er seedker van, dat dit een waer festyn was voor den goeden horendraeger; want daer de gelyckenis met den vaeder duydelyck op het gelaet van dese aenminnige vrucht der liefde gestempelt stont, voelde Blanche haer vele vertroost ende herwon iets van de so seer deucht doende vroolyckheyt ende bloeyende onscult' dewelcke de oude daegen van den senescalc sonnig miecken. Ende siende hoe de cleene ront trippelde, hoe hy ende de graevinne tegens malcanderen loechen, eyndigde hy met hem lief te gewinnen ende sonde in grooten toorn ontsteecken syn jegens eeniegelyck, dewelcke niet en soude gelooft hebben, dat hy de vaeder was. Ende aldewyl het aventuer van Blanche met haeren page niet buyten het casteel bekent en wiert, was heel Touraysne overtuygt, dat Messire Bruyn nog genoeg stoffe over gehat hadde voor eenen soon, ende de suyvere naem van Blanche bleef ongesconden ; want door de quintessens der wysheyt, dewelcke sy puerde uyt de natuerlycke voorraet der vrouwelycke begrippen, verstout sy hoe seer nootsacckelyck het was, de daegelyckxe sonde te verswygen, waermede haer kint besmet ginc. Des hielt sy haer ingetogen ende ongenaeckelyck ende bequam den roep eene oncreuckelycke persoon te syn. '
	Ende te ouder hy wiert, te meere sy de goetheyt van den senescalc ervoer ; hoewel sy hem noyt en vergunde haer elders als aen haere kinne te aeyen, aengesien sy haer innerlyck bescouwde als toebehoorent aen René, mieck Blanche haeren Bruyn het leven soet als belooning voor de blommen der grysheyt, dewelcke hy haer boot, grimlachte hem toe, onderhielt hem in vreuchden, hem sussent met de lieve manierkens ende sorgen, dewelcke de vrouwen aenwenden jegens de mannen, die sy bedriegen, ende dit alles so wel, dat de senescalc niet sterven en woude ; hy verscanste hem in syn dorre vleesc, ende te langer hy leefde, te meer smaeck hy er in creeg. Totdat hy op een avent de waerelt verliet sonder juyst te weten, waerhene dat hy ginc, want hy seyde tot Blanche :



	~Hoho, liefken, ick en sie dy niet meer! . . Is het al nachte?’* Het was de doot van eenen rechtveerdige, ende hy had dien wel verdient als loon voor syne treffelycke wercken in het Heylig Lant. Blanche rouwde swaer ende oprechtelyck over syn doot, hem beweenent gelyck men een goeden vaeder betreurt. Sy bleef droefgeestig, ende weygerde het oor te leenen aen de musyck van een tweede houwelyck ; waervoor sy gepresen wiert door de weldenekende lieden, dewelcke niet en wisten, dat sy eenen echtgenoot in het herte droeg ende in hoope leefde ; maer meestentyts voelde sy haer weduwe in feyte ende weduwe van herte, want nemmer en ontvinc sy tydinge van haeren vrient, den cruysvaerder, ende onse arme graevinne geloofde hem doot ; soms, te nachte, sag sy hem vermickt ergens verre weg in het velt liggen ende ontwaeckte, het gelaet van traenen overstroomt. I r i r i . • • •.1 _ L *-- .» .. .
	So leefde sy veertien jaeren in de herinnering aen eene corte stonde van gelucks. Eyndelyck, op eenen dag als sy eenigte Tourangeynsce dames op besoeck hadde, ende sy nae taefel saeten te praeten, quam daer haer soontje, die dertien en een half jaer out was ende meer op synen vaeder trock als een kint veroorlooft is, ende niets van Bruyn en hat als den naeme quam dan haer soontje, dartel ende aen-



	minnig gelyck syne moeder, uyt den hof binnen storten, verhit, sweetent, op synen weg alles omverre botsent volgens de maniete ende gewente aller kinderen, vloog op syne moeder toe, spronc haer aen den hals, onderbraak alle gespreek ende riep :
	„Ot moeder, ick moete u iets vertellen ! . . Er was in den voorhof een pelgrim, dewelcke my seer vaste heeft aengegrepen !” ~Ha!” riep de casteleynse, haer wendent tot eenen haerer dienaeren, dewelcke tot taeck hat den cleenen graef overal te volgen ende over syn costelyck leven te waecken, ~ick hadde Wviiiiitó
	u verbieden myÉ soone oyt in handen van vremden te geven, al waere het de heyligste man ter waerelt ! . . Gy sult mynen dienst aenstonts verlaeten ! .
	„Laes, Mevrouwe !” antwoordde de oude sciltcnaep, seer bedruckt, ~dese en woude hem seecker geen quaet, want hy weende seere, als hy hem custe.”
	„Heeft hy geweent ?” seyde sy. ,,Ooh ! het was de vaeder ! ’'
	Dit gesegt hebbende, boog sy het hooft tegen den rugge van den stoel, daerin sy sat ende dewelcke, weest des gewis, de setel was, waerop sy gesondigt hat Dese onbegrypelycke woorden vernement, waeren de dames so verbaest, dat sy eerst niet en bemerckten, hoe de arme senescalcse gestorven was ; sonder dat oyt geweten wiert ofte haer scielycke cloot quam uyt smerte over het vertreck van haeren minnaer, dewelcke haer, getrouw aen syne gelofte, niet en wilde wedersien, ofte deur de groote blytscap om dese terugkeer ende de hoop het interdict opgeheven te sien.daermede de abt van Marmoustiers eertyts hunne, liefde peslaepen hat.
	Ende dit voerde tot grooten rouwe ; want Mijn Heere van Jallanges verloor het verstant, toen hy syne dame sag ter aerde bestellen ende wiert monnick in Marmoustiers ; hetgene in dese daegen deur sommigen Maimoustiers geheeten wiert, wat seggen wilde majus Mcnasterium, het grootste clooster ; ende het was metterdaet het scoonste clooster van Vranckryck.



	HET LIEFKEN VAN DEN CONINCK
	In dese tyden woonde in eene der winckels by den Pont-aux-Changes een goutsmit, wiens dochter in gants Parys befaemt was om haere groote scoonheyt ende van eeniegelyck geroemt om haeren vriendelycken aert; diesvolgens wiert sy dan oock naerstig achter de rocken geseten op alle manieren aen verliefde mannen eygen ; in sulcker voege, dat sommigen wel gaerne den vaeder de handen vol gelts gestoocken hadden om sodoende syne gesegde dochter als wettige beddegenoote te mogen t’huys voeren ; over hetwelck deselve so tevreden was in syn herte, dat het niet te seggen en is. Eene synder gebueren, advocaet by het parlament, dewelcke hem met syne radde drogredenen so vele besittingen vergaert hat als een hont vloyen, bequam den inval gesegden vaeder een groot ende fraey huys te beloven als bewys synder erkentelyckheyt voor syne toestemminge tot dit houwelyck, waerinne hy droomde hem lustig te vermeyen. Waerop de goutsmit sich niet lange en bedocht.



	Hy seyde hem syne dochter toe, sonder hem erom te commercn, dat dese getabbaerde pesewever veel van eenen aep hat ende nog maer ettelycke tanden, ende dese nog wackelent, in syne caecken borg; ende dit sonder selfs aen hem te snoffelen, hoewel hy stinckent was gelyck alle wetten-cnabberaers, die als kevers ront cruypen in de mestvaelten van het paleys, pargamenten, olim ende quaede prorpmirpn
	Als hy dan oock bet mooye meysje aengewesen wiert, segde sy op het eerste gesicht : „God bewaere ! . . ick en luste hem gesoden noch gebraeden!” „Dat en is myne reeckening niet”, segde de vaeder, dewelcke syne sinnen al op het huys geset hat. „Ick geve hem dy tot echtgenoot. Siet dat gy ulieder musycke wel t’saemen stemt. Daervoor heeft hy nu de sorge ende syne dienst is dy te behaegen.” „Ach, staet het so ?” sprack sy. „Dan sal ick, alvorens u te gehoorsaemen, hem in syne ooren feselen wat hem te vooren staet !” Ende als de vryer haer denselfden dag nae het aeventmael syne brandende vraegstucken begost uyteene te doen, haer verclaerende hoe verleckert hy op haer was ende haer goeden cier belovende voor heel de rest van haer leven, antwoordde sy hem in ’t corte : „Myn vaeder heeft u myn lichaem verquanselt; maer so gy het neemt, sult gy van my eene veyle deerne maecken, want ick geve my liever aen de voorbygangers als aen u ! . . Ick sweere u, juyst andersom als de damoisellen plegen, eene óntrouw» dewelcke niet als door den doot, den uwen ofte den mynen» eyndigen en sal !*’ Daerop begost sy luyde te screemen, gelyck alle nog niet beslegcn jofferen doen ; want daernae en weenen sy nemmer meer door de oogen.
	De braeve advocaet nam dese vremde manieren voor treecken ende fratsen, daervan de meysjens haer bedienen ten eynde het vier hooger aen te blaesen ende de aenbiddinge dergenen, die naer haer werven om te setten in weduwgiften, het recht om over deselven reets by het leven te bescicken, ende andere privilegiën der getrouwde vrouwe ; dies sloeg de sluwaert haere woorden in den wint, ende loech om den uytval van het mooye meysje, tot haer seggent: „Wanneer de bruyloft?”
	„Dan te morgen al !” riep sy. „Want te eerder dit achter den rugge is, te eerder sal ick vry syn minnaers aen te haelen ende het vroolycke leven te voeren van die minnen naer haere goesting!” Daerop gaet de sotte advocaet heen, gevangen op syne passie gelyck een vinck op de lymstock van eenen cnaep, maeckt syne toebereytselen, hout bespreeckingen ten paleyse, draeft naer de kercke,



	



	coopt hem dispensatie van formaliteyten ende jaecht achter desc saecken met veel meer spoet als achter alle syne andere processen, niet en drooment als van het mooye meysje.
	Middelerwyl was de coninck, dewelcke so juyst van eenc reyse te rugge gekeert quam ende aen syn hof van niet anders en hoorde spreecken als van de mooye goutsmitsdochter, dewelcke duysent daelders geweygert hadde van desen, den ander hat weg gegrauwt, haer aen niemant en woude onder geven ende alle de scoonste jonckmannen afwees, dewelcke Code wel hun deel van het paradys wilden afstaen om maer één dag van dese lieffelycke feecks te connen bemint worden ; de coninck dan, versot op diergelyck wilt, was de stat ingeloopen, quam naer den Pont-aux-Changes ende trat by den goutsmit binnen om juweelen te coopen voor de daeme syns herten, maer item om te onderhandelen over het costelyckst cleynoot in den winckel aenwesent. De coninck en vont onder de gouden sieraeden niets naer synen smaeck, ofte hy en hat geenen smaeck in gouden sieraeden, sodat ten leste de meester fynsmit naer eene geheyme bergplaetse ginc om
	den monarch eenen grooten, seer helderen diamant te laeten sien. „Lief kint”, sprack de vorst tot het mooye meysje, svvinst de vaeder den neus in syne bergplaetse hadde, ~gy en syt niet gescaepen om juweelen te vercoopen, maer om se gesconken te crygen ; ende so gy my de keuse laet uyt alle de ringen hier aenwesent, dan weet ick er wel eene daer eeniegelyck naer lipleckt, dewelcke my seere behaecht, daervan ick steets onderdaen ende dienaer wenste te syn ende waervoor gants Vranckryck nemmer den prys en soude connen bctaelen . .
	„Ach, sire,” versuchte het mooye meysje, „morgen wort ick



	



	uytgehouwelyckt . . . Doch so gy my den dolck wilt borgen, dewelcke aen uwen gordel hangt, sal ick myne blomme verdedigen ende haer voor u verwaeren om te gehoorsaemen aen het Evangelie, daerin gescreven staet : Geeft den keyser wat des keysers is . ”
	Scielyck gaf de coninck haer de cleene dagge ; endc dit crygshaftige antwoort mieck hem so vieriglyck op het meysje verheft, dat de eetlust hem ervan verscoot. Hy nam oorlof met de intentie dit nieuwe liefken te huysvesten in een paleysken, dat hy besat in de rue de I’Hirundelle.
	Sietdaer dan onsen advocaet, driftig om hem in den teugel te werpen, dewelcke, tot groote spyticheyt synder medeminnaers, syne bruyt ter kercke leyt onder luyt gebeyer der doeken ende vroolycke musyck ; hy recht een festyn aen om alleman buyckloop te besorgen ; ende comt des aevents nae den dans in de camer van syn huys, daer het mooye meysje bereyts te bedde most liggen , neen, geen mooy meysje meer, doch een twistsiecke quelduyvel, een dulle satansdochter ; devvelcke, sittent in een stoel, weygerde haer in het bedde van den advocaet te begeven, maer voor het vier bleef, warmem haere woede ende haer gevalleken.
	De goede echtgenoot quam seer verbaest aen haere voeten nedercnielen, haer uytnoodigent rot den genoechlycken campstryt van de eerste botsing der waepenen ; maer sy en sprack geen woort ; ende toen hy trachtte haeren rock op te scuyven om althants iets te connen aenscouwen van het juweel, dat hy so diere betaelt hat, gaf' sy hem eenen muylpeer, dat syne botten craeckten, ende bleef swygen.



	Dit spel en mishaegde onsen advocaet geensins, daer hy er het eynde van meende te voorsien, naemendyck datgene hetwelck gy wel weet; ende in goet vertrouwen sette hy het spiegelgevecht voort, duyselent onder de geduchte optaeters van de loose deern ; maer al cneedent, wringent, haer bestorment, ruckte hy nu eens eene mouwe los, reet dan weer haeren rock uyteen ende al met eens slipte syne hant scielyck naer het lieftallige doel van dese scermutseling, eene ondaet, daerover het mooye meysje, op de voeten springent, boos grommelde ; dan trock sy den ponjaert des conincks, ende riep uyt: „Wat wilt gy van my?”
	„Ick wille alles V 9 seyde hy. ~0, ick soude eene vuyge puteyne wesen, so ick my aen u gaf tegens mynen wille. Indien gy gewaent hebt myne maechdelyckheyt ongewaepent te vinden, so syt gy jamerlyck abuys. Siethier de dagge des conincks, waermede ick u dooden sal, so gy aenstalten maeckt my te nac te comen \ " Als sy dit gesegt hadde, nam sy, steets het ooge gericht houdent op den procureur, een stuck cool, screef dae.rmede een streepe op den vloer, ende vervolgde :
	~Hier is de grens van het domeyn des conincks ... en waegt u er niet binnen . . . So gy dese overscryt en sal ick u niet missen !** De advocaet, dewelcke hem er niet aen verwacht en hadde, met eenen ponjaert de liefde te moeten bedryven, bleef gants verdutst staen; maer onderwyl de braeve echtgenoot luysterde naer het wreede vonnis, daer hy de oncosten reets van betaelt hat, sag hy door de sceuren heen so een smaeckelyck staeltjen van een welgeront dybeen, blanck ende glat, dan so glansent fluweelige voering, de gaeten in den rock stoppent, et caetera, dat de doot hem soet voor quam, so hy daer alleen een weynigje van mocht snoepen ; dus stortte hy hem in het domeyn des conincks, roepent:
	~De doot en sal my niet verscricken !”
	Ende stormde metterdaet so onstuymig op het jachtgebiet los, dat het mooye meysje seer quaelyck over het bedde quam te vallen ; maer sy en verloor haere sinnen niet ende verweerde haer, so verwoei sportelent, dat de wettenvlooyer niet dan dit cleene voordeel en won : een oogwenck de vacht van het wilt te connen beroeren ; daerboven wiert hy nog eenen feilen dolckstoot rycker, dewelcke hem een daenig stuck speek van den rugge deursneet sonderhem nochthants al te swaere te quetsen ; sodat het hem niet eens byster diere en quam een inval te hebben gedaen in de goederen des coninckx. Droncken door dit geringe voordeel, riep hy :
	„Ick en soude niet connen voortleven sonder dat overscoone lyf



	



	besteten te hebben ende alle dese leckernyen der minne ! . , Doot my dus maer ! . .” Pnno 'iliifoHap <->r-\ Kor mninrl/ li/rb rncolof
	Ende stormde alweder op het conincklyck reservaet af. Het mooye meysje, dat haeren vorst in het hooft hadde, en wiert geensins verteedert door dese groote liefde, maer seyde cordaet: „So gy dit met uwe vervolginge blyft bedringen, en sal ick niet u, doch my selven dooden ...” Ende haere oogen vonckten so dulsinnig, dat de arme snul er gants van ontstelde ; hy ginc sitten, betreurde syn rampspoet ende brocht den nacht, dewelcke so blyde pleegt te verloopen voor paeren, die malcanderen beminnen, door met het uytstooten van dachten, smeeckbeden, tusscenwerpsels ende beloften : hoe sy gedient soude wesen, alles soude mogen verquisten, baeden in het gout, van eene simpele joffer eene hooge vrouwe worden door den aencoop van heerlycke goederen ; ende ten lesten dat, so sy hem enckel toe stont eene lans te breecken ter eere der liefde, hy haer alles soude achterlaeten ende den doot sterven, dewelcke sy hem vercoos te gebieden. Maer sy, emmer nog onvermoeyt, seyde hem in den uchtent, dat sy hem vergunde te sterven, ende dat sulckx al het geluck soude syn, dat hy haer geven cost.
	„lck en hebbe u geene loeren gedraeyt”, vervolgde sy. ~Tegens myne gelofte geve ick my selfs alleen aen den coninck ende spaere u de voorbygangers, packdraegers ende carvoerders, met dewelcke ick u bedreychde.” Lm I rl m aat a a é* aamc «J a aks 1% aa m aé*la a a m I ■■■ ta■4tl a I a al>
	Ende als de dag gecomen was, tooyde sy haer met haer bruytscleet ende alle haeren opscick, wachtte geduldig tot de braeve echtgenoot, van den welcken sy niet en had willen gecaresseert worden, het huys verliet om hem te moeyen met de saeck van eenen calant, ende liep daerop scielyck de stad in, den coninck soeckent. Maer sy en was noch op geen boochsceuts afstant gecomen ofte sy wiert aengesproocken deur eenen dienaer van gesegden Heere Coninck, denwelcken dese op wacht gesonden hat ende die ront het huys waerde. Hy sprack tot de jonc gehuwde, dewelcke noch vaste vergrendelt was :
	„Soeckt gy by aventuer den coninck?” „Ja ick!” segde sy. „Welnu, ick ben uw beste vrient”, antwoordde de fynaert ende geslepen hovelinc, ~ick bidde om uwe hulpe ende bescerming, gelyck ick u van stonde aen de myne beloove !” Daerop ontvouwde hy haer wat man de coninck was ; langs welcken cant men hem het beste cost aenvatten ; dat hy den eenen dag
	raetelde gelyck een clapexter ende den volgenden geen stom woort



	en sprack, ende hoe dat was ende hoe dit ; dat sy costelyck soude worden gehuysvest ende uytgemonsterl ; maer dat sy den coninck hendig aen het lyntje most houden ; in ’t cort : hy quetterde onder wege so treffelyck, dat hy eene volleerde puteyne van haer mieck eer sy haer intrede deet in het paleysken van I’Hirundelle, daer sedert Madame d’Estampes verbleven heeft.
	De beclagweerdige echtgenoot creet gelyck een opgejaecht hert, als hy syne vrouwe niet in hun verblyf sag weder keeren, ende verviel tot svvaermoedicheyt. Syne confraters overstelpten hem met even veel spot ende hoon als Sint Jacob hulde ondervint in Compostella ; maer het bedrogen manneke verbeet hem so deerlyck in syne smert ende droogde so sichtbaer uyi, dat de anderen hem ten lesten wouden moet inspreecken. Dese togaslepers toonden den bedroefden man uyt sucht lot spitsvondicheyt aen, dat hy l’eenemaele



	



	geene horens én droeg, aengesien syne vrouwe de ontmoetinge in waepenen verweygert hat, ende waere de horenplanter een ander geweest als de coninck, so souden sy aenstonts de ontbinding van gesegt houwelyck ter hant genomen hebben.
	Maer de echtgenoot was over synen rampspoet ontroostbaar om het te besterven ; door den noot geparst echter liet hy haer over aen den coninck, vertrouwen! dat hy haer op eenen dag toch noch voor hem soude hebben, oordeelent, dat een enkele nachtwaecke met haer niet te diere betaelt en was met de eerloosheyt van gants een leven. Hiertoe moet men wel met groote cracht beminnen ende daer syn vrouwenjaegers genoeg, dewelcke voor so starck eene liefde souden afdeynsen. Maer hy, hy docht emmer aen haer, verwaerloosent syne pleydoyen, syne cliënten, syne loose afsettersconsten ende alles. Hy scuyfelde door het paleys gelyck een vreck op soeck naer verloren goet, sorgelyck, afwesig van gedachten ; in sulcker voege, dat hy op eenen dag de toga van eenen raetsheer bestroelde, meenent tegen de muer te staen, daer de advocaeten hunnen blaes plegen om te cappen.
	Ondertusscen wiert het hupse meysje t’aevent ende morgen gehelst ende bemint van den coninck, dewelcke hem van haer niet en cost versaedigen, want sy hadde seer sonderbaere ende aenvallige manierkes in de liefde, verstont het even so goet het vier te doen op vlammen als het te dooven. Van daege den coninck aenbassent, morgen hem flickefloyent, nemmer deselfste ende vol van meer als duysent fantasiekens ; voorts seer goethertig, haer snebbeke roerent als geene andere, goetlachs ende vruchtbaer in duchtige invallen ende brootdroncken treecken.
	Een seeckere Heere van Bridoré doodde sich selfs voor haer, uyt spyticheyt, omdat sy hem niet op genaede van liefde ontvangen en wilde, al boot hy haer syne heerlyckheyt van Bridoré inTouraysne als ruyl. Maer sulcke goede ende ouderwetsce Tourangeynen, dewelcke een domeyn gaven voor eenen lustigen lansstoot, en worden heden ten dage niet meer geteelt. Dese doot bedroefde het mooye meysje; ende aldewyl haer biechtvaeder haer dit ontydige afsterven swaerelyck aenreeckende, swoer sy by haerselven, dat sy voortaen, al was sy dan het boeltje van den coninck, de heerlyckheden maer sonde aenvaerden, ende in diep geheym haer lustig spel dryven, om haere siele voor verdere scaede te behoeden.



	Dies begost sy van stonde aen het groote fortuyn te vergaeren, dat haer laeter so hoog aensien verseeckerde in de stad. Maer sy belette dan oock menig edel man ellendig om te comen, ende wist haeré luyt so te stemmen, vindent so listige ommewegen, dat de coninck nemmer en bevroedde, hoe seere sy hem behulpsaem was om syne onderdaenen geluckiger te maecken. Ende metterdaet, hy was so maeteloos op haer verleckert, dat sy hem wel hadde mogen doen gelooven de plancken van de soldering waeren dese van den vloer; hetgene haer gemackelycker gevallen soude hebben als aen welck ander, omdat in haer nestje van I’Hirundelle gesegde coninck constant in liggende houding verbleef, so dat hy het ondersceyt tusscen de planckieren niet rechte meer uyteen en wist te houden ; emmer borstelent als woude hy beproeven ofte dese scoone stoffe oock verslyten cost; maer hy versleet alleene hem self, de duerbaere man, gesien, dat hy gesturven is aen de uytputtinge der liefde . . . Hoewel sy kieskeurig genoeg was haer alleene te geven aen de scoonste Heeren van het hof ende sulcke, die het hoogst in aensien stonden, ende haere gunsten seltsaem waren als miraekelen, semelden haere benytsters ende mededingsters, dat een simpele edelman voor tienduysent daelders mocht medeproeven van de geneuchten des coninckx ; hetgene so valse was als eenige valscheyt valse mag syn, gesien dat sy gesegden sire, als hy voornemens was van haer te sceyden ende haer dit voor hielt, seer fier antwoordde ; „Gelooven de gansen, dat de cuyckens hoy eten ? lek verfoeye, ick vervloecke dertig duysent mael de plasdanckers, dewelcke u dese sotteeul in het hooft gepraet hebben ! Want ick en hebbe er noyt eenen gehat, die voor my minder uytgegeven heeft als dertig duysent daelders om syne plaetse op het rooster te becomen !”
	De coninck, quaet als hy was, loech toch in synen baert ende behielt haer nog eene volle maent om de quaetspreeckerye te doen ophouden. Ten leste meende de Jonckvrouwe de Pisseleu, dat sy daeme nochte minnaresse syn en cost so haere medeboele niet gants ende al geruïneert en was ; maer velen souden geerne dierwyse geruïneert wesen, want sy wiert uytgehouwelyckt aen eenen jongen Heere, dewelcke nog seer geluckig met haer leefde, want sy hadde liefde ende viers genoeg om er van te connen over doen aen sulcke, dewelcke sondigen door eene overmaet van coelheyt .... Ick herneme. Op eenen dag, dat het boeltje van den coninck door de stad bommelde om bantjes, strickskes, quickskes, craegjes ende ander orelogstuyg der minne te coopen, ende so scoone ende fleurig opgeslintert was, dat eeniegelyck ende vooral de jonge clercken, haer aanscouwende, waenden een bliek in den hemel te slaen, sietdaec



	haeren echtgenoot, dewelcke haer tegen quam. nae by la Croix du Trahoir . * 8
	Sy, juyst haer aanminnig voetje büyten den draagstoel steeckent, trock haestig haer hooft naer binnen, gelyck als hadde sy eenen adder gesien . . . Sy vvas eene braeve vrouw, want ick kenne er wel, die met opgerechten hoofde voorby gegaen souden syn om den hunne te hoonen, sonder eenige consideratie voor syne conjugaele opperheerscappye.
	„Wat hebt gy toch ?” vraegde haer Myn Heere dè Lannoy, dewelcke haer uyt vereering vergeselde.- „Niets”, antwoordde sy fluisterent, ~maer dese voorbyganger is myn wettige man. De arme crukckedanser is vele seere verandert! Hy geleeck op eenen aep, maer vandaege comt by my voor het cvenbeelt van job te syn ...”
	De beclagweerdige advocaet bleef gants verbystert staen, voelent hoe syn herte brack by het aenscouwen van dit smalle voetje ende syne so seer beminde vrouwe.
	Dit siende seyde de-sire de Lannoy, een echte hof-spotveugel, tot hem: „Wel, meester, volgens welcke wet is het geboden eene daeme den weg te versperren, omdat men by geval met haer getrouwt is?” By dit gesegde borst sy in lachen uyt, ende onse braeve echtgenoot, in plaets van haer dapper doot te slaen, bequam de oogen vol traenen op het hooren van desen lach, dewelcke hem hooft, herte, sielc ende alles deursneet, so quaelyck, dat hy bynae boven op eenen ouden borger gevallen was, die syn versleten gereetscap voelde beven by het aensien van het liefken des coninckx.- Het scouvvspel van dese scoon ontloocken bloeme, devvelcke hy in den cnop gekent hat, maer die swinstdien was in den bloey gescoten, soete geuren verspreydent, mieck den advocaet crancker ende uytsinniger op haer veriieft als met woorden valt uyt te seggen. Ende iemant moet bedwelmt geweest syn van hartstocht voor eene veelbeminde, dewelcke weygerde hem toe te behooren, om de raserye van desen man geheel ende gants te connen verstaen ; ende dan nog mogen weynigen so gloeyent geroostert heeten als hy was. Hy swoer, dat leven, fortuyn, eer ende alles er by mochten te loore gaen, maer dat hy, waere het, slechts voor één keer, vleesc aen vleesc met haer soude liggen, ende hem so grootelyckx aen de liefde vergasten, dat hy er magscien syn ingewant ofte lendencracht by mochte inboeten. Hy brocht den nacht door, al kerment: «
	„O jae ick !. . O, ick sal haer hebben !. . Wel verdoemt! . . Wel, God meuge my ! . . lek ben haer man ! . . Wel duysent millioen duyvcls ! . . .”



	Hy sloeg hem voor het hooft ende cost geene minuut stil en liggen. Er syn in de wacrelt toevallicheden, daeraen cleyngeestige lieden geen geloof slaen en willen, omdat sulcke belevenissen bovennaetuerlyck scynen ; maer menscen van hooge verbeeldingscracht houden se voor waer, want niemant en soude se connen uytdencken ;• so overquam dan het naecomende den advocaet op den dag selven, volgende op desen nacht* waerin hy so deerlyck in het ledige op syne liefde gecauwt hat. Eene synder calanten, een man van grooten huyse, ende dewelcke toeganc tot den coninck hat, wanneer hy maer vercoos,. quam des uchtends den verslegen echtgenoot vertellen, dat hy sonder verwyl eene groote somme geks hebben most, iets als twaelef duysent daelders. Waerop de wettensplyter antwoordde, dat men twaelef duysent daelders niet so dickmael op den hoeck van eene straet tegen en quam als datgene, wat men er wel tegen comt ; ende dat daertoe, behalven onderpanden ende garanties voor den interest, oock nog noodig was eenen man te vinden, dewelcke twaelef duysent daelders by sich t’huys hat in alle rust ende vrede ; ende dat er van sulcke lieden maer weynigen te vinden syn in Parys, hoe groot die stat oock syn meuge; ende andere labbyen meer, dewelcke pluckveugels, deurgecoockt in advocaetenscelmeryen, u plegen voor te scotelen. „Monseigneur heeft voorseecker eenen gulsigen ende quelsieckcn schulteiser ?” vraegde hy. Goet geraeden !” loech de edelman. ~Want gesegde schulteiscer is het poeselheytje van het boeltje des coninckx ! . . Het blyve onder ons getweeën, maer dese nacht sal ick haer voor twintigduysent daelders ende myn lantgoet in Brie, sorgvuldig de maet nemen.” Hierop verbleeckte de advocaet, en de hovelinc begreep, dat hy iets quaelyckx gesegt hat. Daer hy juyst uyt den orelog weerom quam en wist hy er niets van, dat het mooye meysje, door den coninck bemint, eenen wettigen man hat.
	„Gy verbleeckt !" seyde hy. „Ick hebbe de coortse”, antwoordde de chiquaenensack. „Nu t’sa”, vervolgde hy, ~aen haer sult gy dus so veel geit ende goet geven ?"
	„Het en mag niet anders sijn. ~Ende wie tuyscte met u daerover ?.. Sy self ?’ * „O, neen !” segde de Heer. „Want voor dese onbeduydende reegelingskes ende voddige bagatellen heeft sy eene camerierster, voorseecker de behendigste joffer, dewelcke oyt bestont. Sy is fynder als mostaert, ende van dese den coninck ontfutselde nachten blyft gewis oock wel een luys of ettelyck aen haere vingertjes placken.”



	~!ck kenne eenen geltscieter”, hernam de procureur, ~dewelcke u soude connen helpen ; maer daer en sal niets van geworden, ende van gesegde twaelef duysent daelders en sult gy geenen rooden duyt sien, so de genoemde camerjoffer self niet hier en comt de prys haelen voor het poeselheytje, dat so groot een alchimist is ! . . want, by God, het verandert bloet in gout !”
	~0, het soude eenen goeden toer syn, so gy haer eene quytsceldinge deet teeckenen!” riep de Heer al lachende.
	De camerjoffer quam sonder versuymen naer de byecncomste van de daelders des procureurs, dewelcke den edelman versocht Hat haer tot hem te senden. Ende metterdaet stonden gesegde heeren daelders scoone in reecken, gelyck nonnekes, die ter versperen gaen, op eene taefel utgestaepelt, ende sy souden eenen esel, dewelcke levent gevilt wiert, hebben doen grynslachen, so fel ende blinekent stonden de braeve, de nobile, de jeuchdigc, de sappige pilaerkens te loncken. De goede advocaet echter en hadde dit doelwit geensins voor esels bestemt, ende de camerjoffer leekte haer dan oock daenig de lippen ende preuvelde duysent scietgebetjens tegens dese daelders ; hetgene siende, blies de advocaet haer dese gout-sweetende woorden in het oor: „Dese syn voor u !”
	~Haha !” segde sy, ~so gul en heeft niemant my nog oyt betaelt!” ~Lief kim”, sprack de braeve man, ~gy sult se winnen sonder dat ick u met een vinger aenroere.”
	Ende haer een weynig ter syde voerent, vervolgde hy :
	„Uw calant en heeft u voorseecker niet geseyt hoe ick heete ? . .
	Neen ? . . . Welnu, verneem dan, dat ick de echte gemael ben van de daeme, dewelcke door den coninck te synen profyte tot ontucht verleyt wiert, ende in welcker dienst gy staet . . . Neemt dese daelders voor haer mede ende comt dan weder. Ick sal u de uwe voor tellen op eene voorwaerde, dewelcke u seecker sal aenstaen ...”
	De eerst onthutste maecht vatte weer moet ende was seer benieuwt te vernemen, waermede sy twaelef duysent daelders verdienen cost sonder den pargamentcnaeger te beroeren; des quam sy geswint weder „Siethier, meysken”, sprack de echtgenoot tot haer, ~hier liggen twaelef duysent daelders ; ende met twaelef duysent daelders can iemant goederen coopen, mannen, vrouwen ende de consciëntie van ten minste dry paeters ; des neme ick aen, dat ick u voor dese twaelef duysent daelders hebben can met lichaem ende siel, met huyt



	ende haer ende al wat op ende aen u is. Ende ick sal u betrouwen gelyck advocaeten plegen : gelyck oversteeckent. Ick wil, dat gy onverwylt gaet naer den Heer, dewelcke meent heden nacht myne vrouw te kittelen, hem vertellent, dat de coninck by haer comt aeventmaelen ende dat hy sien moet voor dese nacht syne fantasie elders te stillen ; ende wanneer dit gesciet is, sal ick de plaetse besetten van desen fraeyen joncker ende van den coninck. -* ~Maer hoe dan ?” vraegde sy.
	„Myn kint”, antwoordde hy, ~ick hebbe u met al uwe vermogens ende consten over genomen ! . . Gy en sult dese twaelef duysent daelders geen twee maelen behoeven toe te lachen vóór gy het middel gevonden hebt om my myne vrouwe in handen te goochelen. Want met dese coppelaerye en sondigt gy geensins ! En is het geene vroome daet, sich er toe aen te spannen de vereeniging te bewercken van twee echtgenooten, dewelcke nog niet als de handen ineene gelegt hebben voor den priester ?” ~By myne sedicheyt, comt maer!” riep sy. ~Nae het aeventmael sullen alle lichten gedooft worden, ende gy sult u vry aen myne Mevrouwe connen verlustigen, onder bedinc alles swygende te verrichten. By fortuyn creunt ende cryt sy by dese gelegentheden meer als sy spreeckt ende ondervraegt enckelt met gebaerèntael . . . want sy heeft een groot scaemtegevoel ende en slaet niet geerne vuyle praet uyt, gelyck de daemes van het hof plegen.” ~Oh!” suchte de advocaet, ~hier ! . . neemt de twaelef duysent daelders en ick bcloove u er nog twee mael so veel, indien ick ten leste door bedrog het goet verwerf, hetwelck my van rechts wege toebehoort!” . . .
	Daerop spraecken sy tytstip, toeganc, teeckens ende al het overige af; ende onse joffer ginc henen, wel vergeselt, op den rUgge van eenen muylesel medenement dese scoone daelders, devvelcke door den processenhyena een voor een ontfutselt waren aen weduwen, weesen ende oock anderen, ende dewelcke alle gingen worden verswolgen door dat cleene oventje, daer alles weg in smilt, oock ons leven, hetwelck er eerst uyt voort quam.
	Hnde siet daer dan onsen advocaet, die hem den baert scraept, perfumeert, syn fraeyste lynwaet aentygt, hem onthout van uyen om een frisscen adem te bewaeren, hem versterckt, op quickt ende alles aenhaelt wat een ongelickte beer uyt het paleys van justicie maer versinnen can om hem te gaen vermommen tot eenen waereltscen joncker. Hy oeffent hem in de swiericheden van eenenjeuchdigen loshooft, paradeert ront om hem elegante beweginckjes eygen te maetken ende beproeft syn afsichtelyck aenscyn te verduycken;



	maer het was alles om niet: de paragraphenvercrachter stonek uyt alle syne poriën naer buyten.
	Onse justicic-luys waende hem nochtants de scoonste vryer ter waerelt, al was hy oock nog grouwelycker als syne constmiddelen. In ’t cort, hy cleedde hem luchtigjens, .hoewel de coude neep als het hennepen halssnoer ront de kele van de gehangenen, snapte naer buyten ende vloot haestelycken naer de gesegde rue de l’Hirundelle. Hy mocht daer een goet wyltje gedult oeffenen. Maer op het oogenbliek als hy begost te gelooven, dat men den aep met hem sceerde ende het duyster al gevallen was, quam de camerjoffer hem de deure openen, ende onse braeve echtgenoot slibberde, versaeligt van de hope des geluckx, het paleysken des coninckx binnen. De camerierster sloot hem bchoetsaem in een cleen, doneker caemerke, dat naest de alcove lag, daer gesegde daeme sliep ; ende deur de kieren cost hy haer in al haere scoonheyt aenscouwen, want sy toog by het haertvier haere cleederen uyt ende hulde haer in een amptsgewaet uyt gaesige stoffe, doorheen hetwelck niets voor hem verborgen en bleef.
	Waenent alleene te syn met haere camerjoffer, clapte sy er vroolyck op los, gelyck vrouwen gewent syn onder het vercleeden. „En ben ick desen avent geen twintig duysent daelders weert ? . » .
	Ende kyckt hier . . , sal dit niet maer juyst aen den prys betaelt syn met een casteel in Brie?”
	Dit seggende hief sy speels twee voorposten hoog, vaste gelyck bastions ende dewelcke tegen bestormingen seer wel bestant waeren, want sy hadden vele onstuymige aenvallen doorstaen sonder te verslappen.
	„Myne scouders alleen syn al een coninckryck weert”, segde sy, „lek tarte den coninck se nae te maecken!.. Maer so waer als God, dese stiel begint my ter kele uyt te hangen . – . Wie sonder verpoosen aen den arbeyt is en beleeft er geen playsier meer aen !'"'
	Het camerjofferken monckelde, ende het mooye meysje seyde tot haer:
	„Gcloofdy my niet ? . . Ick soudy wel eens in myne plaetse willen sien !”
	Nu loech de camerierster luyder, haer toefeselent; »>Swygt stille, Mejonckvrouwe. hy is daer \i} „Wie?”



	„Uw gemacl l)l ~ Welcke ?” ~De echte V 9
	„liest !” siste het mooye meysjet Ende haere maecht, willende sowel de jonste van haere meesteresse als oock de twaelef duysent daelders vertelde haer het aventuer.
	~0, welck een ducht!” loech deadvocaetfn, ~hysoeckt speek in een hondecot . ick sal hem met een wint-ey betaelen !. . Ick sal hem syn eygen lever doen opvreten ! Ende so hy my maer met een vinger aenroert, wil ick alle myne prael verspelen ende even so leelyck worden als de spouwers van de Nostre-Dame ! . . Du suist dy in myne plaetse tusscen de laeckens smockelen ende probeeren dyne twaelef duysent daelders wel te verdienen. Segt hem, dat hy syne oyevaersstelten vroegtydig van hier sleepe, opdat ick syne bedriegerye niet en bemereke, ende eene.corte wyle vóór het daeget, sal ick my aen syne syde comen leggen.” De arme echtvrient stont te bibberen ende syne tanden clapperden vervaerlyck ; des seyde de camerierster, tot hem te rugge keerent onder voorwentsel van een stuck lynwaet te soecken : ~Hout u maer goet warm in uw eygen vier; want Mevrouwe bereyt haer van aevent voor op groot ceremoniëel ende gy sult machtig bedient worden . . . Maer bedenekt wel ; gy moet woeden sondcr spreecken, want ick soude verloren syn!”
	Ten leste, als de braeve man welhaest tot op het mare van syn gebeente bevrosen was, wierden de lichten gedooft, de camerjoffer riep sachtkens in de alcove tot het boeltjen des coninckx, dat de Heer er was ; daerop croop sy te bedde ende het mooye meysje ginc heen, gelyck of sy de camerierster geweest hadde.
	De procureur verliet syne ysige scuylplaets ende foefelde hem behendig tusscen de laeckens, al vooruyt by hem selven seggent: ~Ah ! hoe costelyck is dit !” Ende metterdaet, de camerjoffer gaf hem voor meer als hondert duysent daelders ! Ende nu leerde het manneke seer uytvoerig het ondersceyt beseffen tusscen den overdaet eener conincklycke huyshoudinge ende de cleene uytgaeven van eene borgervrouwe. De camerierster, dewelcke loech om te sceuren, queet haer deuchdelyck van haere rolle, vergastent den scetencliever op alderaerdigste verliefde creetjens, cronckelingen, sprongetjens, crampscockjens, gelyck een carper op het drooge, oh-oh’s dewelcke haer van andere woorden vry stelden.
	Ende so vele requesten diende sy iri, ende onse advocaet repliceerde



	ende dupliceerde so wytloopig daerop, dat hy ten lesten in shep sackte gelyck een ledigen buydel. Maer onse gloriefiecke minnaer, willende een tastbaer gedachtenis bewaeren aen desen so wel besteeden liefdenacht, trock by de hetste scermutseiing, gebruyck maeckent van eenen duchtigen sprong, syne daeme een busselken haer uyt ick en wete niet vanwaer, want ick en was er niet by ende clemde dit costelyck pant der barnende deuchden van het mooye meysje vaste in syne hant.
	Tegen den uchtent dan, als de haen begost te craeyen, glipte het mooye meysje naest haeren echtgenoot ende gebaerde diepelyck te shepen. Dan quam de camerierster lochtjens op het voorhooft van den gelucksaelige doppen, hem in het oor feselent:
	„’t Is tyt! . . Cleet u aen ende maeckt u van hier ... de dag comt!” De goede man, seer spytig dese synen scat nu te moeten verheten, wonde nog eenmael de bron synder vèrswonden hemelgeneuchten aenscouwen.
	„O ! o!” riep hy, de bewysstucken vergelyckent, ~ick hebbe blonde ende dese hier syn swert!”
	„Wat hebt gy gedaen !” creet de camerjoffer. „Mevrouwe sal bemercken, dat sy haer getal niet meer en heeft!”
	,,Maer kyckt nu toch eens ! . . .”
	„Ach!” quam sy met verachtelycke stemme. ~En weet gy, die immers alles weten most, niet een mael, dat alles wat van syne wortels gesceurt wort, afsterft ende van verwe versciet!”
	Daerop sy hem ter deure uytstiet, ende sy en haere meesteresse loechen, dat sy scier meenden te bersten.
	Dit alles wiert bekent ; ende onse arme advocaet, Féron met naeme, stierf er aen uyt spyticheyt, siende dat hy de eenige was, dewelcke syne vrouwe niet en cost crygen; terwyl sy, die hiernae de scoone Féronnière geheeten wiert, nae den coninck verheten te hebben, eenen jongen edelman trouwde, den graef van Buzan?ois . . .
	Ende op haere oude daegen vertelde sy nog geerne dese loose treecke, lachende, aengesien sy nemmer de reucke van haeren wettencluyver en hat connen uytstaen.
	Dit moge u leeren, dat wy ons niet meer ais nootwendig verslingeren meugen aen vrouwen, dewelcke weygeren goetscicks onder ons juck deur te gaen ....



	DE ERFGENAEM VAN DEN DUYVEL
	Er was te dier daegen een goede oude canunnick der Nostre-Dame van Parys, dewelcke een voornaem eygen huys bewoonde dichte by Sinte-Pieter-met-de-ossen, op het Kerckpleyn. Dese canunnick was als simpel priesterke naer Parys gecomen, cael gelyck een slack sonder huysje. Maer aengesien hy een staetig man was, ruym van alles voorsien, ende so overdaedig van complexje, dat hy desgewenst het werck van versceydenen doen cost sonder hem al te seere te verpuynen, wydde hy hem met alle overgaeve aen de heylige taeck voornaeme daemes de biecht te hooren : aen de weemoedige gaf hy eene soete quytsceldinge van sonden ; aen de sieckelycke stont hy een lootjen van synen balsem af, ende allen bequamen sy van hem eene cleene snoeperye. Hy wiert so wyt ende syt bekent om syne swygbaerheyt,



	synen goetgeefscen aert ende andere kerckelycke deuchden, dat hy biechtdochteren creeg van het hof. Ende om nu geene achterdocht ofte yversucht en te wecken by syne overheden, by de echtgenooten ende anderen ; cort gesegt ten eynde dese profytelycke ende aengenaeme practycken met heylicheyt toe te decken, vereerde de gemaelinne van den maerscalk Desquerdes hem een bot van Sint Victor, door de cracht van welck gesegt bot alle miraeckelen van den canunnick nog hooger volmaecktheyt wonnen. Ende de vraech-allen cregen ten antwoort :
	„Hy heeft een bot, dat alles cureert .
	Hierop en waegde niemant meer iets tegen te werpen ; want het waere niet voegsaem de cracht van reliquieën in twyfel te trecken. Onder de bescerming van syne soutaene verwierf de goede priester de alderbeste faem : die van een man, geducht in het gebruyck der waepenen ; so leefde hy dan oock gelyck een coninck : munt slaende uyt synen wywaeterquast ende wywaeter transmuteerent in costelycken wyn. Bovendien cjuam liy voor in alle ci caetera’s der testamenten, oftewel in de caudiciilen. lietgene door sommigen abusievelyck CODICILLEN gescreven is. want het woort comt van cauda ; wat soveel gesegt is als de steert der legaeten. 1--.. ..I„..„ ......‚J.‚ ‚I- „m4- ‚.‚.„„>..‚.‚-I‚ ‚.‚„„1„....m„ nnvvuzni-Ìzf „m
	Ten slotte soude de goede swertrock aertsbusscop gemaeckt syn, so hy slechts een mael in jockerny gesegt hadde :
	mj liy blci_ 11 Lb ecu inaci m i Ig\-o»-gv nüvtvjv, . ~lck mochte we! een myter draegen om het wat warmer aen myn hooft te hebben ...”
	Edoch van alle benificiën, devvelcke hem wierden geboden, aenvaerdde hy alleenlyck het simpele canonicaet, om hem de goede incomsten van syne biechtstoelpractyck te verwaeren.
	Maer op eenen dag bevont de strytbaere canunnick, dat syne lendenen



	begosten te verslappen, want hy was in alle eere ende deucht achtende-sestig geworden, ende Hat metterdaet synen biechtstoel duchtig versleten. Alsdan, hem alle syne goede wercken te binnen brengent, meende hy syne apostolische wercken wel een weynig te mogen inpercken, te meer daer hy hondert-duysent daelders ryck was, verdient in het sweet syns lichaems. Dies hoorde hy van dan aen nog slechts de biecht van seer hooggeboren vrouwen, edoch hetselve seer uytvoerig. Ende so placht men dan aen het hof te seggen, dat ondanks alle aenspanninge der beste jonge geestelycken noch niemant de siele van eene edelgeboren vrouwe so wel en cost reyn wasscen als de canunnick van Sinte-Pieter-met-de-ossen.
	Dan wiert ten leste de canunnick door de cracht der natuere een scoone negentigjaerige met een fraey besneeuwt hooft ; met bevende handen, maer nog stoer gelyck een toren ; hy hat so veel gespouwt sonder te hoesten, dathynu hoesten most sonder te connen spouwen ; niet meer opstaent uyt synen stoel, hy, die hem uyt naestenliefde so yverig uyt synen setel te verheffen placht; maer stout drinckent, wreet etent, swygent gelyck het graf en vertoonent alle de uyterlycke kenteeckenen van eenen levenden canunnick der Nostre-Dame. Gesien de roerloosheyt van gesegden canunnick ; gesien de quaelycke praetjens omtrent syn bedenckelyck leven, dewelcke geduerende eenigen tyt al de ronde deden onder het creupelstraets volkje, dat altyt onwetent blyft ; gesien syn swygbaere afsondering, syn bloeyende gesontheyt, syn jeuchdigen ouderdom ende meerdere dingen, te veel om op te noemen, waren er lieden, dewelcke om wonder wat te lycken ende onsen heyligen godsdienst te scaeden, ront liepen, vertellent dat de echte canunnick allang overleden was, ende dat geduerende vyftig jaeren de duyvel in het lichaem van gesegden swertrock woonste gecosen hat.
	Metterdaet quam het syne vroegere biechtelingen te vooren, dat aileene de duyvel met syne witgloeyende hette de destillaties der goutmaekersconst hadde vermogen te bewercken, dewelcke sy haer herinnerden, al naer haere wensen, te hebben verworven van desen biechtvaeder, die immer den duyvel in het lyf hadde. Maer overmits dit duyvelcke aensienlyck door haer geroostert ende volslaegen in puyn gestooten was, ende voor geene coninginne van twintig jaeren het hooft noch en hadde opgerecht, vraegden de weldenckende lieden ende sy, dewelcke niet van gesont verstant ontbloot en waerenj hoe de vileynige quaetongen, die overal iet op te smaelen hebben ende luysen souden soecken op een cael hooft, durfden beweeren, dat de duyvel hem bleef vertoonen in de gedaente van eenen canunnick, naer de Nostre-Dame ginc op de tieren daerin canunnicken



	sulckx plegen ende hem er aen waegde den geur van wieroock op te snuyven ende wywaeter te beroeren ; ende duysent andere doorslaende argumenten meer.
	Op dese kettersce redeneeringen antwoordden de eenen, dat de duyvel hem voorseecker woude bekeeren ; anderen dat hy aldus in de gedaente van eenen canunnick ront liep om den aep te sceeren met de drie neven ende erfgenooten van bovengesegden cloecken biechtvaeder ende hen te laeten wachten tot den dag van hun eygen versceyden op de vette naelaetenscap van desen oom, naer wien sy hun alle daegen heenspoedden om te kycken ofte het manneke syne oogen nog open hadde ; ende vonden hem metterdaet emmer met eenen helderen bliek, levendig ende uytdaegent gelyck het ooge van eenen basiliscus. Waerover sy hun seere verheuchden, want sy beminden hunnen oom teederlyck met den mont.
	Ten aensien van dit onderwerp vertelde eene oude queene, dat de canunnick voorseecker de satan was ; omdat twee deser neven, de procureur ende de capiteyn, op eenen nacht hunnen oom t’huys leydent nae een avenlmael by den boetpriester, sonder toorts ofte lanleern, hem door onoplettenlheyt deden struyckelen over eenen grooten staepel sleenen, byeene geworpen om het beelt van Sinte Christoffel op te rechten. Ten eersten was er dan vier gesprongen uyt den ouden man, als hy viel ; vervolgens hadden sy op de creten der duerbaere neven ende by het licht der flambouwen, dewelcke



	sy by haer waeren comen haelen, hem overeynt gevonden, rechte gelyck een keers ende vroolyck als een smerlyn ; seggent dat de costelycke wyn van den boetpriester hem de cracht gegeven hat desen scock te doorstaen ende dat syne botten alevel vry hard waeren ende swaerdere beproevingen waeren te boven gecomen.
	De braeve neven, hem al doot waenent, stonden seer verbaest, ende saegen wel, dat de tyt hunnen oom niet licht breccken en soude, gesien dat selfs de steenen daerin gefaelt hadden. Sy noemden hem dan oock niet ten onrechte hunnen goeden oom, want hy was van goede stoffe !
	Seeckere praetvaers seyden, dat de canunnick so vele van dese steenen op synen weg gevonden hat, dat hy t’huys bleef om niet en steencranck te worden ; ende dat de vreese voor erger de oorsaecke was van syn cluysenaersleven.
	Waf er vvaer syn meuge van alle clese praetjens ende geruchten, de oude canunnick, duyvel ofte niet, bleef in syne woning, wilde niet sterven ende had dry erfgenaemen, met dewelcke hy leefde gelyck met syne jichtaenvallen, sceuten door de lendenen ende andere aengehooricheden des menscelycken levens.
	Eene van gesegde dry erfgenooten was de quaetste soldenier, oyt aen eenen vrouwenscoot ontsnapt, ende hy moet de stoffe synder moeder wel deerlycken hebben gesceurt, toen hy syn scael verbrack, gesien dat hy geboren wiert met tanden ende met haeren. So at hy dan oock in de twee tyden van het werckwoort, den jegenwoordigen ende den toecomenden tyt, er deernen op naer houdent wier plonder hy betaelde ; hy trock op synen oom voor wat betrof het uythoudingsvermogen, de cracht ende het treffelyck gebruyck van wat vaeck dienst moet doen. In groote veltslaegen legde hy hem er op toe houwen uyt te deelen sonder er self op te loopen, wat de eenige maniere is ende emmer blyven sal om orelogen tot een goet eynde te brengen ; maer hy en spaerde hem selven nemmer; ende daer hy metterdaet buyten syne onversaechtheyt geene andere



	deucht en hat-, wiert hy capiteyn van eene compagnie swaere lanscnechten ende stom hoog in de jonst by den Hertog van Bourgondiën, dewelcke hem er weynig om commerde wat syne huerlingen elders uyt staecken. n...‚ „-.‚r.„„ 4„_ ‚n‚.....„v n...„... „__:._‚._
	Dese neef van den duyvel heette capiteyn Cochegrue ; maer syne sculteyscers, de domcoppen, tsy borgers ofte anderen, wier beursen hy luysde, noemden hem den Keelafsnyder, aengesien hy even boosaerdig als listig ende starck was; doch syn rugge wiert bedorven deur de natuerlycke misvorming van eenen bult, maer het was beter niet te doen, alsof gy daerop wouclet dimmen om een beter uytsicht te vercrygen, want hy soudc u sonder omslag in stucken gecapt hebben. De tweede had de rechten bestudeert, was door de voorspraeck van synen oom een gesocht procureur geworden ende pleytte ten paleyse, daer hy de saecken behartigde van de daemes, dewelcke syn oom de biecht hat afgenomen Dese wiert de Beursensnyder geheeten om hem te ondersceyden van synen broeder, den capiteyn.
	De Beursensnyder was maer een screpeljeusig manneke, sceen seer cout waeter te loosen, hat eene vaele gelaetsverwe ende een gesicht gelyck een fret. Desniettemin was hy wel omtrent een oortje meer waert als de capiteyn ende hat synen oom steels een pintje genegenheyt toegedraegen ; maer swins een paer jaeren was syn herte taemelyck afgecoelt ende syne danckbaerheyt was druppel voor druppel weg geloopen ; sodat hy van tyt tot tyl, wanneer het weder vochtig was, bedochl, dat hy wel gaerne syne voeten in de warme pantoffels van synen oom gestoocken soude hebben ende hem by voorbaet verheuchde in dese so vette erfenis.
	Hy ende syn broeder, de soldenier, vonden hun deel maer maegertjes, aengesien hel in rechte, in feyte, in billyckheyt, in natuere ende in werckelyckheyl nootsaeckelyck was een darde part van het geheel aen eenen armen neef te doen toe vallen, de soon van eene andere suster des canunnicks, welcke erfgenaem, weynig bemint deur den goeden man, te lande bleef, waer hy, in de contryen van Nanlerre, herder was.
	Dese sceeper, een gewoone boerenvlegel, quam naer de stad op



	



	aendrang van syne neven, dewelcke hem onderbrochten in het huys van hunnen oom, verhopenl dat hy, deels deur syne eselachtichcden ende traeg begrip, deels deur syn gebreck aen geestvermogens, deels deur syne dorperlycke manieren dusdaenig van den canunnick verfoeyt ginc worden, dat deze hem uyt syn testament soude wegbesemen.
	Des woonde gesegde Chiquon, gelyck de herder heette, al omtrent een maent alleen by synen oom ; ende oordeelent dat het profytelycker ende vermaeckelycker was éénen priester te hoeden als een gantse cudde scaepen, mieck hy hem tot den trouwen hont van den canunnick, synen dienaer, den staf van synen ouderdom, tot hem seggent: „God bewaere u!”so hy een veest aftrock, „Godbchoedeu! ” wanneer hy niesde, ende „God bescerme u!”, als hy een boer loosde; hy ginc voor hem kycken oft het regende, waer decat was, bleefswygen, luysteren ofte praeten, liet hem door den grysaert in het gesicht cuchelen sonder af keer te toonen, ende bewonderde hem als den scoonsten canunnick, dewelcke op aerde ront liep ; dit alles van herten ende ruyterlyck weg, sonder er weet van te hebben, dat hy hem leekte gelyck eene teef, die haere jongen suyvert ; ende de oom, aen denwelcken niemant en behoefde te leeren aen welcke syde van het broot de cruym sat, joeg desen armen Chiquon onophoudelyck voort, liet hem tollen gelyck een dobbelsteen ; immer roepent om Chiquon ende seggent tot syne andere neven, dat dese Chiquon syn doot verhaesten soude, so stompsinnig was hy..
	Dit hoorende spande Chiquon hem nog meer aen om synen oom te behaegen ende scerpte syn vernuft om hem rapper te dienen ; maer hy hat een achterdeel als waere het t’saemen gestelt uyt twee ontsachlycke pompoenen, was breet in de scouders ende grof van spieren, styf gelyck een hout; ende hat derhalven meer van Sinjeur Silenus als van eenen snelvoetigen Zephirus. Metterdaet, de arme herder, een simpel man, conde hem niet overbacken, ende so bleef hy grof ende dick, de erfenis afwachtent om te vermaegeren.
	Op eenen aevent keuvelde de Heer Canunnick over den duyvel ende over de worgende angsten, de folteringen, de quellingen, etc., dewelcke God in het vet hout voor de verdoemden ; ende onse goede Chiquon luysterde, settent by dese voorspiegelingen oogen op als ovendeuren, sonder er een woort van te willen gelooven. „Hoe nu?” segde de canunnick, ~en sydy dan geen kersten?” „Voorseecker wel !” antwoordde Chiquon.
	„Welnu, indien er een paradys is voor de goeden, moet er dan geen hel en wesen voor de boosen?”
	„Jaewel, Heer Canunnick ; maer de duyvel en heeft daer niets mee



	van doen ! . . So gy hier in huys een deuchniet haddet, die alles op synen cop sette, sout gy hem niet buyten stampen?”
	„Seecker, Chiquon !”
	„Siet gy nu, Heeroom ! God soude toch wel een kiecken sonder cop syn, so Hy in Syne waerelt, dewelcke Hy so curieus gebouwt heeft, een miserabelen sloeber van een duyvel liet ront briesen, alleen maer om alles voor Hem te verpesten ! . . Waerachtig, ick en erkenne geenen duyvel so er een goede God bestaet . . . Vertrouwt daer maer gerust op ! . . Ick mochte dien duyvel geeme eens sien ! . . Haha ! ick en ben niet bevreest voor syne clauen !” „Ach, so ick dyn vertrouwen hadde, ick en soude my geene sorgen maecken om myne jonge jaeren, als ick wel tien mael op eenen dag de biecht hoorde ...”
	„Hoor nóch maer de biecht. Heer Canunnick! . . Ick verseeckere u, dat dit u daer boven costelycke verdiensten verwerft! .
	„Tatata ! . . Js dat werckelyck so ?” „Jae, Heer Canunnick !” „Du en vreest gants niet, Chiquon, om den duyvel te loochenen ?” „Hy en is by my niet een luys geacht, siedaer !” „Dese leer sal dy nog eens swaericheden brengen.”
	„Gewis niet! God sal my wel bescermen tegens den duyvel, want ick geloove, dat Hy veel uytgecoockter is ende by lange so suf niet als de geleerden!” Daerop quamen de twee andere neven binnen ende verstonden aen de stem van hunnen oom. dat hy geen al te grooten af keer en hebben cost van Chiquon ; sy vermoedden, dat syne dachten over deselven maer aepentreecken waeren om de genegenheyt te verduycken, dewelckehy hem toedroeg. Seer verbaest keecken sy malcanderen aen. Ende als sy daerop hunnen oom saegen monckelen, vroegen sy hem : „So gy uw testament most maecken, aen wien sout gy uw huys nae laeten ?”
	„Aen Chiquon !” „Endc de incomsten van de rue Saint-Denis ?” „Aen Chiquon V* „Ende uwe besitting in Ville-Parisis ?” ~Aen Chiquon !”
	„Dus”, hernam de capiteyn met syne grove stemme, „dus alles sal aen Chiquon comen ?” „Neen”, antwoordde grimlachent de canunnick, „want al soude ick een testament maecken in noch so goeden vorm, myne erfenis sal toch aen den fynsten van u drieën comen. Ick bevinde my so dichte by de toecomst. dat ick uwe lotsbestemmingen helder voor my sie.”



	Ende de loose canunnick wierp Chiquon eenen ondeugenden lonck toe, gelyck eene puteyne aen een vryertje, dat sy in haere clapcooy wil locken. De toovervlam van dit ooge lichtte den herder by, dewelcke van dit moment aen begrip, ooren ende alles open hal, ende het verstant opgeclaert gelyck dat van eene maecht op den uchtent nae de bruyloh.
	De procureur ende de capiteyn, dese gesegden opvattent als prophetieeën van het evangelie, naemen scielyck oorlof ende verlieten het huys, diepelyck peynsent over de raetselachtige woorden van den canunnick.
	„Wat peynsdy van Chiquon ?” seyde de Beursensnyder tot den capiteyn. „Ick peynse . . . ick peynse !” quam al grommelent de soldenier, „dat ick peynse my in hinderlaech te leggen in de rue de lerusalcm om hem het hooft voor de voeten te doen rollen . . . Hy mag het daer opraepen so hy er op goesting in heeft.”
	„Hoho !” scyde de procureur. „Du hebst eenen al te vermaerdc hant, ende men soude seggen : „Dat heeft Cochegrue gedacn !” . . Ick overlegge, hem ten eten tc vraegen, ende nac taefel souden wy dan connen spelen van ons in oenen sack te cnoopen om, gelyck by den coninck, te sien wie also acngedaen, het rapst can loopen. Daema, wanneer wy hem in den sack genaeyt hebben, smyten wy hem in de Seine, hem vermaenenl te swemmen.”
	„Dit moet rypelyck overdocht worden”, hernam de Keelafsnyder. „O, het is rypelyck genoeg overdocht,” vont de advocaet. „So onse lieve neef naer den duyvel is, mogen wy de erfenis t’saemen deden”. „Ick ben bereyt”, scyde de houwdegen. „Maer het sal noodig syn dat wy t’saemen houden gelyck twee beenen van één selfde lichaem ; want so du fyn best gelyck syde, ick ben sterek gelyck yser, ende eene goede dagge is al so veel weert als een draetje . . . geloof dat maer, waerde broeder !”
	~Goet !” antwoordde dese, „dat is dus afgesproocken . . . Macr wat sal het nu syn : het draetje ofte het yser?” ~Gantsbloet ! moeten wy by geval een coninck uyt den weg ruymen ? . . Een simpele lompert van een herder en is so vele woorden niet weert ! . . Com aen ! twintig duysent francs op de erfenis voor dengene van ons, dewelcke hem den craeyenmarsc doet biaesen . . . Ick saj van ganscer herten tot hem seggen : „Raep dyn hooft op !’ ’ „En ick: „Swemt, myn vrient!” riep de advocaat uyt, lachcnt gelyck een sceur in een wambuys.
	Daerop gingen sy aeventmaelen, de capiteyn by syne sloerie, ende de advocaet by de goutsmits vrouwe, wier soetelief hy was.



	Wie stont geslegen van verbaestheyt te kycken ? . . Chiquon ! . . De goede herder hoorde syn dootvonnis uytspreecken, hoewel syne beyde neven over het kerckpleyn wandelden en niet luyder tegen malcaer en feselden als menscen in de kerck doen, biddent tol God. Des peynsde Chiquon er moeysaem over ofte de woorden tot hem opgestegen quamen dan wel ofte syne ooren uyt spanceeren waeren gegaen.
	~Hebt gy dat gehoort, Heer Canunnick ?”
	„Gewis”, seyde dese. „lek hoore het hout, dat leyt te sweeten in het vier.”
	~Hoho !” antwoordde Chiquon. ~So ick al niet aen den duyvel en geloove, ick vertrouwe op Sinte Michiel, myn scutspatroon, ende ick snelle daerheen hy my roept ...”
	„Gae, myn kint”, segde de canunnick, ~ende hoet dy ervoor nat te worden ofte dyn hooft te doen aftappen ; want ick vermeene waeter te hooren reutelen, cnde straetribauden syn niet steets de gevaerlyckste bandieten ...”
	Op Hese woorden verbaesde Chiquon hem seere ; ende den canunnick aen siende vont hy, dat dese er seer vroolyck uyt sag, syne oogen fel flickerent ende syne voeten seer lange en erom genaegelt ; maer daer hy orde most stellen op het overlyden, dat hem bcdreygde, bedocht hy, dat hy emmer nog het genoegen cost hebben syn oom te bewonderen ende syne naegels te snyden, ende ginc scielyck de stat in, ylend gelyck eene verliefde vrouw achter haer vermaeck.
	Syne twee neven, sonder een splinterke vermoeden van de heldersiende eygenscappen, daer herders menichvoude mede geplaegt gaen, hadden dickmael in syne aenwesentheyt gesproocken over hunne heymelycke treecken, hem tellent voor niets als leege locht. ‚—. .In„ ‚‚ .‚ —‚.
	So hat op eenen aevent de Beursensnyder, om den canunnick te verstrooyen, hem vertelt hoe haer in de liefde bedroeg de vrouwe van eenen goutsmit, wiens hooft hy op derde met geciseleerde horenen, constig gebruniert, edel gebeelthouwt ende fraey met crollen opgewerckt gelyck de soutvaten van eene princelycke taefel.
	Hem te hooren was desc goede daeme een waere bronne van duchtige gesegden, cloeck in de ontmoetinge, in staet eene omhelsinge te voltooyen in den tyt, devvelcke haer man noodig had om de trap op te comen, sonder haer oyt ergens over te ontsetten, de broek montcost verslindent als slickte sy eene aertbesie in ; aen niets denekent als aen woelen, emmer snappent ende sportelent, vroolyck gelyck eene eerbaere vrouwe, dewelcke aen niets gebreck en lyt, haeren echtgenoot in goeden luym houdent, door hem verwent gelyck syne kele, ende geslepen gelyck een wesel; so daenig, dat sy



	nu al vyf jacren lanc haere huyshoudinge ende haeren liefdehandel dus behendig voerde, dat sy de faem genoot eene ongenaeckbaere borgeres te syn, het vertrouwen van haeren man besat, mitsgaeders de sleutelen der woning, de beurse ende alles.
	„Ende wanneer bespeelt gylieden dan de soete fluyte?" vroeg de canunniek.
	„Alle aevenden !. . Ende dickmael blyf ick by haer slaepen.’' „Maer hoe dan?” ondersocht de canunnick verwondert. „Siethier hoe: in eene belendende caemer staet een groote kist voor cleedercn, daerin ick my versteecke. Wanneer haer braeve gemael weerom comt van synen halsvrient, den laeckenwever, daer hy iedcren dag ten aevent eet. aldewyl hy menichmael de laeckenweversvrouwe eene goede jonste doet, went myne minnaeresse voor een weynigje cranck te syn, laet hem alleen te bedde gaen ende doet my haere cranckheyt balsemen in de caemer van de kist. Den volgenden uchtent, als de goutsmit in syne werckplaets is,slibber ick ter deure uyt, ende daer het huys een ingang heeft op de brugge ende eene andere in de straet, ben ick immer binnen gecomen langs de deur. daer de echtgenoot niet en was, onder voorgeven hem te moeten spreecken over syne processen, dewelcke ick alle in vreugde ende gesontheyt voort doe, sorgende dat sy nemmer ten eynde en comen. Hy is een rentegevent horenbeest, want de cleene voorscotten ende loyale costen van de processen comen hem even so diere als paerden op stal. Hy siet my vele geeme, gelyck ieder bedrogen echtgenoot den man beminnen most, dewelcke hem behulpsaem is by het omspitten, besproeyen, versorgen ende bewercken van Venus’ natuerlycken hof; hy en verset geen voet sonder my.”
	Dese practycken nu quamen den herder te binnen scieten, deweicke voorgclicht wiert van eene helderheyt, ontsprongen aen syn gevaerlycken toestanl, ende geraeden door de scranderheyt der sucht tot selfbehout, daervan ieder dier eene voldoende hoeveelheyt in hem draegt om tot het eynde synder hem toegemeten daegen uyt tecomen. Des liep Chiquon haestelyck naer de rue de la Calandre, daer de goutsmit doende most syn te aeventmaelen metsyne vriendinne; ende nae gedopt te hebben aen den inganc, geantwoort op de ondervraeginge door het getraliede deurraempje, voorgevende een bootscapper van staetsgeheymen te syn, wiert toegelaeten binnen het huys. Dan, recht ende slecht op syn doel afgaende, deet hy den welgeluymden goutsmit van taefel op staen, ende nam hem mede naer een hoeck van de caemer; daer seyde hy tot hem :
	„So een uwer gebueren u een gewey op het voorhooft plantte, ende



	hy u aen handen ende voeten gebonden wiert overgelevert, en soudt gy hem niet in het waeter smyten ?”
	„Van ganscer herten !” antwoordde de goutsmit, „maer so gy u met my soeckt'te vermaecken, sal ick u profytelyck afrossen !”
	my soecKi ie vermaecKen, sai ick u pruiytciytK arrossen : ~Tata!” hernam Chiquon. ~Ick ben uw vrient; ende ick com u verwittigen, dat even so vele maelen als gy de laeckenweversvrouwe in den hemel hebt doen scouwen, uwe vrouwe even so vele maelen hetselfde gesciet is van wege den advocaet, den Beursensnyder, ende so gy naer uwe smitse terug wilt gaen, sult gy daer een heet vierke brandent vinden ! . . . , By uwe comst sal degene, dewelcke doende is hetgene dat gy wel weet, vrientscappelyck af te borstelen, om het in properen staet te behouden, hem versteecken in de groote cleerenkist. Dan doet gy, alsof ick dese kist van u gecocht hadde, ende segt, dat ick op de brugge stae met een carreken tot uwen dienst.”
	Gesegde goutsmit packte mantel ende mutse, liet syne vriendin geworden sonder bi noch ba te seggen ende snelde naer syn nest, gelyck een rat, dewelcke vergif quam te slicken.
	Hy comt aen ende dopt; er wort opengedacn ende hy treet binnen ; dimt geswint de trap op, vint de taefel gedeckt voor twee personen, hoort de kist dicht clappen, siet syne vrouw uyt de caemer der liefde comen ende segt dan tot haer : "ALA __ ..__.. ._..‚‚ ‚._1_.1.. |:‚.ÈI.-_ 3"
	„Hebt ge voor twee gedeckt, liefken ?”
	„Maer, herteken, wy syn toch met tweeën ?”
	„Neen”, segde hy, „wy syn met drieën !” ‚— . . ‚n ‚‚ „ L‚. .__‚‚_. =_ u....a‚__. _
	„Comt uw compaen mede ?” vroeg sy, het trapgat in kyckent met de blancke onscult op het gelaet.
	„Neen . . . ick spreecke van den compaen in de kist.”
	„Welcke kist?” quam sy. „Syt gy wel goet by sinnen ? . . Waer siet gy hier eene kist ? . . Sluyt men compaenen in kisten ? . . Ben ick eene vrouw om er kisten vol compaenen op nae te houden ? . . Swins wanneer logeeren compaenen in kisten ? . . Keert gy dul huyswaerts, dat gy uwe compaenen ende uwe kisten dooreene haelt ? . . Ick en wete u geen andere compaen als Kees, de laeckenwever, ende geene andere kist als die, daer onse cleederen in syn !”
	cnae geene anacre kisi ais uic, uac« ui»c liccuuuj m »yn : ~Oh !” segde degoutsmit, „lieve vrouwe,een slechtaerdige jonckman is my comen vertellen, dat gy u liet bestygen door onsen advocaet ende dat hy in uwe kiste stack ...” l,l, __ Jin Ponfnn/<h nani 1.. _l_ a .Ti
	„Ick?" creet sy. „Ick en can die scetenclievers niet luchten oft sien ! . .sy doen alles averechts verkeert!”
	„Com, com, liefkén !” hernam de goUtsmit. „Ick kenne u immers voor eene goede vrouw ende wil geen gescil met u hebben over eene gemeene kist. De raetgever is een kistenmaecker ende ick gae



	hem dcse verdocmelyckc kist vercoopen, dewelckc ick hier nemmcr meer sien en wil ; endc voor dese sal hy my twee scoone cleene in ruyl geven, daerin selfs geen plaets genoeg en is voor een kim ; so sal de cjuaetspreeckery endc laster van de benyders uwer deucht uytdooven door gebreck aen voetsel ..." n‚..‚ ‘vlam! m. ‚m. „MI ‚._.„...„L.- „M“ ...‚‚:‚. „.. m. __ L__u_..
	~Daer doet gy my veel geneuchte mee”, seyde sy. ~Ick en hechte volstreckt niet aen mync kist, ende by Fortuyn en is er niets in. Ons linnengoet is naer de wascvrouw. Morgen vroeg can dese ongeluckskist gemackclyck weg gehaelt worden. Wilt gy nu voor den aevent eten?”
	„Neen ick”, sprack hy. ~lck sal veel smacckelyker eten sonder dese kist.”
	~Ick sie wel”, segde sy, „dat de kist lichter uyt het huys als uyt uw hooft te crygen is !” „_‚_. „LLL. .. J, „
	„Hola ! . . Hééé ! . riep de goutsmit tot syne gesellen ende leerlingen. „Comt my eens rap naer beneden !”
	In een oogwenck waeren dese lieden ter been ; ende hy, de meester, hun cortaf bevolen hebbent gesegde kist naer buyten te brengen, wiert het liefdemeubel haestelyck naer de saele gesleurt, maer onder wege bevonl de advocaat hem met de voeten omhoog, waeraen hy niet gewent en was, sodat hy een weynig stommelde.
	„Voornyt macr”, seyde de vrouw, „dat en is niets ; destyl beweegt.” „Neen, liefken, het is de spie . .
	Ende sonder verdere opmerckingen hobbelde de kist glatjens de trap af.
	„Houdaer .. . voerman riep de goutsmit.
	Daer quam Clnc|uon, syne muylesels fluytent, ende de leerlingen bonckten de rechtsgeleerde kist op het carretje.
	„Ho ! ho !” mopperde de advocaet.
	„Meester, de kist spreeckt!” riep een leerling.
	„In welcke taele ?” vroeg de goutsmit ende gaf hem een machtigen stamp onder twee lieffelyckheden, dewelcke geluckig niet van glas en waeren. De leerling quam te lande op een trede van de trap ende gaf scielyck syne studie in de kistentael op.
	De herder, vergeselt van den vergenoegden goutsmit, brocht het gantse geval naer den waetercant sonder aendacht voor de hooge welspreeckentheyt van het hout; ende hem beswaert hebbende met steenen, worp de goutsmit hem in de Seine.
	„Swemt, myn vrient !” riep de herder met eene stemme, dewelcke gcnoechsaem spottent clonck, juyst op het oogenblick, dat de kist nat wiert, een aardig eendenduyckje vertoonent.
	Alsdan vervolgde Chiquon syn weg langs de caey tot aen de rue du



	Port Sainct-Landry, dichte by het clooster van Nostre-Dame. Daer socht hy naer een woning, herkende de deur ende sloeg er rauwelinps op los.
	„Maeckt open !” riep hy. ~In naem des coninckx, maeckt open !” Sulckx hoorent spoedde een oude man, dewelcke niemant anders en was als de befaemde geltscieter Versoris, hem naer de deur. ~Wat beteeckent dit?” vraegde hy.
	~Ick ben door den scout gesonden om u ervan te verwittigen, dat gy heden nacht goet de wacht moet houden”, antwoordde Chiquon. ~Hy sal naer syn plicht syne rackers op de been brengen, want de bultenaer, dewelcke u bestolen heeft, is te rugge ; ende hout u scarp onder de waepens, want hy heeft het magscien in syn hooft u van de rest te comen verlossen.”
	Hetwelck gesegt hebbent, maeckte hy hem uyt de voeten ende snelde naer de rue des Marmouzets, naer het huys, daer Capiteyn Cochegme banketteerde met het Paescblommeke, het scoonste der Venusdierkens ende die het bequaemst was in alderhande amoureuse constgrepen, selfs naer het seggen van alle de meyskens van playsier. Haere bliek was vierig ende doordringen! gelyck een dolcksteeck ; haere gantse houding dermaeten prickelent voor het ooge, dat sy het paradys soude bronstig gcmaeckt hebben ; ende stout gelyck eene vrouwe, dewelcke geene andere deucht meer en heeft als haere onbescaemtheyt. De arme Chiquon voelde hem seerc in vcrlegenheyt, als hy in de wyck van Marmouzets aenquam : hy hat groote vreese het verblyf van het Paescblommeke niet en te sullen vinden ofte de tortelduyfkens al slaepende aen te treffen ; maer een goede engel hat de dingen byster gunstig voor hem gerangscickt, siethier hoe. In de rue des Marmouzets aencoment sag hy overal licht aen de vensteren, hoofden met nachtmutsen er buyten steeckent, ende sloeries, slonsen, eersaeme huysvrouwen, echtelieden, jonge meydjens, allen juyst opgestaen ende uytkyckent, algelyck oft men by toortslicht eenen dief hangen ginc.
	„Wat is hier te doen ?” vraegde de herder aen eenen borger, dewelcke in groote haest op synen dorpel versceen met ecne pieck in de vuyst. „O, ’t en is niets”, antwoordde de man. ~Wy dochten dat de Armignacs de stal quaemen overloopen ; maer ’t is alleen de Keelafsnyder, die het Paescblommeke een afroefeling geeft!** Metterdaet galmden er aldoor creten :
	„Moort ! . . Te hulpe . . Hola ! . . Comt toch !**
	Dan hoorde men in het huys de slaegen regenen cnde de Keelafsnyder, wiens grove stemme grommelde ;



	



	„lck slae dy doot, vuyge puteyne ! . . Singdy, slet ? . . Haha ! wildy daelders hebben? . . Hier syn se, vunse pluckveugel !’'
	Ende het Faescblommeke, dat versuchtte :
	„Oh ! . .oh ! . . ick sterve ! . . Ter hulpe ! . . Oh . . . oh . .
	Dan daeverde een groote slag met gerammel van yser, ende het lochte lichaem van het mooye meysje viel met een doffen dreun terneder; er volgde een diepe stilte ; waernac de lichten gedooft wierden . . .
	Dienaeren, caemerjofiers, gebueren ende anderen gingen weer naer binnen ; ende onse herder, dewelcke juyst op tyt gecomen was, dom met hen de trappen op. Maer sicnde de hooge saele met de gebroocken flesscen, de versceurde behangsels ende het taefellaecken met de spysen over den vloer gesleept, bleef eeniegelyck verstyft ende stilswygent staen.
	De herder, onversaecht gelyck een man, dewelcke maer één ding in het hooft heeft, opende de deur van het scoone vertreck, daer het Paescblommeke sliep ; ende vont haer duchtig toegetaeckelt, de haeren los, de boesem ontbloot, liggende op het bebloede tapyt ; naest haer de Keelafsnyder, gants beduest ende en lange so luytruchtig niet meer, niet en wetent hoe hy de rest van syn lofliet singen soude.
	„Toe ! toe ! . . myn soet Paescblommeke, en stel dy niet als waerdy doot! . . Com hier, dat ick dy weder op lappe! . . Ha, geslepen truwante, doot ofte levent, du best so aenminnig in al dyn bloet, dat ick dy moete omhelsen ! . . .**
	Sulckx gesegt hebbende, packte de sluwe soldenier haer op ende smeet haer over het bedde ; maer sy viel er beweegeloos neer, slap gelyck het lichaem van een gehangene.
	Dit siende meende onse compaen, dat hy beter dede synen bult uyt



	het spel te rugge te trecken ; doch alvorens hem uyt de biesen te maecken, seyde de fynaert noch : . „ „‚ . . .. . . .. ‚‚ ;‚‚‚_‚‚ ‚„)„
	„Arm Paescblpmmeke ! . . Hoe heb ick so een goet deerntje ende daer ick so op verslingert was, so deerlyck connen cneusen ! . . Maer gewis, ick hebbe haer gedoot, dat is claer . . . want by haer leven soude sy haer djentig tetteke niet so slordig en hebben laeten slingeren ! Waeraehtig, het slobbert erby gelyck een versopen catte !" Hierop opende het Paescblommeke één oog ende boog lochtkens het hooft om langs haer vleesc neer te kycken, hetwelck blanck was ende vaste gewelft; dan keerde sy tot het leven weerom met eenen craeckenden muylpeer, dewelcke sy op het backes van den capiteyn plackte.
	„Om quaet gesproocken te hebben van de dooden !” segde sy grimlachent.
	~Ende waerom doodde hy u dan, niclite ?” vraegde de herder. „Waerom ? . . Morgen comen die van den gerechte hier alles in beslag nemen, ende hy, die even so veel geit heeft als deuchden, nam het my quaelyck, dat ick eenen cnappen heer aenhaelde, dewelcke my most redden uyt de vingers van de justicie ...”
	„Paescblommeke ! ick slae dy alle dyne botten stuck!”
	„Tata!” seyde Chicjuon, dewelcke nu eerst van den Keelafsnyder herkent wiert, ~en is het anders niet? . . Welnu, myn vrient . . ick brenge u achtbaere sommen gelts.”
	~Ende waer van daen ?” vraegde de capiteyn verbluft.
	„Comt hier, dat ick het u in het oor segge . . . So een dertig duysent daelders of daer omtrent te nachte uyt.spanceeren gingen in den lommer van eenen perelaer, soudt gy u niet en bucken om se byeene te gaeren uyt vreese, dat sy mochten cou vatten ?”
	„Chiquon, ick cappe dy in stucken so du my den geck aensteeckst; maer ick sal dy cussen waer du oock wilst, so du my in de jegenwoordicheyt brengst van de dertig duysent daelders, al most ick er dry borgers voor om hals brengen op den hoeck van eene caede !” „Gy en behoeft er selfs geene mutse voor te verderven. Siethier wat het geval is : de dienstmaecht van eenen geltscieter, dewelcke dichte by onsen oom in de cité woont, is in alle eerbaerheyt myne vriendinne. Ende nu weete ick gants seecker, dat dese ducrbaerc man van uchtent naer buyten de stad gegaen is, nae onder eenen pereboom in synen hof een scoone clutse gouts te hebben begraeven, meenent dat alleen de engeltjens hem sien costen. Maer het mcyske, dat by geval grouwelycke tantpyne hat ende aen haer vensterke een lochtjen snapte, heeft den ouden lompensack afgeloert sonder het te willen ende het my voor de aerdicheyt vertelt. So gy sweeren



	wilt, my een goet aendeel te geven, sal ick u myne scouderen leenen om boven op den muer te dimmen, ende van daer cunt gy op den perelaer stappen, dewelcke cort achter den muer staet . . . Welnu . . beweert gy nog, dat ick een dickcop ben . . . een dom gedierte ? . „Neen ! neen l, . . du best een trouwe cosyn, een braeve kaerel, ende so du oyt eenen viant uyt den weg geruymt vvilst hebben, suist du my bereyt vinden selfs een mynder vrienden voor dy te onthalsen !
	. . Ick en ben nu dyn neve niet meer, doch dyn broeder!..” „Hola, myn scatteke !” bulderde de Keelafsnyder tot het Paescblommeke. „Set de taefels weer over eynt; veeg dyn bloet af, het behoort my toe, ick sal het dy betaelen ende dy er van het myne voor in ruyl geven, hondert mael meer als ick dy af getapt hebbe ! Scept op van het beste, stelt onse verscrickte veugeltjes gerust, scudt dyne rocken rechte ende lacht, ick wille het! Kyckt hoe het met de ragousten staet ende laeten wy ons aeventgebet hernemen waer wy het gelaeten hebben ; morgen sal ick dy stouter maecken als de coninginne , . . Siet hier mynen neve; denwelcken ick onthaelen wil, al most ick het gantse huys er voor uyt de vensteren smvten : want morgen sullen wy orde stellen op alle saecken . ,
	Comaen, rap wat ! . . hier met de hammekens ! .
	Dan, ende dit in minder tyt als een pastoor noodig heeft om syn Dominus vobiscum te spreecken, verviel de gantse duyventil van huylen tot lachen, gelyck sy van lachen tot huylen vervallen was ; ende alleen in sulcke hoerencoten bemint men malcanderen aldus met wreede slagen ende messteecken ende woeden so daenige vroolycke stormen tusscen vier mueren, maer dese dingen en worden niet verstaen van daemes met hooge halsboorden . . ,
	Gesegde capiteyn Cochegrue was uytgelaeten gelyck hondert scolieren by het uytloopen der dassen ; ende deet synen lieven neve duchtig drincken, dcwelcke alles op boerentrant inswolg ende den droncken man speelde, duysent sotte praetjens uytslaende, als : dat hy morgen gants Parys ginc coopen, hondert duysent daelders aen den coninck wilde borgen, hem selven in het gout soude mogen wentelen, ende seyde eyndelyck so vele dulheden, dat de capiteyn hem, bange voor bedenckelycke uytlaetingen ende hem voor swack-



	



	sinnig verslytent, mede nar buyten trock, wel voornemens hem by de verdeeling den buyck open te stooten om eens te sien oft hy by geval een pons in syn maege droeg, overmits hy ten minsten een quart vat goeden wyn van Suresne binnen gecapt hat.
	Onder vvege redetwistten sy over duysent theologische fynheden, dewelcke steels verwarder begosten te lycken ende quanten ten lesten op stille voeten onder den rnuer van den hof', daerin de daelders van den geltscieter laegen.
	Gesegde Cochegrue, hem een platform maeckent van Chiquons breede scouderen, sprong op den perelaer, gelyck een man, wel bequaemt in het bestormen van steden ; maer Versoris, die op hem loerde, hieuw hem fel over den neck ende herhaelde dit so dringent, dat in dry slaegen het hooft van den Keelafsnyder naer beneden viel, doch niet voordat hy de heldere stem van den herder hem hat hoorcn toeroepen : .. u I‚‚.L‘. ._ ___._ .._.-__. nu
	„Raep dyn hooft op, myn vrient !”
	Daerop achtte de welberaeden Chiquon, in wien de deucht haere belooninge vont, het wyser te rugge te keeren naer de woning van den goeden canunnick, wiens erfenis door de goetheyt Gods methodisch vereenvoudigt was.
	Des quam hy met groote stappen in de straet van Sinte-Pietermet-de-ossen, ende sliep weldrae gelyck een pas geboren kint, niet meer wetende, wat het woort volle neef bediet. n.“ unlnnnrlnn ..‚-Ls„„u J... AIAIJQD L0 n..„. ‚L. ‚„....„_.‚. J... 7.4-)...
	Den volgenden uchtent dan stont hy naer de gewente der herders met de sonne op, ende liep naer de caenier van synen oom om hem ervan te vergewissen ofte dese witte fluymen spoog, oft hy cuchelde ende oft hy goet geslaepen hat; maer de oude dienstmaecht segde hem, dat de canunnick, hoorende de metten luyden van Sinte Maurits, den eersten patroon van Nostre-Dame, uyt reverencie naer de cathedracl gegaen was, waer gants het capittel soude ontbyten met den busscop van Parys.
	Waerop dat Chiquon antwoordde :
	„Is de Heer Canunnick van sinnen, hem dus te gaen afcoelen, rheumatieck op te loopen, coude voeten te crygen ; wil hy soms crepeeren ? Ick sal een groot vier gereet maecken om hem by syne thuyscomst te verwarmen ...”
	Ende de goede herder liep ter saele, daer de canunnick hem geerne op hielt; tot syne groote verbaestheyt sag hy hem daer in eenen stoel zitten.
	„Nu tsa ! wat vertelt die sottinne van een Buyrette my toch ! Ick wiste u oock wel veel te wys om op dit uer in uwen coorstoel te cruypen ! .



	



	De canunnick en sprak geen woort.
	De herder, gelyck alle bescouwelycke menscen een man van verborgen verstant, was er niet oncundigvan.datoudeliedensomswysecueren hebben, hun onderhouden! met de sentencies der occulte dingen ende in hun binnenste andere gesprecken voerent als vvaeromme het gaet ; sodat, uyt grooten eerbiet ende reverencie voor de geheymsinnige contemplacies van den canunnick, ginc hy op eenigen afstant sitten ende wachte op het eynde van dese mymeryen, sonder een woort te spreecken de lengte der cromme naegels van den grysaert bescouwent, dewelcke dreygden syne scoenen te doorboren. Dan, nauwlettent de voeten van synen oom monsterent, verbaesde hy hem te sien, hoe het vleesc der beenen so carmosynverwig was, dat het de cousen rootcoleurdeendedoorde maesenheengantsvierigsceen. ~Soude hy dan doot syn ?” dacht Chiquon. Op dit oogenblick ginc de deur van de saele open ende daer sag hy nog een mael den canunnick, dewelcke met blauw bevrosen neus van den dienst t'huys quam. ~Hé ! wat, oom !” riep Chiquon, ~syt gy nu gants sot geworden ? . . Laet nae daer by de deure te staen, aengesien gy reets in uwen stoel by het vier sit ; twee canunnicken gelyck gy en connen er op de waerelt niet bestaen ! .
	„Ach, Chiquon, er is een tyt geweest, dat ick wel geerne op twee plaetsen tegelyck geweest hadde ; maer dat en is den mensce niet vergunt : hy soude te geluckig syn . . Hebdy stof in dyne oogen ? . .. Ick ben alleene hier!" Waerop Chiquon, het hooft wendent naer den stoel, denselven ledig bevont, daerop seer verbaest, gelyck gy wel dencken moogt, er naer toe liep ende op de sitting een hoopje asc ontwaerde, dat een geur van solfer uvtwaesemde. „Aha !’’ seyde hy. ~lck sie, dat de duyvel hem te mywaert gelyck een eerbaer man bedraegen heeft; ick sal Gode voor hem bidden!” h'nde daerop vertelde hy onnoosellyck aen den canunnick hoe de duyvel, ofte magscien de goede God, hem geholpen hat hem op loyale wyse te ontdoen van syne twee boose neven ; hetgene de goede canunnick seere bewonderde ende wel begreep, want hy hat syn verstant nog goet by malcander ende hat menichvout dingen opgemerckt, dewelcke ten voordeele van den duyvel spraecken. So segde dese oude priester dan oock, dat men altoos even so veel goets in het quaede als quaets in het goede aentreft, ende ten leste, dat men wel een weynig achteloos mocht omspringen met het toecomstige leven ; hetgeen eene swaere ketterye was, daermede menig concilie heeft afgereeckent.



	Siethier dan hoe de Chiquons ryck wierden, ende in desen tyt, door het fortuyn van hunnen voorsaet, costen helpen de brug van Saint-Michel te bouwen, daer de duyvel scoone onder den engel pryckt, ter gedachtenisse aen dit aventuer, hetgene bescreven staet in de waerachtige historiën.



	DE SNAECKERYEN VAN CONINCK LODEWYCK DEN ELFDEN
	Coninck Lodewyck de Elfde was een gcscllige compaen, dewelcke gaerne jockerny bedreef, ende behalven dat hy de belangen behertigde vansynenconincklycken staetende dese der religie, wist hy oock treffelyck te bankettceren ende jaegdc even so vlytig op gemutste venusvinckjes als op everswynen ende hoog adelyck wilt. Des mogen we seggen, dat de incktpissers, dewelcke van hem eenen arglistigen sluwaert gemaeckt hebben, seer wel toonen hem niet en gekent te hebben, aengesien hy een trouw vrient was, goetlachs gelyck weynigen, wel voorsien van troef ende cunnende den caetsbal lustig mede rincketten. Hy was het, die goetgeluymt synde, seyde, dat er vier dingen syn, dewelcke het leven smaeckelyck ende profytelyck maecken : harde cauwen, sachte slicken, coel drincken ende warm cacken. Sommigen hebben hem aengewreven, dat hy te naerstig achter de lichtecooyen aen sat. Dit is cleyngeestige quaede praet, want syne liefjens, waervan



	



	eene gewettigt wiert, stamden alle nvt liooge geslachten ende quaemen tot grooten staet. Maer hy en hielt niet van ydele pronck ende overdaet, legde de hant op deegelycke saecken, ende door dit alles en vonden de volcksopvreters nemmer hun profyt by hem ende hebben hem also allen verguyst. Maer de echte versaemelaers van de waerheyt weten, dat gesegde coninck een braef kaereltje was in het gewone leven, selfs seer minsaem ; ende alvorens syne vrienden het hooft af te snyden ofte hen te doen straffen, waerin hy niet traeg en was, mosten sy hem swaerelyck hebben beswendelt; syne wraeck was immer rechtvaerdig.
	Ick hebbe alleen by onsen vrient Verville een geval gelesen, waerby dese weerdige souvereyn hem vergist hadde ; maer één mael en is geen gewente ende de scult lag nog meer by Tnstan, synen compaen ende provoost-geweldige, als by hem, den coninck, selven.
	Siethier het feyt, gelyck gesegde Verville het aenhaelt, ende nog verdtncke ick hem er van, de caes een weynig te dicke gesneden te hebben. Ick rapporteer het, omdat sommigen het uytnemende werck van mynen streeckgenoot niet en kennen. Ick becorte het ende en geve niet anders als de substantie ervan, synde het in onderdeden veel swieriger uytgewerckt, gelyck de geletterden wel weten. ~ „Lodewyck XI hat de abdy van Turpenay (waervan in „Imperia” „gesproocken is) aen eenen edelman gesconcken, dewelcke, de „incomsten ervan genietent, hem Heere van Turpenay noemde. „Het gesciedde, dat de coninck in Plessis-les-Tours verbleef ende „de echte abt, dewelcke monnick was, hem quam vervoegen tot „den coninck ende desen syne requesten aenboot, hem bewysende, „dat canonieck ende kerckelyck de abdy hem toebehoorde, dat de „usurpeerende edelman hem onrecht toevoegde tegens alle rede „in ende dat hy ten slotte een beroep op Syne Majesteyt deet opdat „hem recht soude wedervaerén.
	~Dese monnick, hinderlyck ende lastig als alle kittebroers, quam ~dickwyl tegen het eynde van ’s coninckx maeltyt, dewelcke beu ~wiert van het wywaeter des cloosters ende tot synen provoost „Tristan seyde :
	,, „Compaen, er is hier een seeckere Turpenay, dewelcke my „verdriet; maeckt dat hy uyt de waerelt verdwyne.”
	„Tristan, dewelcke geen weet en hadcle van monnicken ende ~pyen, ginc tot den edelman, door gants het hof Myn Heere van „Turpenay vermoemt ; ende hem gevonden hebbent, wist hy hem i.apart te voeren ; als hy hem daer hadde, deet hem verstaen, hoe de ~coninck begeerde, dat hy storf. Hy wilde al smeeckende weerstant ~bieden ende al weerstant biedende smeecken, maer en vont geener-



	„ley middel om aenhoort te worden. Hy wiert op fyngevoeligc „wyse so daenig tussen hooft ende scouderen gecnelt, dat hy er van „om quam ; ende dry ueren laeter meldde de provoost den coninck, „dat hy gedcstilleert was.
	„Nu geschiedde het, dat vyf daegcn naedien, hetgene de tyt is, „daerop de sielen wederkeeren, de monnick de saele binnen „scuyfelde, daer de coninck vertoefde, dewelcke, hem siende, seer „verbaest sat te kycken. Tristan was daer oock. De coninck riep „hem ende feselde in syn oor :
	~ ~Gy en hebt niet gedaen hetgene ick u gesegt hebbe !” ~ ~Ick vraege om verscooning, sire, maer ick hebbe het gedaen.” ~ „Doch ick bedoelde desen monnick !,r „ „Ick meende, dat de edelman bedoelt was.” „ „Wat? . . Dus dat hebt gy gedaen ?” „ „Jae ick, sire . . „ „Aha . . . Nu, al goet!” „ Ende hem tot den monnick wendent: „ „Monnick, comt hier!” ~ De monnick quam naederby. „ De coninck sprack tot hem: „ „Cnielt neder !” ~ De arme monnick wiert seer benauwt.



	~ Maer de coninck seyde
	~ ~Danckt nu God, dewelcke niet en gedoogt heeft, dat gy gedoot ~wierl. gelyck ick bevolen hadde. Degene, die uw goet genomen ~hat, liet het leven, God heeft u gerechticheyt gedaen ! Gaet henen, ~bit God voor my ende en comt uw clooster niet weder uyt !M ” Dit bewysl de goetheyt van Lodewyck Elf Hy hadde desen monnick seer wel connen doen hangen, overmits hy de oorsaeck van het misverstant was, want wat gesegden edelman aengael, dese was gestorven in den dienst des conincks.
	In den eersten tyt van syn verblyf te Plessis-les-Tours, Hat gesegde Lodewyck, dewelcke syne drinckgelaegen ende smeerbuyckery, uyt reverencie voor synen majesteytelycken staet, niet gaerne en celebreerde in syn casteel (eene delicaete fyngevoelicheyt, dewelcke syne opvolgers gants niet meer en besaetcn), hem verheft in eene daeme, Nicole Beaupertuys geheeten, dewelcke om de waerheyt te seggen, eene poorteresse der stat was, wier echtgenoot hy naer le Ponent sont, ende sette gesegde Nicole in een verblyf naeby Ie Chardonneret, ter plaetse daer de rue Quincangrogne is, aldewyl dit een verlaeten oort was, verre van de bebouwde com der gemeente. So stonden man ende vrouw tot synen dienst, ende hy bequam van dese Beaupertuys een dochterken, hetwelck als non gestorven is. Gesegde Nicole wist so principaelyck te redeneeren, dat haegen ende velden swichten mosten, was in profytelycke welicheyt gewassen, voorsien van twee vaste, scoone ende omvangrycke natuerlycke cussentjes, hart aenvoelent, blanck gelyck engelenvleugels; ende verder bekent als vruchtbaer in peripathetische manieren, dewelcke miecken, dat met haer de eerediensten der liefde noyt gelyckerwySe en verliepen, so naerstig hat sy alle uytcomsten der wetenscap bestudeert, alle methoden om de olyven van Poissy te rangscicken, benevens het prickelen der senuwen ende de heymelycke leerstellingen van het brevier der ingewyden ; al hetgene de coninck als descundig beoordeelaer op hoogen prys stelde. Sy was vroolyck gelyck eene vinck, song altyt, loech ende en deet niemant verdriet, hetgene eygen is aen vrouwen van desen open ende francken aert, dewelcke immer maer door één ding ingenomen syn; hebt gy het geraeden ? – Dickmael begaf de coninck hem in geselscap van vroolycke -vrienden naer gesegt huys ; ende om niet en gesien te worden deet hy sulckx te nachte, sonder gevolg. Maer dewyl hy achterdochtig was ende hinderlacgen vreesde, posteerde hy by Nicole alle de quaetaerdigste honden van syne meute, machtige bullebyters dewelcke eenen man versceurden sondei* hem te verwittigen, ende dese conincklycke hon-



	den en kenden niemant als Nicole ende den Coninck. Wanneer syne Majesteyt verwacht wiert, liet Nicole se los in den hof; de deur van gesegt verblyf was daenig met yser beslegen, goet versloten, de coninck bewaerde er de sleutelen van ende gaf hem met syne vrienden in alle veylicheyt over aen geneuchten duysenderley, geen gevaer en duchtent, hem vermaeckent naer welbehaegen, guytentreecken bedryvent ende belangweckende tornoyen uytstrydent.
	Op dese nachten waeckte compaen Tristan buyten, ende wie het gewaegt hadde op het wandelbolwerck van le Chardonneret te spanceeren, soude eenigsins scielyck in staet gestelt syn de voorbygangers met syne voeten de benedictie te geven, so hy althants geen vrygeleyde en hat van den coninck, want dickmael liet Lodewyck Elf lochtc vrouwkens aenrucken voor syne vrienden, ende andermael goede borgers om hem te vermaecken middels de vernuftige invallen van Nicole ofte de feestgenooten.
	Deze poorters van Tours cjuaemen daer voor de cleene playsierkens van den coninck, dewelcke hun terloops het stilswygen oplegde ; so en heeft men dan oock niet geweten van dese tytcortingen dan nae syn overlyden. Naer men segt wiert oock de ducht van ~Cust myn aersgat” door desen sire uytgedocht. Alhoewel sy niet het onderwerp van dit verhad uyt en maeckt, vertelle ick haer over, omdat sy duydelyck de luymige ende cncuterige natuer van desen goeden vorst aentoont. Er waeren in Tours dry lieden, dewelcke als notabele vrecken bekent stonden. De eerste was de Hollander, meester Comeel, wiens aventuer ick elders vertelt hebbe, ende dewelcke bekent genoeg is. De tweede was de craemer Peccard ende vercocht galanterieën, verwige printen ende kerckcieraediën. De derde was Marchandeau genaemt ende een seer ryck wyngaerdenier. Dese twee Tourangeynen hebben eersaeme naecomelingen gehat, ondaneks hunne grouwelycke scraepsucht. Op eenen aevent, dat de coninck hem by Vrouwe Beaupertuys bevont, goet gegeten hadde, beter gedroneken, alderhant drollicheden gesegt ende voor de vespers syne devotie gedaen in de huyscapel van Mevrouwe, seyde hy tol Olivier le Daim, synen compaen ende baertsceerder, tot cardinael La Balue ende den ouden Dunois, dewelcke nog policiediensten deet:
	„Wy moeten ons de lever eens doen scudden, vrienden ! . . Ende ick houde het er voor, dat het eene vermaeckelycke comedie syn moet een gierigaert te sien gaepen by een sack gouts, sonder dat hy er aen raecken en can .. . Houdaer !.. ’ * Dit hoorent quam eene synder cnechten aengeloopen.



	~Gaet mynen scafwaerder soecken”, seyde hy, ~endc laet hem ses duysent ducaeten hier brengen, maer geswint. Daernae sult gy aldereerst mynen vrienl meester Corneel in synen scabernack gaen packen, dan den craemer uyt de rue du Cygne ende vervolgens den ouden Marchandeau, ende se allen hierheen voeren in naem des coninckx.”
	Dan herbegonnen sy te drineken ende sorgvuldig uyt te pluysen wat verkieselycker was, eene vrouwe, dewelcke geurde gelyck adellyck gevogelte ofte eene, die haer duchtig met seep af boende ; eene, dewelcke maeger is ofte eene, welig in het vleesc sittende; ende daer sy allen professoren in hunne scientie wacren, miecken sy uyt, dat de beste dese was, dewelcke men vóór sich hadde gelyck eene scotel mosselen, lecker warm, ende dit juyst op het oogenblick, daerop God u eene goede gedachte sent om haer mede te deelen, De cardinael vroeg wat costelycker voor eene dame was : de eerste cus ofte de laetstc. Waerop de Vrouwe Beaupertuys antwoordde, dat dit de laetste was, aengesien sy dan wist wat sy verloor, ende by de eerste nemmer en cost vermoeden wat sy won..
	Op dese gesegden ende andere, dewelcke jamerlyck verloren gegaen syn, quaemen de ses duysent ducaeten binnen, die tegenswoordig wel dry hondert duysent francs souden weerd syn, so dacnig is heden ten daege alles verscrompelt. De coninck beval, dat de goutstucken op eene taefel souden worden uyt’gescut ende feestelyck verlicht; des flickerden sy gelyck de oogen der taefelgenooten, dewelcke onwillens in vlam scoten, waeromme sy dan sucr-soetjens loechen, Sy en behoefden niet lange te wachten op de dry gierigaerts, dewelcke de cnecht aenbrocht, bleeck ende bestorven, behalven Corneel, die de snaecksce invallen des coninckx lange kende.
	„Welaen, vrienden”, sprack Lodevyyck tot hen, ~kyckt my dese ducaeten hier op taefel eens goet aen !'
	De dry poorters vraeten se met hunne blieken op ; ende de diamant van Vrouwe Beaupertuys verloor synen gloet by het vier hunner cleene, enipperende oogen.
	„Sy syn voor u”, vervolgde hy.
	Hierop sceeloogdcn sy niet meer naer de goutstucken, doch naer malcanderen, ende de aenwesigen begrepen nu, dat oude aepen coddiger grimassen snyden connon als alle anderen, want hunne tronies wierden hoogelyck besiensweert gelyck dese van catten, rnelck drinekende ofte van jonge deernen, door houvvelycksdrift gekittelt. „. .. . ‚ . . . . . . .. .
	„Sict”, seyde de coninck, „het sal al voor diengene van u dryen syn, dewelcke, syn hant leggende aen het gout, dry mael tot de



	anderen segt: „Cust myn aersgat" ; maer so hy daerby niet onbewogen en blyft gelyck eene vliege, dewelcke syne buervrouw gewelt heeft aengedaen, ende lacht terwyl hy dese snaeckery segt, sal hy tien ducaeten aen Mevrouwe betaelen. Desniettemin mag hy dry maelen herbeginnen.” r. I I. II » 1111. I
	„Dat sal rap verdient syn”, sprack Corneel, dewelcke in syne hoedaenicheyt van Hollander synen mont even vaeck gesloten ende grim hielt als Mevrouwe haer roosje open ende lachende.
	Derhalven sloeg hy dapper de hant aen de ducaeten om te voelen oft sy wel gemunt waeren, ende packte se vast met een strack aengesicht. Maer als hy de anderen aen keeck om beleeft tot hen te \ y lil. I
	seggen : ~Cust myn aersgat” . . . antwoordden dese twee, bang voor syne Hollantse onaendoenlyckheyt.
	„Wy staen gants tot uwen dienst !” Hetgene alle de aenwesenden deet lachen, oock Corneel selfs. Als de wyngaerdenier de ducaeten nemen woude, voelde hy eene clusdaenige jeuckinge in syn tantvleesc, dat syn out scuym-spaengesicht de lach in alle syne rimpels door straelen liet, so hevig, dat men gesegt soude hebben een scoorsteen, dewelcke roock sweet uyt alle voegen, ende geen woort cost uytbrengen.
	Dan was het de beurt van den craemer, een gedrongen ende luymig kaereltje met lippen, t’saemen geenepen gelyck de kele van een gehangene. Hy packte een hantvol goulstucken, sag de anderen, selfs den coninck. vaste aen ende sprack op spottenden toon ;
	~Cust myn aersgat !” ~ls het bruyn aengebacken ?” vraegde de wyngaerdenier. ~Gy sult het genoegen hebben dat van naeby te ondersoecken", antwoordde de ander doodelyck ernstig.
	Daerop wiert de coninck bang voor syne ducaeten* want gesegde Peccard herbegon sonder te lachen ; ende soude voor de derde mael de sacramenteele woorden spreecken, als Vrouwe Beaupertuys hem toestemment toe lonckte, hetgene hem syne sellbeheersinge dede verliesen ; syn mont spleet open ende hy loech, meckerent gelyck eene geyt, die naer den bock wil. *« II 1 I .1» 1 T~V * I I
	„Hoe hebt gy het aengelegt”, vroeg hem Dunois, „om uw baclces strack te houden tegenover ses duysent ducaeten ?” „O, Monseigneur, ick hebbe aldereerst gedocht op eene mynder processen, dat morgen berecht wort, ende daernae aen myne vrouwe, dewclcke eene ysbaerlyck langwylige toote is!”
	De begeerte dese eerweerdige somme te verdienen deet hen overnieuw beginnen, ende de coninck vermaeckte hem omtrent een uer met de cramptreckingen hunner smoelen, hunne angstige voorbe-



	reydingen, houdingen, grimassen ende andere aepenpaternosters, door hen ten beste gegeven ; ende voor mannen, dewelcke niet geerne den sack om niet en lappen ende het naeygaeren toegeven, was het eene groote sniert, dat sy een iegelyck hondert ducaetcn aen Mevrouwe betaelen mosten.
	Als sy heengegaen waeren, seyde Nicole driest tot den coninck ~Sire, mag ick het oock eens ondernemen ?**
	~By gants pocken, neen !” riep Lodewyck Elf. ,ylck cusse het uwe geerne voor veel minder geit !*'
	Want hy was een omsichtig man, gelyck hy metlerdaet wel immer getoont heeft.
	Op eenen aevent achtervolgde de dicke cardinael la Balue met galante woorden endc stoute hantgrepen Mevrouwe Beaupertuys een weynig warmer als de canoniecke wet uytdruckelyck toe staet; geluckig was sy eene geslepen truante aen dewelcke men niet en hoefde vertellen, waer Abraham de mostaert haelt.
	„Waerlyck, Heer Cardinael”, segde sy, „datgene, daer de coninck versot op blyft en is nog niet so verre heen, dat het behoefte heeft aen de heylige oly!”
	Han quam Olivier Ie Daim, denwelcken sy al even min woude verhoeren ; ende op wiens verliefde praetjens sy antwoordde, dat sy by gelegentheyt den coninck soude vraegen ofte het hem behaegde, dat sy haer den baert liet cappen.
	Ende aldewyl gesegde barbier haer niet en smeeckte syne ondernementheden geheym te houden, begost sy te vermoeden, dat dese vryposticheden valstricken van den coninck waeren, wiens achterdocht deur syne vrienden mochte syn gaende gemaeckt. Dies, haer niet en connende wreecken op den coninck, vvoude sy ten minsten haeren spot dryven met gesegde heeren, se by den neus nemen ende den coninck vermaecken met de treecken, dewelcke sy hun ginc spelen. Nu wasdaecop eenen dag, dat sy allen quamen aeventmaelen, eene daeme by haer, dewelcke met den coninck spreecken wilde. Dese was iemant van hooge geboorte ende hat gratie te vraegen voor haeren gemael; ende ten gevolge van dit aventuer bequam sy deselve oock.
	Nicole Beaupertuys wist den coninck een oogenblick in een cabinetteken apart te voeren ende biet hem daer hunne taefelgenooten geducht aen te moedigen ende se vol eten te pompen ; ende dat hy vroolyck most syn ende welgesint tot jockemye ; maer dat hy nae



	den maeltyt om labbyen twist met hen soude soecken, hunne gesegden verkeert uytleggent ende hun deerlycken scrick op het lyf jaegent; ende dat sy hem dan soude vermaecken, hem toonent wat sy in hunnen cnapsack hadden. Ende dat hy vóór alles vrientscap soude toonen aen gesegde daeme ende het in goede trouwe so most voor comen als stont sy in de reucke van syne jonst, omdat sy haer so galant voor dese costelycke ducht geleent hadde.
	~Comt, Myne Heeren”, seyde de coninck, weder binnen tredent, ~wy willen aen taefel gaen ... de jacht is lanc ende goet geweest.” Ende de barbier, de cardinael, een dicke busscop, de capiteyn van de Scotsce lyfgarde ende een afgevaerdigde van het parlament, een rechtsgeleerde, dewelcke by den coninck hoog in jonste stont, volgden de beyde daemes naer de saele, daer men sich eerst de caecken spoelde.
	Ende daerop polsterden sy de vormen van hun ondercleet. Wat dat is?. . Dat is sich de maeg vol proppen, de natuerlycke chemie beoeffenen, de scotelen besnoffelen, syne inwendige vliesen een feest bereyden, syn graf graeven door syne kiesen als spaede te gebruycken, spelen met het waepen van Cain, sausen begraeven . . . maer meer wysgeerig gesproocken is het poep vervaerdigen met syne tanden . > . Hebt gy het nu begrepen ? . . Eloe vele woorden er noodig syn om u eenig begrip in te stampen ! . .
	De coninck en faelde er geensins in syne gasten dit treffelycke aventmael te doen binnen spelen. Hy stopte se eerst vol jonge erwtjens, voederde se dan hutsepot van vleesc ende castanjers, loofde de pruymen, gaf toelichtingen by de visscen, seggent tot den een : ~Waerom en eet gy niet?”
	Tot een ander
	„Sullen wy op Mevrouwe drincken ?” Ende tot allen :
	„Myne heeren, laet ons dese soet-waeter-creeftkens opsmickelen ! . . Sullen wy die flesc terecht stellen ? . . Hebt gy al kennis gemaeckt met dese beulingen ? . . Ende met dese lamprey ... hè ... en segt dese u niets? . . Siethier, by gants pocken, de leckerste barbeel uyt de Loire ! Comt, rygt my dese pastey aen den vorck ! . . Dit is wilt van myne jacht ende wie er niet en van gedient wilt syn, doet my een swaer affront aen !”
	Dan weder :
	„Drinckt lustig! ... de coninck en heeft er geen weet van! . Lacht dese confituerkens eens toe: Mevrouwe heeft se self bereyt ! . Plondert dese druyventrossels . . . sy syn uyt mynen wyngaert . . O, laeten wy dese mispels beorelogen ! . .”



	Ende se al helpen t hunnen balg vol te slaen, loech de goede monarch met hen, ende men geckte ende beckte, sputterde ende snulterde, ende maeckle laweyt als waere de coninck er niet by tegenswoordig geweest. Ende so overdaedig veel victualiën wierden er gelaeden, so vele llesscen leeg geslobbert, so vele ragousten vermaelen, dat de tronies der discgenooten haer cardinaliseerden ende de wambuysen begosten te spannen om te barsten, gesien dat allen vol ge worgt waeren als cervelaelworsten uyt Troyes, van den trechter tot het spongat hunner pensen.
	Te rugge gekeert tot de saele sweetten sy reets gelyck otters, bliesen gelyck nylpaerdcn ende begosten hunne stoute swelgerye te verwensten. Alsdan wiert de coninck svvygbaer. Eeniegelyck sweeg te liever, waer sy al hunne crachten mosten aen spannen om de ingewanden alle dese in hunnen maeg geparste spysen te doen verdouwen, dewelcke door ende over malcanderen drongen endeseer starcke rommelden. De een seyde by sich selven :
	„Ick hebbe verkeert gedaen door so veel van dese saus te lebberen.” Een ander beenorde syne smulsucht, omdat hy so machtig geslockt bat van een scotel ael, toe bereyt met capertjessaus.
	Weer een ander dacht :
	„Wee my . . . die beulingen soecken my in ongelegentheyt te brengen !”
	De cardinael, dewelcke de dickste van hen allen was, bri'escte door den neus gelyck een verscrickt peert. Hy was de eerste, die hem geparst voelde vryen doortocht te geven aen eene eerbietweerdige oprisping, ende hadde nu wel geerne in l.aplant geweest, daer men malcanderen in desen styl begroet, want gesegde maegdampvormige tael hoorenl, bekeeck de coninck fronselént den cardinael endesprack:- „Nu tsa ! . . Neemt gy my voor eenen simpelen clerc ?”
	Dit wiert met ontsteltenis aenhoort, want gewoonlyck betuigde de coninck hem seer ingenomen met eenen welgescaepen ende goet afgewerckten boer.
	Alsdan overlegden de overige taefelgenooten hoe sy op andere wyse de dampen, dewelcke reets machtig bommelden ende dommelden in hunne pancreatiecke destilleercolven, tot bedaeren costen brengen. Ende aenvanckelyck slaegden sy erin dese geduerende eenigen tyt meester te blyven in de plooyingen van hunne binnen-, vliesen.



	Toen was het, dat Vrouwe Beaupertuys, siende dat sy geswollen waeren gelyck belastinggaerders, den goeden sire ter syde nam ende tot hem sprack :
	„Weet nu, dat ick door den craemer Peccard twee groote poppen heb doen vervaerdigen, geheel gelyck aen dese daeme ende myselven. So nu onse genooten, geparst door de opwindende cruyden, daer ick hunnen wintsack mee vol gelaeden hebbe, naer den voorsittersstoel gaen, daer wy eerst sullen gebaeren ons heen te begeven, vinden sy immer de plaetse beset . . Sodus, vermaeckt u wel met hunne crinckelingen ! . .**
	Dit gesegt hebbende verdween Vrouwe Beaupertuys met de daeme om het spinnewiel te laten roncken volgens de gewente der goede vrouwen, van dewelcke ick u den oorspronc elders verclaeren sal. Nae geruymen tyt quam sy dan alleene terug, brengende de anderen in den waen, dat sy de daeme in de werckplaetse achter gelaeten hat.
	Daerop wenckte de coninck den cardinael, hiet hem op te staen ende onderhielt sich met hem over alderley ernstige saecken, hem vast houdent by den quast van synen coormantel. Op alles wat de coninck seyde, suchtede la Balue : ~ Voorseecker, Sire!” hopende van dese jonste verlost te worden ende heen te connen slippen, want de waeteren stegen emmer hooger ende hy dreygde den sleutel van syn achterdeurken te verlieseh.
	Alle de discgenooten gerochten in eenen sodaenigen toestant, dat’ sy niet meer en wisten, hoe sy de beweging van de semelen in IfUnne ingewanden onder bedwanc mosten houden, aen dewelcke de natuer meer nog als aen het waeter de eygenscap verleent heeft tot seeckere hoogten op te swellen. Gesegde substanties wierden sappiger, wrongen ende werckten gelyck insecten, die sich uyt hun cocon willen bevryden ; sy weerden sich woedent, quelsieck ende sonder eenigen eerbiet voor de majesteyt des coninckx ; want niets en is so slecht opgevoet nochte so onbescaemt als dese vermaledyde objecten, hinderlyck gelyck alle gevangenen, die het recht meenen te hebben in vryheyt gestelt te worden. So glibberden sy dan onophoudelyck ront gelyck paelingen, die uyt de fuyck willensnappen, ende een iegelyck most groote aenspanninge ende consten aenwenden om hem niet in de jegenwoordicheyt van den coninck te bevuylen. Lodewyck Elf sciep er groot vermaeck in hen met vraegen lastig te vallen ende meende scier te barsten van lachen by het scouwspel van de cramptreckingen op hunne tronies, in dewelcke hy weerspiegelt sag de bruyne grimassen hunner darmplooyen* De raelsheer van het gerechtshof seyde tot Ólivier;



	„Ick hebbe het gevoel oft ick met myn aersgat op eenen heeckel sitte ! Ick gaeve er geerne myn ampt voor, conde ick maer vyf minuten verwylen op het Bruyne Gasteel ! . .”
	„O, niets en is te vergelycken met de gelucksaelicheyt van hem op syn gemack te connen ontlasten !” antwoordde de barbier. „Ende swins van daege en sal ick my noyt meer verbaesen over de eeuwige menigte vliegensceten !”
	De cardinael, wel meenent, dat de daeme in de reeckencaemer haere quitancie geregelt hadde, liet de quast van syne coorde in de handen des coninckx achter, maeckte ecnen verscrickten sprong algelyck oft hadde hy vergeten syne gebeden te seggen ende snelde ter deure. „Wat hebt gy. Heer Cardinael ?” vraegde de coninck.
	„Gants muysen ! gy vraegt wat ick hebbe ? . . Het scynt waerlyck, dat by u alles wel seer groot is, Sire !” _ .. . „ . . . __ _ ‚ ‚ ‚
	De cardinael verswont, allen in verbaesing settent om de rapheyt synder bewegingen. Glorieus screet hy naer het laege caemerke, de coorden van syne beurse een weynig vierent; maer als hy de deure van de gebenedyde cluys open trock, vont hy daer de daeme in volle besicheyt op den stoel, gelyck een paus, dewelcke gewyt staet te worden. Daerop, syne rype vrucht te rugge dwingent, daelde hy de trap af om sich in den hof te begeven. Maer op de onderste treden brocht het gebas der honden hem in groote vreese aen eene synder costelycke hemelbollen gebeten te sullen worden ; ende niet meer wetent hoe hy oyt bevryt soude raecken van syne alchemiecke producten, keerde hy in de saele weerom, bibberent over alle syne leden, gelyck iemant van de coude bevangen.
	De anderen, den cardinael siende weer comen, meenden, dat hy syne natuerlycke vergaerbacken geledigt ende syn apostolisch gedarmte van de overtollige stoffen bevryt Hat, ende achtten hem seer te benyden. Dus sprong de barbier haestelyck op, als wilde hy de behangsels bewonderen ofte de solderbalcken tellen, ende was vóór ieder ander by de deure ; synen buyckriem bereyts ontgespent, neuriede hy een refereyntjen onderwyl hy ter retraite screet.
	Daer aengecomen was hy gclyck la Balue genootsaeckt verontsculdigingen te feselen tegen dese eeuwige cackster, terwyl hy het deurken even scielyck dicht clapte als hy het open gesleurt hat. Dan keerde hy weeromme met gants synen achterlast van t’saemen gedempte moleculen, dewelcke syne innerlycke slingerwegen beswaerden.
	So deden achtereenvolgens alle de discgenooten sonder sich te connen ontlasten van hunne overcomplete substanciën ; ende bevonden sich allen wederom in de presencie van Lodewyck Elf, even



	so overcropt als tevoren ende malcanderen aensiende vol verstanthouding, malcander beter begrypent door middel van den neers als sy oyt gedaen hadden door middel van woorden ; want daer en is nemmer iets dubbelsinnigs in de transactiën der natuerlyclce deden, daer alles rationeel is ende glat te begrypen, aldewyl hier eene wetenscap setelt, dewelcke wy leeren by onse geboorte.
	„Ick geloove’’, sprack de cardinael tot den barbier, ,,dat dese daeme sal haer gevoeg blyven doen tot morgen . . . Wat mag die Béaupertuys besielt hebben eene so cacksiecke vrouwe uyt te noodigen ! . ..Sietdaer een gants uer, dat sy arbeyt aen iets, wat ick in een oogwenck soude volbrengen ! . . Moge de coude coortste haer doen daeveren !” riep Olivier Ie Daim benauwt. Alle de hovelingen stonden, om hunne hinderlycfce materiën gedult by te brengen, te trappelvoeten van de coliecken, als gesegde daeme ter saele binnen quam. Weest er seecker van, dat sy haer scoone ende vol gratie vonden ende souden haer met vreugde gecust hebben ter plaetse daer het hun so ondraegelyck jeuckte, ende nemmer hadden sy den dag begroet met so veel genoegen als sy dese daeme deden, bevryderesse hunner arme, deerlyck mishandelde buycken. La Balue stont op. De anderen gaeven uyt eerbiet, hoogachtinge ende reverencie voor de Kercke aen de geestelyckheyt den voorrang. Dan, gedult oeffenent, voeren sy voort crampachtige smoelen te trecken, waerom de coninck heymelyck loech met Nicole, dewelcke hem behulpsaem was dese misleyden het ademhaelen te bemoeylycken. De braeve Scotsce capiteyn, dewelcke meer als eenig ander gesmult hadde van eene spyse, daerin de coockenmeester een alypodrigo van laxatieve hoedaenicheden gemengt hadde, bevuylde syne hoosen, meenent louter een vlot wintje te loosen. Bescaemt slibberde hy naer een hoeck, verhopent dat het ongeval welvoegelyck genoeg soude syn om in de tegenwoordicheyt des coninckx geen lucht af te verwen. Op dit oogenblick quam de cardinael te rugge, deernisweerdig ontstelt, omdat hy Vrouwe Beaupertuys op den busscopsstoel gevonden hadde. Maer als hy nu, onmenscelyck getourmenteert in de saele weder keerde, niet en wetende, dat sy daer was, slaeckte hy, haer naest synen meester siende, eenen diaboliecken sucht i „Ooooh !”
	„Wai mankeert u ?” vraegde de coninck, den priester aenstende mei eenen bliek* dewelcke hem de stuypen op het jack joeg, „Sire”, sprack la Balue reuckeloos, ~de saecken van het vagevier behooren tot myn amptsgebiet ende ick nioete u seggen* dat er tooverye gesciet in dit huys ! . V’



	„Welhoe, nietig paepjen !” grauwde de coninck. ~Wildy den gans met my ryden ?M
	By dese woorden wisten de aenwesenden hunne hoosen niet meer van derselver inhout te ondersceyden ende bevuylden sich in aedembeclemmenden angst.
	„Welso ? ! . . verliest gy allen eerbiet jegens my uyl het ooge?” bulderde de coninck, hetgene hen deet verbleecken. ~Houdaer, Tristan, myn vrienl !” riep Lodewyck Elf, al met eens het venster open stootent, ~comt eens boven !’*
	De provoost-geweldige van het paleys en talmde niet met te verscynen, ende daer alle dese heeren lieden van geringe comaf waeren, omhooge gedreven door de jonste des coninckx, cost Lodewyck Elf hen in een colieckerig oogenblick allen naer syne willekeur vermorselen ; sodat Tristan se, met uytsondering van den cardinael, dewelcke op syn geestelyck gewaet vertrouwde, verstyft van scrick ende bibberende vont.
	„Geleyt dese heeren naer de vierscaer ... op het bolwerck, compaen Tristan : sy hebben sich bedroelt door te maeteloos gescranst te hebben !” „En can ick geene goede duchten scryven ?” vraegde Nicole hem. „De ducht is trefFelyck, maer sy stinckt gelyck de duyvei !” antwoordde hy, bulckent van lachen. Dit coriincklyck woort deet de hovelingen verstaen, dat de monarch dese mael niet met hun hooft en hat willen spelen, vvaervoor sy den hemel segenden. Dese vorst hielt vele seere van diergelycke peperige grollen, ende dit en is geene eygenscap van slechte menscen ; gelyck oock de discgenooten tot malcanderen seyden, als sy nu op hun gemack aen den cant van de wandeling gingen sitten, waerby Tristan, een goet Fransman synde, hun geselscap hielt ende se laeter naer huys geleyde. Sietdaer waerom swinst dien de borgers van Tours nemmer en versuymden hun gevoeg te comen doen op hei bolwerck, aengesien de lieden van het hof sulckx oock gedaen hadden. Ick en can geen oorlof nemen van desen grooten coninck sonder te boeck gesteh te hebben de goede perte, dewelcke hy de joffer Godegrand speelde, eene oude vryster, seer spytig, omdat sy nog altyt geen decksel voor haer pannetje gevonden en hadde gedurende al de veertig jaoren, dat sy meer ofte min geleeft hat, haer groen ende geel ergerent ih haer getaent vel van nog emmer ongesconden te syn gelyck een muyldier.
	f'-'segde vryster bat haer verblyf aen de andere syde van het huys, toebehoorende aen Vrouwe BeaupertuySj op de plaetse, daer de



	



	rue de lerusalem is, sodat wanneer men sich over een balcon boog, dat in in den muer vooruyt stack, men seer gemackelyck sien cost wat sy dede ende seyde in de laege saele, daer sy woonde ; ende menig mael vermaeckte de coninck hem so om de oude joffer, dewelcke er geen vermoeden van en hat dusdaenig onder het ooge van gesegden Heere te leven.
	Nu liet op eenen seeckeren kermisdag de coninck eenen jongen poorter van Tours hangen, dewelcke eene edeldaeme vercracht hat, al een weynig overryp van jaeren, meenende een jong deerntje voor hem te hebben. Hier en was geen quaet by ende het soude alleen eene verdienste voor gesegde daeme beteekent hebben, dat sy voor eene maegt gehouden wiert ; maer siende, dat hy bedrogen was, hat hy haer oversmeten met sceltwoorden ; ende haer van moetwil verdenckent, hat hy hem verstout haer eenen fraey gedreven silveren beecker te ontstelen als rente voor de leening, dewelcke hy haer so juyst hat toegestaen.
	Bovengesegde jonckman was uytermaeten wel gebouwt ende so scoone, dat gants de stad hem wilde sien hangen, uyt jamer sowel als uyt nieuwsgiericheyt. Vertrouwt erop, dat er by de terechtstellinge meer mutsen als hoeden gesien wierden. Metterdaet bommelde de jonge borst seer fraey ; ende volgens de seden ende gewenten der gehangenen van dien tyt storf hy als een dienstveerdig man, met gevelde lans, waerover in de stad groot gerucht ginc. Vele daemes seyden te desen opsichte, dat het eene waere moort was een so scoon stootwaepen niet en verwaert te hebben.
	„Wat sout gy ervan seggen, so wy dien mooyen gehangene eens in het bedde van joffer Godegrand legden?” vraegde Vrouwe Beaupertuys aen den coninck.



	„ Wy souden haer doen ontstellen”, antwoordde Lodewyck Elf. „Geensins, Sire! Weest er seecker van, dat sy eenen dooden man gaerne sal ontvangen, so vierig begeert sy eenen levenden. Gisteren hebbe ick haer grimassen sien maecken tegen eene jongemannenmutse, dewelcke sy over den cnop van eenen stoel gecapt hat ende gy soudt hertelyck gelachen hebben om haere woorden ende fratsen ...”
	Des, onderwyl de maecht van veertig jaeren naer de vespers was, liet de coninck den jongen man, die het laetste tafereel van de tragische ducht syns levens gespeelt hat, van de galge nemen, ende hem in een wit hemt gecleet hebbende, clommen twee synder lackeyen over den muer van het hofken der joffer Godegrand ende legden den gehangene in het bedde, cort by den muer . . . Dit gedaen synde gingen sy heen, ende de coninck bleef in de caemer met het balcon, tortelent met Vrouwe Beaupertuys, in afwachting van het uer, vvaerop de oude vryster te slaepen soude gaen. Joffer Godegrand quam weldrae te rugge uyt de kerek van Sainct-Martin, daervan sy niet verre af en was, overmits de rue de lerusalem langs de mueren van het clooster loopt. Sy gaet haer huys binnen, ontdoet sich van haer aelmoesentaske, mutse, paternoster ende andere craemeryen, dewelcke oude vrysters by haer draegen ; daerop raeckelt sy het vier op, blaest hel aen, warmt haer, set haer in haeren stoel, streelt haere catte, omdat sy niet anders te streden en heeft ; dan gaet sy naer de provisiecast, eet al suchtende, sucht al etende, slickt in eensaemheyt, kyckent naer het behangsel ; ende nae gedroncken te hebben, liet sy eenen ruchtigen veest, dewelcke de coninck hoorde.
	„Ha ! . . so de gehangene nu eens tot haer seyde : „God segene u !” Op dit gesegde van Vrouwe Beaupertuys, borst ten beyden uyt in eenen geluytloosen lach. Ende met groote opmercksaemheyt was de seer kerstene coninck er getuyge van hoe de oude vryster haer ontcleedde, sich selven bewonderent, hier ende daer een haerken uyt pluckent oft een puystje crabbenl, helwelck ondeugenderwyse eenen neusvleugel quam te onlcieren, dan haere kiescn uytpluysent ende duysent cleene dingen doende, dewelcke, helaes, alle daemes doen, maechden ofte niet, ende wel moge hel haer becomen ; want sonder de lichte feylen der natuer mochten sy te hoovaerdig worden ende het soude ons onmogelyck syn van haer te genieten.
	Als sy haere aquatiecke ende musicaele rede gehouden hat, scoof de joffer haer tusscen de laeckens ende slaeckte eenen scoonen, grooten, uytgebreyden ende merckwaerdigen creet, by het sien van



	desen gehangene, het speuren van syne coelte ende den goeden reuck synder jonckheyt. Maer daer sy hem niet waerlyck doot en wist, quam sy te rugge, geloovent, dat hy den aep met haer sceerde door hem aen te stellen als overleden.
	„Gae weg, vileynige potsenmaecker !” seyde sy ; doch gelooft maer, dat sy dese woorden sprack op nederigen ende minnelycken toon. Dan, siende, dat hy hem niet en verwoog, bekeeck sy hem van
	naederby ende verbaasde haer seere over dese scoone menscelycke natuere, den gehangene herkennent, op denwelcke de phantasie haer quam alderhant proefnemingen te doen, enckelt ende uytsluytelyck in het belang van gehangenen in het algemeen.
	,,Wat doet sy toch?” vraegde de Vrouwe Beaupertuys.
	„Sy'beproeft hem weder levent te maecken . . . Een werck van kerstene barmherticheyt ...”
	Ende de oude vryster wreef ende rolde den goeden jonckman, de Heylige Maeclit van Egyptenlant aenroepent haer desen echtgenoot, dewelclce haer gants verheft uyt den hemel quam vallen, te helpen opwecken, tot sy al met eens, den doode, dien sy so liefderyck warmde, goet aenkyckent, meende syne oogen lochtjens te sien bewegen ; legde dan haere hant op syn herte ende voelde het swackjens doppen. Ten leste, door de w'armte van het bedde, door de affectie ende de temperatuer der oude vrysters, dewelcke voorseecker de gloeyentste is van alle w'intvlaegen door de Africaensce woestynen uytgehygt, smaeckte sy de vreugde het leven te sien weder keeren in desen welgescaepen ende robuesten vrouwenscender, dewelcke toevalligerwyse seer onvoldoende was opgehangen. (‘:‚A‚l‚‚_ L-.. _..._‚. L...1‚._ —_.. À.'‚._.— I” ..‚..„J. 1.„J‚.....„.1. Elf ‚J
	„Sietdaer, hoe myne beulen my dienen!” segde Lodewyck Elf al lachent.
	~0 !" riep Vrouwe Beaupertuys,” gy en moet hem niet weder doen hangen ! . . Hy is veel te scoone gescaepen !” n . v . ‚u. 4.. L.. ..‚._‚ _..„u‚_ __L.___- __.‚.
	„Het vonnis en segt niet, dat hy twee maden gehangen moet worden ! . . Maer hy sal de oude joffer trouwen !”
	worden : . . maer ny sai ae uuuc juuci wouwen ; De vryster ginc haestelyck eenen meester quacksalver haelen, een goet barbier, dewelcke in de abdy woonde ende quam drae met hem weerom. A . . I L ‚‚.. .__ J__ .'_-..1._.._ .‚.J.._ p. '__A_._ ‚._J‚
	Aenstonts nam hy syn lancet om den jonckman aeder te laeten ende als het bloet niet te voorscyn en quam, segde hy :
	„Ach, het is te spaede ! , . De stilstant des bloets in de longen is reets ingetreden!”
	Maer al met eens begost het welige jonge bloet een weynig te vloeyen, quam dan in abundancie ende de hennep-hartverlamming, nog onvoldoende begonnen, wiert gestuvt in synen loop.



	De jonckman bewoog hem, wiert levender ; daerop verviel hy door den wille der natoer in groote uytputtinge, diepe bewusteloosheyt, t'saemerureckinge des vleesces ende verslapte over al syne leden. Alsdan vatte de oude vryster, dewelcke geheel oog was ende de groote ende opsienbaerende veranderingen waernam, sich aen de persoon van desen gehangene voltreckent, den barbier by de mouw ; ende op het deerlyck gesloncken waepentuyg wysent met eenen mistroostigen bliek, vraegde sy : „,1 L ‚ ‚. „n
	„Sal hy voort aen so syn ?”
	~0 . . . voorseecker . . . seer dickwyl”, antwoordde de waerheytlievende chirurgeyn. |_‚...v -„L.„-._ .‚.._ L.. .._‚u L__.:„.‚‚„‚‚‚‚„:—‚„ n~Faes! . . . gehangen was hy veel beminnensweerdiger !" J; . I * J : I • I I __ I- _L L .
	Op dit woort borst de coninck uyt in eenen luyden lach ; ende hem siende door het venster wierden de oude vryster ende de chirurgeyn seer bange, want dese lach quam hun te vooren een tweede dootvonnis voor hun armen gehangene te syn.
	Maer de coninck hielt woort ende huwde hen ; ende opdat gerechtigheyt gesciedde, gaf hy den echtgenoot den naem van Sinjeur de Mortsauf, hetgene seggen wil : de van den doot geredde, in de plaetse van desen, dewelcke hy op het scaevot verloren hadde. Daer de joffer Godegrand eene goede sackvol daelders besat, stichtten sy eene deegelycke Tourangeynsce familie ; dewelcke nog bestaet ende groote eere geniet ; aengesien de Sinjeur de Mortsauf Lodewyck Elf by menige gelegentheyt seer getrouwelyck diende. Alleen en ontmoette hy niet gaerne galgen ofte bejaerde vrouwen ; ende wilde nemmer meer amoureuse dagvaerdingen voor den nacht ontvangen.
	Dit leert ons de vrouwen goet te verifiëeren ende herkennen, ende ons niet te vergissen in het plaetselyck ondersceyt tusscen jonc ende out; want so wy al niet gehangen en worden voor onse abuysen in de liefde, er blyven toch emmer onbetaemelyck veel quaede cansen . . ,



	DIE COENE VROUWE VAN ARMIGNAC
	Ryksmacrscalc ende veltheer d'Armignac, geport door de sucht naer groot fortuyn, trouwde de graevinne Bonne, dewelcke haer tevoren al propertjes verlieft hadde in den cleenen Savoisy, soone des Caemerheeren van Coninck Caerel den Sesden.
	Dese oppermaerscalc was een rauw man van oreloge, weynig aentreckelyck van uyterlyck, verweert van vel ende dichte met ruyge haeren bemoost; hy sprack uyt gewente harde woorden, hadde emmer iemant aen de galge te cnoopen, vocht hem sonder verpoosen in het sweet of droomde van crygslisten, dewelcke niets en hadden uyt



	



	te staen met de tomoyen der minne. So ginc dan dese barsce soldaet, hem weynig commerent om het cruyden van de ragousten des houwelyckxen levens met syne vrouwe om op de manier van eenen man, dewelcke belangrycker saecken aen het hooft heeft ; maer sulckx boesemt den vrouwen eenen heylsacmen afscrick in, aengesien sy er gants niet op gebrant en syn, enkelt de dweersbalcken van het bedde tot getuygen te hebben van haere aenminnicheden ende I lon
	Aenstonts nae gcoppermaerscalct te syn, beet de graevinne derhalve met noch gracger tanden in de liefde voor den gesegden Savoisy, waervan het herte haer over vloeyde, hetgene door desen compaen seer wel opgcmerckt wiert.
	Waer sy beyden deselfde musyck wilden studeeren, hadden sy drae hunne luyten tegaere gestemt ende het teeckenscrift ontcyfert ; Coninginne Isabeau sag de peerden van Savoisy meer op den binnenhof van haeren neve d’Armignac trappelvoeten als in desen van het Hostel Sainct-Paul, daer de Caemerheer gehuysvest bleef, swins de slooping van syne woning, voltrocken op last der universiteyt, gelyck gy altegaeder weet.
	Dese cuysce ende vvyse vorstinne, op voorbant al vreesent, dat Bonne quaelyck te pas soude comen, aldevvy] gesegde oppermaerscalc de quaede gewen te had syne ding even sorgeloos te svvaeyen als een parochiepaep synen wywaeterquast; gesegde coninginne dan, fyn als een vergult stylet, seyde op eenen dag, als sy met haere nichte uyt de vespers quam ende dese sich door Savoisy het wywaeter liet reycken :
	~En siet gy geen bloei in dit waeter, liefken ?
	„Ende wat dan nog?” antwoordde Savoisy der Coninginne, ~de liefde bemint het bloet, Mevrouwe ! ,
	Hetgene gesegde coninginne so goet geantwoort vont, dat sy het op scrift stelde ; ende beleefde het laeter in de werkelyckheyt, als haer Heere Coninck een haerer minnaers om lyf ende leven brocht, denwelcken gy in dit verhad sult in hare jonste sien comen.
	Eeniegelyck weet door menige ervaenng, dat in den lentetyt der



	minne beyde geliefden immer groote vreese hebben het geheym hunner herten te verraeden ; ende sowel uyt alderwysste voorsich. ticheyt als oock om het vermaeck, dat al sulcke soete bedriegeryckens des minnehandels hun vcrscaffen, spelen sy omterbest wegcruypercke. Ende daerop blyckt al met eens één enkele dag voldoende om alle verleden sluwaerdyen crachteloos te maecken. De arme vrouwe wort in haere wonne als in eenen strick gevangen ; ofte haer vrient verraet syne aenwesentheyt dan wel syn afsceyt door eenig achtergelaeten onderdeel van cleet, gordel ofte sporen, dewelcke door een nootlottig geval slingeren bleven ; ende dan comt de dolckstoot, die het bevallige weefsel, van hunne guldene geneuchten so swierig geboorduert, deursnyt. Doch wanneer de daegen vervult syn, moet men geen leelyck gesicht en trecken tegens den doot; want, so er althants scoone manieren van sterven bestaen, het sweert des gemaels geeft eene cierlycke oplossing aen het minnespel. Aldus most oock de teedere liefde van de oppermaerscalcse haer eynde vinden.
	Op eenen uchtent, als de Heer van Armignac tyt in overvloet Hat door den aftocht van den Hertog van Bourgondiën, dewelcke Lagny ontruymde, bequam hy den inval syne daeme eenen goeden morgen te wenscen, ende peynsde haer op eene seer soete maniere te wecken, opdat sy niet en soude ontstemt raecken ; doch sy, noch gewiegelt in de mollige sluymering der uchtentstonden, wedervoer op syne liefcoosinge slaeperig ende sonder de oogleden op te slaen :
	„Laet my nu, Caerel !”
	„Hey so!” grommelde de oppermaerscalc, den naem hoorent eens heyligen, denwelcken hy niet onder syne patroons en mochte reeckenen, ~ick draege dus iet van Caerel op myn hooft ! . I\_‚„_- ‚.‚._J„„ „....„ ....‚......„ 4......1‚... A‚. L..„.‚„..„. ..‚.„‚\— Ln 04m knal}- Daerop, sonder syne vrouwe verder te beroeren, scoot hy ten bedde uyt ende spranc met vierig vlamment aengesichte ende getrocken sweert de trap op naer de verdieping, daer de camerierster der graevinne sliep, onderstellent, dat dese dienaeresse de bant in het spel mochte hebben.
	opti muuiit MtuLitn. „Houdaer, verdoemde hoere !” screeuwde hy haer toe, om syne woede een weynig te ontlasten, „bit scielyck uwe vaederonsen, want ick sal u so cort maelen als semelen om het bedraegen van desen Caere!, dewelcke hier overhuys ligt V 9



	



	„O, Monseigneur, wie heeft u dat verclapt ?” antwoordde de joffer. „Betrouwt u er op, dat ick u sonder genaede vermorsel, indien gy my niet alles nauwgeset opbiecht ende hoe dit alles in syn werek is gegaen ; ende so uwe tonge hem verwart, só gy een seconde aerselt, naegel ick u met myn dolek aen den muer vast 1” „Naegelt my maer vast!” wedervoer het meysje. „Want gy en sult van my niets te weten comen.” De veltheer, dewelcke dit treffelyeke antwoort quaelyck opnam, stack haer sonder verdere snaps aen den muer vast, so ysbaerlyck hat de toorn hem verhit; daerop stampte hy te rugge naer de kemenaede synder vrouwe ende segde tot synen sciltcnaep, denwelcken hy op de trap tegen quam, claer wacker geworden door het moortgescrey der maecht: „Gaet eens naer boven ; ick hebbe Bilette een weynig harthandig gecasteyt !’ ’ Alvorens hem aen Bonne* te vertoonen, ginc hy eerst synen soon haelen, dewelcke rosig sliep, gelyck kinderen plegen, ende sleurde hem seer onsachte naer haer mede. De moeder opende de oogen, ende dat, gelyck gy wel begrypen moogt, seer wyde, by het vernemen van het gecryt haers cleynen ; dan wiert sy gants ontset, siende hem in de handen van haeren gemael, wiens rechter geheel met bloet bemorst was, ende die gloeyende blieken sproeyde naer moeder ende kint. „Wat gaet u aen ?” vraegde sy.
	„Mevrouwe”, antwoordde de cort aengebonden man, „is dit eene loot uyt myne lendenen ofte uyt dese van Savoisy, uwen vrient ?” By dese woorden wiert Bonne seer bleeck ende spranc naer haer kint gelyck een puyt, dewelcke hem te waeter werpt. „Oh, hy is wel deegelyck van ons !” creet sy.
	„Indien gy syn hooft niet voor uwe voeten wilt sien rollen, so biecht my alles op ende geeft antwoort sonder slin'cksheden. Hebt gy my eenen luytenant toegevoegt ?” „Jae ick.” „Wie is het?”
	„Het en is Savoisy niet ! . . ende ick en sal u nemmer den naeme seggen van eenen man, denwelcke ick niet en vermag te noemen!” Daerop rechtte de oppermaerscalc sich op, greep syne vrouw by den arm om haer het woort af te snyden door een houw met syn sweert, maer sy worp hem een conincklycken bliek toe ende riep uyt: „Welnu, doot my, maer hout uwe handen van my af!” „Neen ! Gy sult leven !” hernam de echtgenoot. „Want ick houde eene straffe voor U bereyt, erger als de doot!”



	



	Ende, beducht voor de stricken, vallen, drogredenen ende constgrepen, waermede de vrouwen so vertrouwt syn in dese soort nootgevallen, daer van sy voor haer self ofte onder malcanderen dag ende nacht de varianten bestudeeren, verwyderde hy hem haestelycken op dit harde ende bittere woort. Hy begost op slag syne luyden te ondervraegen, toonende hun een vervaerelyck toornig aengesicht; ende so antwoorden sy hem allen gelyck sy doen sullen aen God den Vaeder op den laetsten dag des oordeels, wanneer eeniegelyck van ons syne reeckeninge sal moeten vereffenen.
	Geen hunner en wist iet van het swaere misclryF, hetwelck verborgen lag onder de diepten van dese barsce verhoeren ende geslepen strickvraegen ; maer uyt alles, wat sy seyden, wiert door den oppermaerscalc de slotsom getrocken, dat geen mannelyck lit van syn huys den vinger in dese saus geroert hat, uytgenomen eene synder honden, dewelcke hy sonderling swygbaer bevont ende nochthants opdracht gegeven hat de tuynen te bewaecken ;<• ende aldus, de hant aen desen slaende, verwurgde hy hem van raeserye. Dese feyten brochten hem langs den weg der peripathetische redeneerconst tot de overtuyging, dat de vice-oppermaerscalc in syn paleys drong door den achterhof, dewelcke als eenige toegang een poortjen hat, hetwelck uytquam aen den oever van de rivier. .‚ . .. .‚ . ‚. .‚_ :_ L... _„„„.._1‚„1.„.1‚
	Voor degenen, die dit niet en mochten weten, is het nootsaeckelyck hier te seggen, dat het Hostel d'Armignac eene groote oppervlackte besloeg, dichte by de conincklycke verblyven van Sainct-Paul. Swinstdien wiert op dese piaets het Hostel der Longevilles gebouwt. Nu had te dier daegen het huys der Armignacs eene fraeye steenen



	poort aen de rue Sainct-Antoine, was aen alle syden swaer versterckt, ende de hooge mueren aen den waetercant tegenover het Coeyen-eilant, op de plaets daer nu de Port de la Grève is, waeren voorsien van torentjes. De teeckening van dit alles is langen tyt te sien geweest by den Heere Cardinael Duprat, canselier des conincks.
	De oppermaerscalc doorsnoffelde syn breyn ende op den bodem daervan coos hy de beste onder alle syne hinderlaegen ende stelde dese so behendig op voor alle denckbaere gevallen, dat de galante sculdige er wel in most loopen gelyck een haes in den strick.
	„By gants doot!” segde hy, ~myn horen-planter is gevangen ende ick heb al den tyt om te overpeynsen hoe ick dat nieuw gebroede uylcuycken sal toerichten !”
	Siet hier het crygsplan, door desen dapperen, baerdigen veltheer, dewelcke so groote orelogen voerde tegen Hertog jan sonder Vrees, bevolen om hem meester te maecken van synen geheymen vyant. Hy nam een groot aental van syne vertrouwtste ende behendigste boochscutters, posteerde deselven in de torentjes langs de kaede, ende gelastte hun sonder aensien des persoons te scieten op alle leden van syn huys, uytgenomen alleen de oppermaerscalcse, dewelcke aenstalten mochten maecken den hof te verlaeten, ten eynde den beminden edelman binnen te smuygelen.



	Hetselfde gesciedde acn de syde van de groote poort in de rue Sainct-Antoine.
	Allen onderhoorigen, tot selfs den capelaen, wiert aengesegt het huys niet en te verlaeten, ende sulckx op straffe des doots. Als hy daemae de bewaecking der twee flancken van het Hostel hat toevertrouwt aen de soldaeten van de compagnie synder lyfgarde, met bevel scarp de wacht te houden in de systraeten, most de onbekende minnaer, aen wien de oppermaerscalc syne horens verdanckte, warm ende wel gegrepen worden, so hy, geen onraet vermoedent aen quam op het gewone liefdesuer om scaemteloos synen standaert te planten in het middelpunt der wettige besittingen van gesegden Heer Graef. 1 « la 1 I «IV. . _ . _
	Het was een hinderlaeg, waerin de sluwste man gevangen most raecken, so hy niet even stantvastig door God bescermt wiert als de goede Sinte Pieter door onsen Verlosser, wanneer dese hem er voor bewaerde naer de diepten der waeteren te verhuysen op den dag, als sy het in hun hooft haelden te beproeven of de see even begaenbaer was als het wandelpat der coeyen. n % 1 11 !• r\ • I 1 1 I I
	De oppermaerscalc, dewelcke die van Poissy eene harthandige les hat toe te dienen, most hem nae het middagmael in den saedcl begeven, ende daer de arme graevin Bonne dit wist, hat sy den dag tevoren haeren jeugdigen dienaer reets doen uytdaegen tot den vermaeckelycken tvveecamp, daerin sy emmer de sterckste bleeck.
	Terwyl de oppermaerscalc syn paleys omringde met eenen gordel van oogen ende doot, ende, niet wetende van waer hy sonde comen gevallen, syne mannen opstelde by het uytvalspoortje om den minnaer by syn vertreck tot moes,te hacken, en hielt de oppermaescalcse haer geensins onledig met het aeneencnoopen van erwten ofte het speuren naer swerte coeyen in het haertvier.
	Aldereerst wist de vast genaegelde caemerjoffer haer te ontnaegelen, sleepte sich dan tot haere meesteresse ende bootscapte deselve, dat de Heer Horendraeger niemendal en wist; ende, alvorensden lesten aedem uyt te blaesen, stack sy haere geliefde vrouwe een hert onder den riem, haer de versecckering gevende, dat sy sich op haere suster cost betrouwen, dewelcke als wascvrouw diende in het hostel ende uyt het hout gemaeckt was om sich in stuckjens te laeten cappen gelyck worstevleesc ten eynde Mevrouwe te behaegen ; dat sy de behendigste ende geslepenste truwante was van heel de wyck, ende van les Tournelles tot het Cruys van Trahoir onder het clootjensvolck de faem genoot, doortrapt te syn in het uytdenken van loose cnepen in hachelycke aengelegenheden van amoureuse perikelen.



	Sodus, oprecht treurende om het afsterven van haere goede caemerjoffer, ontboot de graevinne de wascvrouw, hiet haer het natte lynwaet in den steeck te laeten ende begost t’saemen met haer den cnap.sack der listige bedencksels binnenste buyten te keeren, willende Savoisy redden, sy het ten coste van al haer toecomstig heyl. Aldereerst besnoffelden de twee vrouwkens de mogelyckheyt hem met de verdenkingen van den Heer des huyses bekent te maecken ende hem te bevelen sich uyt de biesen te houden. Ende sietdaer dan het braeve meysje, gclyck een packesel met wascgoet belaeden, ende willende het Hostel verlaeten. Maer voor de poort stoot sy op eenen man van waepenen, dewelcke hem doof hout voor alle overredingsconsten der wascvrouw. Alsdan besloot sy, door een bystere toewyding gedreven, den soldenier in syne sw'acke stee te tasten, ende brocht hem door alderhant aenhaelicheden dusdaenig in vier, dat hy pront syn wille met haer volvoerde, alhoewel hy gewaepent ende bepackt was om ten orelog te vaeren ; maer nae dit feestelyck onthael aendachtig genoten te hebben, weygerde de botmuyl haer de straet op te laten gaen ; ende ofscoon sy haer vervolgens de moeyte getroostte sich noch een vrygeleyde te doen afstempelen door eenige der aenlockelyckste cnaepen, verhopende desen hoofscer gesint te bevinden, en dierf geene der boochscutters, mannen van waepenen ofte anderen haer oock maer het nauwste poortje van het paleys te ontsluyten.
	~Gylieden syt vuyg ende ondankbaer als bantreeckels’’ segde sy tot hen, „om my niet en te willen betaelen met gelycke munt !’* Geluckigerwys echter was sy door dese bedryven alles te weten gecomen, ende keerde in groote haest te rugge naer haere meesteresse, aen dewelcke sy de bedenckelycke bescickingen van den graef openbaerde. rv i ii i • •
	De twee vrouwen beraedden haer overnieuw, ende hadden niet meer tyt van noode als een ander voor twee hallelujas, om heel dit apparaet van oorlog, wachtposten, verdediging, bevelen, verdachte, heymelycke, uytgebreyde ende diaboliecke maetregelen te doorgronden, dewelcke sy met het sesde sintuyg der vrouwen onderkenden als een doodelyck gevaer voor den armen minnaer.
	Mevrouwe, drae beseffende, dat sy alleene het recht hat het huys te verlaeten, maeckte scielyck van dit privilegie gebruyck ; doch sy ginc nauwelycks een boochsceuts wyt, aengesien de oppermaerscalc aen vier haerer pages bevolen hat, ten allen tijde gereet te staen de graevinne te versellen, ende aen twee vaendrigs synder compagnie, haer geen seconde uyt het ooge te laeten.
	Oes keerde die arme oppermaerscalcse weeromme in haere kcme-



	naede, even overvloedig traenen sproeyende als de gesaementlycke Magdalena’s der kerckscilderyen.
	„Laes !” sprack sy, ~myn lief sal dus om hals ende leven gebrocht worden ende ick en sal hem nemmer meer aenscouwen ! . . Hem, die so soet van tonge was ende 50 vol bevallicheyt by het waepenspel der minne . . Dit scoone hooft, hetwelck so vele maelen in mynen scoot gebet lag, sal tot brey geslegen worden . . . Waerom en can ick mynen gemael niet een ledig ende waerdeloos hooft voor werpen in de plaetse van dit hooft vol aenminnicheyt ende waerdy ? . . Een stinekent voor een welrieckent hooft . . . een gehaet hooft voor een bemint ? .
	„Oh, Mevrouwe !M riep het wasemeysje uyt, ~als wy den soon van den koek, dewelcke dul op my verlieft is ende my beestig verveelt, eens in de cleederen van eenen nobelen joneker staecken ende hem, aldus aengedaen, door het achterpoortje naer buyten boegseerden ? .. ” Waerop de twee vrouwen malcander aensaegen met eenen demonischen moordenaersblick.
	„Sodrae dese vunse cnecht om seep gebrocht is”, hernam sy, ~sullen alle soldeniers rap gevlogen syn !” ~Jae, maer en sal de graef den armen guyt niet herkennen ?” Ende de graevinne, sich op de borst slaende ende het hooft scuddende, riep uyt :
	„Neen ! neen ! lief kint, hier moet nobel bloet vergoten worden, sonder welck dan oock te ontsien . .
	Dan docht sy eene wyle nae ; ende opspringent van vreugde omhelsde sy al met eens het wasemeysje, seggent:
	~Ick hebbe myn minneke geret door dyn raet! . . So sal ick dy tot dynen doot voor dit leven danckbaer blyven 1”
	aynen aoot voor ait leven aanckoaer oiyven ! Hierop droogde de graevinne haere traenen, trock een argeloos deuchtsaem gelaet, nam aelmoesentascje alsmede getydenboeck, ende maeckte haer op naer de kercke van Sinte Paulus, welcks doeken sy hoorden luyden, aengesien de laetste misse gelesen ginc worden. Want de oppermaerscalcse en versuymde dese scoone devocie nemmer, synde eene langslaepster, gelyck alle de daemes van het hof. Des noemde men dese kerekdienst de vergulde misse, aldewyl men er niet en ontmoette als opgeslinterde heeren, scoone pages, jeugdige edellieden ende fraey gecleede daemes, geurent naer bedwelmende reuckwaeteren ; cortom men sag er geen overdeet ofte het was met waepenen bestickt, nochte sporen, dewelcke niet van gout en waeren. Ende so vertrock dan graevinne Bonne, in het hostel het verbysterde wasemeysje achter laetent met de opdracht een oogsken in het seyl te houden ; dan quam sy met groote prael, omstuwt van haere pages,



	



	de twee vaendrigs ende mannen van waepenen in de parochiekerrk. Het is dienstig hier te vermelden, dat onder de troep scoone ridders, dewelcke in de kerck ront de daemes paradeerden, er meer dan een was, wiens vreugde sy uytmaeckte ende dewelcke hem met gants syn herte aen haer gewyt hadde ; volgens de gewente der onbesonnen jaeren, .waerin wy er nog so vele bedden op ons verlangen alleen, met dit voornemen er ten minste ééne uyt het groote aental voor ons te veroveren.
	Onder dese op fyn wilt aesende roofvogels, dewelcke immer den beek gespert hielden, ende meer tusscen de baneken ende bitstoelen door spiedden _als naer de priesters voor den outer, was er een, aen denwelcken de graevinne soms den aelmoes van een oogopslag sconck, omdat hy minderbeuseiachtigleeck als de anderen ende dieper in haere aenscouwinge versoneken. Dese stont onbeweegelyck immer aen deselfde pylaer geleunt ende en roerde hem niet, volmaeckt verloren in den aenblick van de daeme, dewelcke hy voor syne devocie uytvercoren hat. Syn bleeck gelaet was van eene stille weemoedicheyt overtogen. Syne physiognomie duyde op een vierig ende nobel herte, eene dersulcken, dewelcke hun voeden met laeyende passiën ende sonder dachten te gronde gaen aen de wanhoop van een liefde sonder toecomst. Van dese lieden syn er maer weynigen ; want meestens bemint men datgene, wat gy wel vermoet, meer als de onbekende geneuchten, dewelcke verborgen-liggen ende ‚bloeyen op de diepste gronden der siele.
	Dese gesegde edelman, hoewel syne cleederen van goeden snit, eenvoudig ende wel onderhouden waeren, ende selfs een seeckeren swier openbaerden in de afwercking, quam de oppermaerscalcse voor een arme ridder te syn, dolent achter de fortuyn ende van ver gecomen, sonder een myt in den mersc, met syn degen ende baret als eenig besit. Ende aldus, deels uyt deernis om syne verheymelyckte armoede, deels omdat sy haer teederlyck van hem bemint wist, een weynig oock omdat hy sulck een aengenaem voorcomen hat,



	scoone swerte ende lange haeren ende eene rysige gestalte, ende hy hem nederig bedroeg, aen alles onderworpen, wenste de oppermaerscalcse hem gaerne de gunst der vrouwen ende dese der fortuyn toe. Verder om niet sonder aenbidders te geraecken ende pock gedreven door eene seeckere goetherticheyt, verwarmde sy hem al naer haere invallen met cleene privilegiën, halve blieken, dewelcke op hem af cronckelden gelyck vinnige slangeskens ; overigens bleef sy onverscillig voor het geluck van dit jonge leven, synde eene princesse, gewent te spelen met costelycker saecken als eenen simpelen ridder. Metterdaet: speelde haer gemael, de oppermaerscalc, niet met het coninckryck ende alles daerin, gelyck gy sout doen met een sesthalf by het dobbelen ? I – – I l i •
	Ten slotte hat de oppermaerscalcse niet langer dan dry daegen geleden by het uytgaen der vespers lachent tot de coninginne gesegt, terwyl sy met de oogen naer desen aenbidder wees : „Sietdaer een man van goede hoedaenicheden !” By fortuyn hal de graevinne ten opsichte van desen edelman goet geraeden. Hy was een ridder sonder banier, dewelcke den naem droeg van Julien de Boys-Bourredon, hebbende op syne domeynen selfs niet genoeg bosc geërft om hem daer een tandenstoocker uyt te snyden ende hat geen waerdevoller besit als de natucrlycke ryckdommen, daermede wylen syne moeder hem by syne geboorte Jeer van pas hat toegerust. Hy besloot daervan profyt ende rente te trecken aen het hof, wel wetende hoe belust de daemes daer syn om van dese soort leckernyen te snoepen ende se hoog ende dier in waerde plegen te houden, so sy se maer steets geparst connen houden tusscen twee sonnen. Velen synder gelycken hebben aldus hun weg in de waerelt gesocht door het nauwe straetje der vrouwen ; maer hy, in plaets van syne liefde in wel gepaste rantsoenen ront deelen, gaf haer geheel en al uyt op het eygen oogenblick, als hy in de mis de triomphaele scoonheyt van graevin Bonne voor het eerst sag binnen scryden. Alsdan verviel hy in eene waerachtige liefde, dewelcke uytermaeten voordeelig bleeck voor syne platte beurs, want hy en cost niet meer eten nochte drincken. Dese minne is van de gevaerlyckste soort, want sy parst u tot liefde voor den honger, onderwyl gy hongert naer de liefde ; dubbele cranckheyt, daervan een enckele soude voldoende syn om een man by de pieren te doen belanden.
	Sietdaer dus, wie de jonckman was, aen denwelcken de beminnensweerde oppermaerscalcse gepeynst hat en tot wien sy haer haestelycken begaf om hem te overreden voor haer te sterven.
	Binnen tredent sag sy den armen ridder, dewelcke, getrouw aen



	



	syn nederigen lust, op haer wachtte, den rugge tegen een pylaer gesteunt ; so wacht een coutcleum op de sonne by het criecken van eenen lente-uchtent. Dan wendde sy het gelaet af ende docht naer de coninginne te gaen om haeren bystant te vraegen in dese wanhopige aengelegenheyt, want sy voelde deernis met haeren aenbidder; doch eene der capiteyns seyde. tot haer met groot vertoon van eerbiedicheyt:
	„Mevrouwe, daer is bevel gegeven u te verhinderen met iemant te spreecken, al soude het de coninginne syn ofte uw biechtvaeder. Ende weest er seecker van, dat ons aller leven op het spel staet.” ~En is het dan”, vraegde sy, „niet uw beroep te sterven?” „Maer oock : te gehoorsaemen”, seyde de soldaet.
	Dus ginc de graevinne op haere gewone plaets sitten bidden ; ende als sy weder naer haeren aenbidder keeck, vont sy syn gelaet uytgemergelder ende holler als voren. „Ach”, segde sy by haerselven, ~ick en behoeve myn geweten niet so swaer belast te voelen om syn afsterven ...Hy is al half doof. ” Nae dese rechtveerdiging van haer voornemen worp sy gesegden edelman eene van dese gloeyende lonckjens toe, dewelcke enkelt geoorlooft syn aen princessen ende lichtecooyen ; ende de voorgewende liefde, daervan haere oogen spraecken, doorstraelde den aenbidder tegen den pylaer van eene soete pyn. Wie en geeft hem niet gaerne over aen den heeten aenval van het leven, wanneer dit in sulcker voege van alle.syden het herte berent ende daer alles doet swellen ? . . . De oppermaerscalcse herkende met den lust, daer de vrouwen noyt genoeg van crygen en connen, de almacht van haeren flonckerenden bliek aen het antwoort, dat de ridder haer gaf sonder een woort te seggen. Ende metterdaet, het root, dat syne wangen overpurpelde, was welspreeckender als de fraeyste sinswendigen der Griecksce ende Latynsce redenaers ende wiert oock wel verstaen ! . . . By dit soete aenscouwen becroop der graevinne het verlangen te beproeven hoe ver de macht haerer oogen ginc, om er seecker van te syn, dat sy haer niet en vergaepte aen een ydel spel der natuer. Ende nae haeren dienaer meer als dertig maelen te hebben doorgewarmt, voelde sy haer versterekt in haere overtuyging, dat hy dapperlyck voor haer soude willen sterven. Dese gedachte ontroerde haer so machtig, dat sy tot dry maelen toe onder haere gebeden gekittelt wiert door de begeerte hem alle vreugden des mans tegelyck te verscaffen in ééne groote overstrooming van liefde, ten eynde er op eenen quaeden dag niet en van besculdigt te worden, behalve het leven oock het geluck van desen edelman verspilt te hebben.



	



	Als de officiant hem kerckewaerts keerde om dese scoon vergulde kudde het ~Gaet uws weegs!” toe te singen, ginc de oppermaerscalcse heen langs de pylaer, daer haer aenbidder stont, ende als sy langs hem screet, poogde sy hem met eenen wenck haerer oogen den lust by te brengen haer te volgen. Dan, om hem te verstercken in het verstaen ende significatief uytleggen van desen vluchtigen oproep, keek de geslepen daeme nog eens om, als sy hem reets voorby was om anderwerf syn geselscap te vorderen. Dan sag sy, hoe hy een weynig van syne plaets naer voren gecomen was ende haer noch niet en dierf volgen, dermaeten besceyden was hy. Doch nae dit laetste teecken mengde de edelman, seecker dat hy niet onbescaemt en soude worden gevonden, hem onder haer gevolg met cleyne ende geruyscloose stappen, gelyck een onnoosele cnaep, beducht in eene deser goede oorden verseylt te raecken, dewelcke men slechte noemt. Ende oft hy voor ofte achter, ter rechter dan wel ter slincker syde van haer liep, stects weer scoot de oppermaerscalcse eenen feilen bliek naer hem uyt om hem nog stantvastiger te maecken ende hem corter naer haer toe te trecken, gelyck een hengelaer doet, dewelcke soetjens syne lyn inhaelt om te voelen hoe swaer de catvisc is, die aengebeten heeft. Om cort te gaen, de graevinne queet haer so treffelyck van het werek der meysjes van playsier, wanneer sy besig syn te pogen het gesegende waeter op haere molens te crygen, dat gy gesegt soudet hebben : niets en gelyckt so seer op eene puteyne als eene vrouwe van hooge geboorte.
	Ende metterdaet, als sy onder de poorte van haer hostel aengecomen was, talmde de oppermaerscalcse om binnen te treden ; dan wende sy overnieuw het gelaet naer den armen ridder om hem uyt te noodigen, haer te volgen, hem een so diaboliecken lonck toewerpent, dat hy op de coninginne syns herten toesnelde, waenent, dat hy haer op hem hat hooren roepen. Aenstonts boot de graevinne hem haere hant ; ende beyden, uyt ondersceyden oorsaecken inwendig coockent ende bevent, bevonden sich in haere woning. Op dit onheylswaere oogenblick scaemde Mevrouwe d’Armignac haer, dewyl sy alle dese deementreecken hat uytgehaelt om iemant in den doot te dry ven, ende Savoisy hat verraeden om hem te seeckerder te connen redden ; maer dit vluchtige berouw was even creupel als de grootere ende quam evenseer te spaede. Siende, dat nu alles op het spel stont, leunde de oppermaerscalcse swaer op den arm van haeren dienaer ende sprack tot hem : ~Comt scielyck mede naer myne kemenaede, want ick hebbe met u te spreecken.”



	Ende hy, niet en vermoedent, dat het om syn leven ginc, en vont geene stem om haer te antwoorden, so daenig wiert hem de kele dicht genepen door de verwachting van een naeby geluck. Als het wascmeysje desen so ras opgeviscten edelman sag, segde sy : „Nu tsa ! . . daer moet men toch een daeme van het hof voor syn !” Dan groette sy den hovelinc met eene diepe neyging, daerin al de spottende reverencie lag uytgedruckt, dewelcke versculdigt is aen hen, die de groote heldhafticheyt hebben te gaen sterven voor so eene cleynicheyt.
	„Picarde”, segde de oppermaerscalcse, het wascmeysje by den rock naer haer toe treckent, ~de moet gebreeckt my hem te seggen, welck loon ick bereyt hout om syne liefde ende syn scoon geloof in de goetjonsticheyt der vrouwen te betaelen ...” „Ach kom, Mevrouwe ! waerom hem dat te seggen ? . . Sent hem versaeligt door het achterpoorten weg! . . Er sterven so vele mannen in den oorlog voor nieticheden, soude dese niet voor iet lieffelycks en weten te sterven ? . . Ick sal wel andere voor u maecken, so u dat troosten can !”
	„Welaendan !” riep de graevinne. ~Ick gae hem alles opbiechten !. . Dat sal de boete syn voor myne sonde !” Meenent dat syne daeme met haere dienaeresse enckele cleyne voorbereytselen ende geheyme maetregelen trof on niet en gestoort te worden by het onderhout, dat sy hem belooft hat, hielt de onbekende minnaer hem op een afstant ende gebaerde hem oft hy naer de vliegen keeck. Intusscen docht hy, dat de graevinne wel ongemeen ondernement was ; maer (ende selfs een bultenaer soude hetselfde gedaen hebben) oock vont hy duysent redenen om haer te verontsculdigen, hem wel weerdig waenende eene dusdaenige minnewoede in te boesemen.
	Hy was noch in dese deuchtdoende overpeynsingen verdiept, als de oppermaerscalcse de deur naer haere kemenaede opensloot ende den ridder bat haer te volgen.
	Daer worp de machtige daeme alle de grootheyt van haeren hoogen staet van sich, ende smeet haer, eene simpele vrouw wordent, aen de voeten van desen edelman.
	„Laes, scoone jonckman”-j segde sy, ~ick hebbe my grootelyckx ten uwaert misdraegen,. Luystert ! . . By uw vcrtreck uyt dit huys sult gy den doot vinden .... De liefde voor een ander, dewelcke my doorgloeyt, heeft; my beguychelt; ende sonder dat gy hier syne plaetse cunt innemen, moet gy hem vervangen tegenover syne moorders . . . Siethier gants het festyn, waertoe ick u hebbe gebeden.”
	aers , . . oiecmer gams nee resuyn, wdcriuc ie* u nwuc gcucucn. „O”, antwoordde Boys-Bourredon, syne sombere wanhoop diep



	



	in syn lierte verduyckent, ~ick wete u danck, Mevrouwe, dat gy over my bescickt hebt als over een goet, hetwelck u toebehoort . . , Jae, ick hebbe u so lief, dat ick er alle myne daegen van droomde, ü op de wyse der jonge maegdekens, iets te connen bieden, dat men maer eenmael can weg scencken . . . Sodus . . . neemt myn leven ! .”
	Ende de arme ridder, dit seggende, en keeck haer niet eenmael aen om al de jaeren in het haelen, dewelcke hy verhoopt hat haer gantse daegen lang te aenscouwen.
	Als sy dese cloecke ende verliefde woorden vernam, stont Bonne al met eens recht.
	~Ach”, sprack sy, ~so Savoisy er niet en waere, hoe soude ick dy liefhebben !”
	„Lacy, myn lot is onherroepelyck”, antwoordde Boys-Bourredon. ~Myn horoscoop voorspelt, dal ick sterven sal door de minne voor eene groote daeme ! . . Myn God”, vervolgde hy, de hant slaende aen het gevest van syn goet sweert, ~ick sal myn leven duer vercoopen, maer ick sal tevreden sterven, bedenekent dat myn doot het geluck verseeckert van haer, die ick lief hebbe ! . . Ick sal beter leven in haere herinnering als in de werckelyckheyt. ” By het aenscouwen van het gebaer ende het straelende aengesicht van desen dapperen man, voelde de oppermaerscalcsc haer in de kern van het herte gequetst. Maer drae wiert sy noch smertelycker bewogen, omdat hy sceen te willen heen gaen sonder oock maer de geringste jonste van haer te vraegen. ~Comt hier, dat ick u waepene !M segde sy tot hem, haere armen uytbreydent om hem aen haer herte te clemmen. ~0, Mevrouwe”, antwoordde hy, ende een vluchtig floers van traenen verdonekerde een weynig het vier synder oogen, ~wilt gy myn doot onmogelyck maecken door eene te groote waerde aen myn leven te geven ?” o .in * i i i i i*.r i. .• i
	~Comt!” riep sy, overwonnen door dese laeyende liefde, ~ick en wete niet, wat er van dit alles worden moet, maer comt! . . Daernae sullen wy allen aen het uytvalspoortje gaen sterven . . Deselfde vlam brandent in hun herte, gesweept door deselfde geesel, clemden sy de armen op de eenig waere manier om malcanders leest; ende in den alderverruckelycksten aenval van dese heetecoortse, dewelcke gy, nacr ick voor u verhope, wel kent, vielen sy in diepe vergetelheyt omtrent de gevaeren voor Savoisy, de hunne, den oppermaerscalc, den doot, het leven ende alles . . .
	Ondertusscen waeren de poortwachters tot den veltheer geloopen om hem te verwittigen van de aencomste des minnaers, ende vertelden hem, hoe die raesige edelman geene reeckening en hat willen



	houden met de blieken, dewelcke de graevirme hem tydens de mis ende onderwege had toegeworpen met de bedoeling hem voor den ondergane te behoeden. <.‚ „„„„„„.‚„ L.... ‚.„.-„..._ ‚I-..‚‚.1..1... :.. ‚._‚„..._ L‚._. ‚‚ ‚
	Sy ontmoetten hun meester, dewelcke in grooten haest op weg was naer het achterpoortje, want van hunne syde hadden de boochscutters van de kaede hem van verre acngeroepen, seggende: ~Daer gaet de Heer van Savoisy binnen !” Ende metterdaet was Savoisy op het afgesproocken uer gecomen ; ende, gelyck de gewente van alle minnaers is, ginc hy alleene vervult van gedachten aen syne daemc, sodat hy.deloerveugels van den graef gants niet op en merekte ende hem door het poortje naer binnen foefelde. Dese tegenstrydicheyt in de berichtgeving omtrent de minnaers wiert oorsaeck, dat de oppermaerscalc den woordenvloet stuytte van desen, dewelcke van de rue Sainct-Antoine quaemen, seggende met eene barsce selfverseeckertheyt, die sy hun wel wachtten tegen te spreecken :
	~Ick wete al, dat het wilt gevangen is V' Daerop stortten sy sich allen onder groot gedruysc door gesegc poortje, scrceuwent: ~Slaet doot! . . Slaet doot! ...
	Ende mannen van waepenen, boochscutters, oppermaerscalc, capiteyns, alles stormde los op Caere! Savoisy, petekint des coninckx, denwelcken sy tol morsel hackten onder het venster der graevinne ; ende door een opmerekensweerdig geval stierf het gekerm van den armen jonekman, grouwelyck vermengt met het gebrul der soldeniers, uyt onder het hertgrondig suchten ende creunen der geliefden, dewelcke hun repten in grooten vreese. ~Ooo!” riep de graevinne, verbleeckent van ontsetting, „daer sterft Savoisy voor my !” ~Maerick sal voor u leven !” antwoordde Boys-Bourredon, ~ende ick sal my nog geluckig prysen so ick myne salicheyt betaelen mag tot den prys van de syne !” ~Cruyp in dese cleerenkist!” riep de graevinne; ~lck hoor den stap van den oppermaerscalc . .
	Ende metterdaet cjuam Myn Heere d’Armignac weldrae binnen stampen met een hooft insyne hant, ende dit bloedent ende besmeurt op den scouw settent, sprac hy grammoedig :
	„Siethier, Mevrouvve, een tafereel, hetwelck u onderrichten mag omtrent de plichten van eene vrouwe tegenover haeren gemael.” „Gy hebt een onsculdige gedoot”, antwoordde de graevinne sonder blieken ofte bleusen. „Savoisy en was myn minnaer niet ...”
	Ende op dit gesegde keeck sy den oppcrmaerscalc fier aen, het ge-



	



	laet gemaskert met so veel vrouwelycke misleydingsconst ende stoutmoedicheyt, dat de echtgenoot verdutselt stont te staroogen, gelyck een jonge daeme, dewelcke achterlangs eene noot ontsnappen liet ten overstaen van een talryck geselscap, ende hy begost te vermoeden, dat hy een ongeluck hat aengerecht.
	~Aen wien peynsdet gy dan desen morgen?” vroeg hy. ~Ick droomde van den coninck”, gaf sy ten antwoort. ~Ende waeromme my sulkcx dan niet en gesegt, liefken ?” ~Sout gy my gelooft hebben in de bestiaele woede, dewelcke u opstoockte ?”
	De oppermaerscalc crauwde hem achter het oor, ende hernam : ~Maer hoe quam Savoisy dan aen den sleutel van ons tuynpoortje ?” ~0”, seyde sy cortaf, ~ick en weet niet of gy genoeg hoogachtinge voor my hebt om te gelooven, wat ick u hierop te antwoorden heb.” Ende de oppermaerscalcse keerde haer flux op haere hielen ront, gelyck een torenhaentje, door den wint gedraeyt, haer gebaerent als ginc sy haer moeyen om de sorgen voor de huyshoudinge. Weest verseeckert, dat de Heer van Armignac grootelyckx verlegen sat met het hooft van Savoisy ; ende dat Boys-Bourredon van syn cant niet de geringste lust voelde te cuchelen, hoorent hoe de graef in hem selven alderhant woorden vergrommelde.
	Eyndelyck sloeg de oppermaerscalc twee mael dreunent op de taefel ende riep : ~Ick gae die van Poissy op hun duyvel spelen !”
	Daerop verdween hy ; ende als de nacht was aengebroocken, sloop Boys-Bourredon in de een oft andere vermomming ter deure uyt. De arme Savoisy wiert droef beweent door syne daeme, dewelcke alles ende meer gedaen hat wat een vrouwe doen can om een vrient te verlossen ; ende laeter wiert hy beter dan betreurt : hy wiert gemist ; want als de oppermaerscalcse dit aventuer aen Coninginne Isabeau vertelt hadde, wiert deselve dusdaenig geroert door de treffelycke hoedaenicheden ende de koenheyt van Boys-Bourredon, dat sy desen edelman verleydde om den dienst van haere nichte te verlaeten ende in dese van haer self over te gaen.
	Boys-Bourredon was een man, dewelcke duydelyck door den Doot den daemes bevolen wiert.
	Metterdaet bedroeg hy hem in den hoogen staet, waertoe de coninginne hem verhief, so verwaeten tegenover alle anderen, dat hy op een dag selfs quaelyck sprack over Coninck Caerel, ende als dese arme vorst syne sinnen weer eens by malcanderen hat, verwittigden



	



	de afgunstige hovelingen den coninck omtrent synen deplorabelen staet van horenbeest.
	Alsdan wiert Boys-Bourredon ylings in eenen sack genaeyt, ende naeby het veer van Charenton in de Seine geworpen, gelyck algemeen bekent mag heeten.
	Het en is seecker niet nootsaeckelyck hier aen toe te voegen, ciat, swinst den dag, daer de oppermaescalc so reliekdoos met het yser woedde, syne braeve vrouwe de twee dooden, dewelcke hy vervaerdigt had, seer wel wist te gebruycken, ende se hem so dickmael onder den neus wreef, dat sy hem so slap mieck als lammekespap ende hem verder den goeden weg der echtgenooten deet bewandelen. Hy hielt haer de gantse waerelt voor als eene cuysce ende eerbaere oppermaerscalcse, hetgene sy metterdaet was.
	Aengesien dit boeck, volgens de stelregelen der groole antiecke scryvers enkele nuttige saecken verbinden moet aen den deuchtdoenden lach, dewelcke het verweckt, ende eenigte recepten van hoogen smaeck dient in het houden, wil ick u verclappen, dat de kern-inhout van dit verhad de volgende is :
	Dat de vrouwen in hachelycke gevallen nemmer het hooft en moeten verliesen, omdat de god der liefde haer noyt en verlaet, voornaementlyck, wanneer sy jonc, scoon ende van goeden huyse syn.
	Vervolgens, dat de aenbidders, so sy hun in amoureuse verwickelingen begeven, dit niet mogen doen gelyck blinde kieckens, doch met maeten ende wel ront spiedent om de clapcooy, ten eynde niet ten offer en te vallen aen seeckere hinderlaegen ende hun wel te verwaeren ; want nae eene scoone vrouwe is de costelyckste saeck ter waerelt: een hupsce joncker .. .



	



	DE MAECHT VAN TILHOUZE
	Baroen van Valesne, hetwelck eene lieffelycke besitting is met een castel, niet ver van het vleck Tilhouze gelegen, had eene dunbloedige vrouwe getrouwt, dewelcke om redenen van smaeck ofte tegensin, lust ofte onlust, sieckte oite gesontheyt haeren echtvrient vasten deet van alle de soetheden ende snoeperyen, in elck houwelyckx-contract van natuere begrepen
	Om rechtveerdig te syn moet vermeit worden, dat bovengesegde Heer een taemelyck slonsige ende vervuylde quant was, emmer op jacht naer groot wilt ende even weynig aentreckelyck als de smoock is in eene saele. Voorts was dese Nimrod goet getelt een sestigtal jaeren out, waervan hy overigens even weynig gewag en maeckte als de weduwe eens gehangenen van den strop.



	Maer de naetuer, dewelcke gebochelden, crompooten, blinden ende leelyckmanskinderen by corven vol hier beneden ront stroyt, ende haer om desen even weynig commert als om de pronckslucken, overmits sy haer evenmin bewust en is van wat sy maeckt als een kettingspanner in de tapytwevery, geeft aen allen gelycken honger mede ende gelycken gier naer de soep. Endc so vint dan oock elck dierke syn playsierke ; vandaer het spreeckwoort : daer en is so een leelyck panneke niet ofte het ontmoet syn deckseltje wel.
	So socht de Heer van Valesne dan overal naer aerdige pannckes sonder decksel ; ende dickmael jaegde hy, behalve op groot wilt, oock op het cleene dierke ; maer syne landeryen waeren caerig voorsien van dit edele wilt ende een maechdommeke bleeck seer selden te verstoren.
	Intusscen quam den Heer van Valesne nae lang snoffelen ende ront rossen ter oorc, dat in Tilhouze de weduwe van eenen wever woonde, dewelcke een costelycken scat besat in de persoon van een dochterken, out sestien jaeren, wier rocken sy
	nemmer uyt het ooge en iiet, ende dewelcke sy selfs, uyt hooge moederlycke voorsienicheyt vergeselde wanneer sy waeter ginc loosen j voorts deet sy haer in haer eygen bedde slaepen, bewaeckte haer, biet haer vroeg op te staen, swoegde haer af met so veel arbeyt, dat sy t’saemen wel acht stuyvers per dag verdienden; ende hielt haer op feestdaegen vaste aen den leybant, haer met grooten noot veroorlovent een vroolyck woort te wisselen met de jonge quanten, doch dan mosten desen tegenover het maechdeken de handen nog in de sacken houden.
	De tyden waeren toenmaels so slecht, dat de weduwe ende haere



	dochter nauwelyckx genoeg verdienden om niet en van honger te sterven, ende daer sy by arme verwanten inwoonden, gebrack het haer des winters dickmael aen branthout ende des somers aen cleederen; sy waeren so veel huer sculdig, dat een serjant van justicie er van gescrocken soude syn, hetwelck nochthants lieden mogen heeten, die niet spoedig en ontstellen van andermans sculden. Cort om, so de dochter toenam in scoonheyt, de weduwe nam toe in miserie ende stack haer stects dieper in de sculden voor de maechdelyckheyt haerer dochter, gelyck een alchimist voor syne croesen, daerin alles, wat hy besit, opsmilt.
	Als syne ondérsoeckingen tot syne tevredenheyt verloopen waeren, quam gesegde Baroen van Valesne op eenen regenachtigen dag als by geval binnen vluchten in het hutje der beyde spinsters, ende liet, om hem te droogen, hout haelen uyt het naebuerige Plessis. Dan sette hy hem in afwachting op een scabel tussefcn de beyde arme vrouwkens.
	By de gryse scaeduwen ende de deemstcring in de lml liet hy syne blieken weyden over het soete beekje der maecht van Tilhouze ; haere stevige root-ende-ronde armen ; haerc voorpostjens, vast als waerea het bastionnekens om haer coel herte te verdedigen ; haer middel, ront gelyck een jonge eyck ; ende dit alles frisc ende scoone, helder ende blinekent gelyck een eerste ryp-dag ; groen ende teeder gelyck een jonge loot in April ; om cort te gaen : sy geleeck op alles wat ter waerelt lieffelyck is. Sy had oogen van een verlegen en scrander blauw ; ende een bliek nog scuchterder als dese der MoedermaecKt, gesien dat sy so ver nog niet en was als Maria, hebbende geen kint gebaert.
	Hadde iemant haer gevraegt: „Weet gy van wanten?” Sy soude geantwoort hebben : „Wollen wanten?”
	So onnoosel sceen sy ende weynig toeganckelyck voor de begrippen van het gevalleken.
	De wulpsce oude sinjeur sat dan oock op syn scabel te cronckelen, snoffelent naer het maechdeke, ende verreckte bynae den hals gelyck een aep dewelcke probeert nootjens op te snappen, Hetgene de moeder seer wel sag, maer en segde geen woort uyt vreese voor den Baroen, aen wien het gantse lant toebehoorde. Als de blocken in den haert laegen ende opvlamden, seyde de beluste jaeger tot de oude vrouw : ~Haha ! . . dat verwcrmt bynae even so fel als de oogen van uw docbterken ...”



	„Laes, Heer,” antwoordde sy, „gy spreeckt daer van een vier, waerop wy niets coocken en connen ...”
	„Toch wel!” seyde hy. „Ende hoe dan?”
	„Och, moederke, verhuert uw meysken aen myne vrouwe, dewelcke eene camerierster behoeft, ende wy sullen u twee tackebossen per dag besorgen."
	„O, Heer, ende wat sal ick dan boven dat coockenvier gaer stoven ?” „Wel", antwoordde de oude leckermuyl, ~eene deegelycke meelspyse, want ick dencke u elck seysoen een halt'voer coren als lyfrente toe te wysen.”
	~Ende waer sal ick dat coren in bewaeren ?” vraegde het outje. ~In uwen provisiekelder!” riep de sjachelaer in maechdommekes. ~Maer ick en hebbe geen provisiekelder, nochte kisten, nochte casten . . . niets !”
	„Welnu, ick sal u kisten ende casten ende coockengerey geven, een goot bedde met een hemel daerboven ende alles ...”
	„Jamer”, sprack de braeve weduwvrouw, ~de regen soude het bederven. Ick en hebbe geen huys!”
	„Siet gy vanhier", vraegde de Heer, „het huys, daerin myn arme jaegermeester Pillegrain gewoont heeft, wiens buyck opgereten wiert van ëen everswyn ?”
	,,Jae ick”, quam de oude.
	„Wel, daerin sult gy woonen tot het eynde uwer daegen.”
	„Gantsbloet!” nep de moeder ende liet haer spinrocken op den vloer vallen, „meent gy dat. Heer?”



	„Jae!” „Ende welcke huer sult gy myne dochter betaelen ?’* „Alles wat sy in mynen dienst sal willen winnen”, segde de Heer. „O, myn Heer, ryt gy den gans met ons ?” „Neent!” segde hy. „Jaet!” segde sy.
	~By Sinte Gatianus, Sint Eleutherius ende alle duysent millioen santen, dewelcke daerboven door malcanderen crioelen, ick sweere u, dat . . .”
	„Ach”, hernam de braeve moeder, ~so gy niet uyt jockemy en spreeckt, soude ick dese tackebossen geerne een weynigje voor den notaeris sien passeeren ...”
	~By het bloet Ons Heeren ende het donsigste dingetje uwer dochter, en ben ick dan geen edelman?. . Myn woort genoegt!” ~0, dat en soude ick niet geeme ontkennen, Heer, maer so waer ick eene arme spinster ben, ick bedenek daer, dat ick myne dochter te seere bemin om haer henen te senden . . . Sy is nog te jonc, daertoe niet sterek genoeg, ende soude gewis in haer dienst gebroocken worden door het werek. Gisteren seyde mynheer pastoor nog in syn sermoen, dat wy tegenover God verantwoording sculdig syn voor onse kinderen . . ,u
	„Ta ! ta ! ta !” riep de Heer, ~doet den notaeris maer haelen !’ Een oude houthacker snelde naer den inctpisser ; dewelcke quam ende volgens alle regelen der const een contract opstelde, daeronder de Baroen van Valesne dan syn cruys sette, want scryven en cost hy niet ; daernae, als alles in cannen ende cruycken was, segde hy : ~Welnu, moederke, en syt gy nu niet meer verantwoordelyck tegenover God voor de maechdelyckheyt uwer dochter?” ~Och, Heer, de pastoor seyde erby : tot de jaeren des ondersceyts . . ende myne dochter weet seer wel ondersceyt te maecken . . *' Daernae wende de oude sich tot haer ende sprack :
	„Marie Fiquet, het costelyckste wat du besitst is dyne eere ; ende overal waer du gaetst, sal eeniegelyck ick en spreecke niet van Myn Heere hier ! pogen dese van dy te coopen ; maer du hebst nu ondervonden, wat sy weert is ! . . En ontdoe dy er niet van als met goede redenen ende gelyck het behoort. Om dus dyne deucht tegenover God ende de menscen niet en te besoedelen, tensy uyt wettige motieven, moetst du er voor sorgen dyn houwelyckstoestelleke tevoren een weynig te doen vergulden ; anders sal het dy quaelyck vergaen ...”
	~Ick hebbe u verstaen, moeder”, segde de maecht.
	Ende daerop verliet sy de armelycke woning van haere verwanten



	ende trock in het casteel van Valesne om er de Vrouwe te dienen, dewelcke haer seer djentig ende naer haeren smaeck vont.
	Als die van Valesne, Sacehé, Villaines ende andere plaetsen vernaemen, welck een hooge prys er betaeit was voor liet maechdeke van Tilhouze, ontdeckten de huyshoutcundige moeders al met cens, dat er niets so voordeelig en is als de deucht ; ende poogden alle haere dochterkens op te doen groeyen als maechden ende hacr in desen staet te bewaeren ; doch dit bedryf bleeck even hachelyck als het teelen van sydevvormen ; want maechdommekes syn gelyck mispels ende rypen seer voorspoedig in het stroo. Nochthants waeren er enkele meydekens, dewelcke in Touraysne als sodaenig bekent wierden ende in alle cloosters voor maechden door gingen, waervoor ick echter niet geerne en soudc willen borg staen, overmits ick se. niet geverifiëert en hebbe volgens de methode, door Verville acnbevolen, om de perfecte deucht der meysjens te onderkennen. Marie Fiquet volgde de wyse raetgevingen haerer moeder op ende en wilde nimmer luysteren naer de soete smeeckbeden, vergulde fieemeryen ende aepensmoesjes van haeren meester, sonder dat daer een weynig by getrouwt cn vviert.
	So de oude sinjeur aenstalten maeckte tot seeckere scalcsce hantgreepen, toonde sy haer ontset gelyck de catte by het naeder springen van eenen hont, ende creet :
	„lek sal liet acn Mevrouwe seggen !”
	In ’t cort, nae ses maenden had de poovere sire noch niet tot den prys van één enkelen tackebos playsier van haer gehad. Op alle pogingen bleef Marie even stanlvastig, weerde haer steets onbarm-



	hertiger, antwoordde de eene mael op de amoureuse voorstellen van haeren Heer :
	„So gy het my ontfutselt hebt. sult gy het my oock te rugge geven ?” Een anderen keer:
	„Indien ick even veel gaetjes hat als een seef, daer en soude er noch niet één voor u by syn. so’n grouvvelyck gedrommel vinde ick u !” De oude goetsack nam dese dorperlyckc uytdruekingen op als claere bewysen haerer deucht ende en hielt niet op haer toe te lolleken, hoogdraevende toespraeckcn te houden ende hondert duysent eeden te svveeren ; want door steets te kycken naer de malsce voorposten van haer herte, haere swellende dyen, dewelcke by seeckere bewegingen so hups in haeren rock geboetseert stonden, ende te sceeloogen naer nog andere lieffelyckheden, waerdoor de rust van een heylige omgewoelt soude syn, viel de arme afgesleten patroon op haer verleckert met den hartstocht der grysaerts, dewelcke aengroeyt met de verhoudingen van eene meetcundige reecks, juyst andersom als by jonge mannen ; want de ouden hebben lief met hunne swackheyt, dewelcke steets toeneemt, de jonge daerentegen met hunne cracht, die emmer afneemt.
	Ende om nu alle reden tot weygering aen dit van den duyvel bereden maechdeke te ontnemen, riep de Heer de hulpe in van synen ouden keldermeester, dewelcke een goet eynt in de scventig gerocht was, ende gaf hem te verstaen, dat hy trouwen most om syn taenig vel een weynig te verwermen ende dat Marie Fiquet het juyste oventje voor hem hadde.
	De versleten keldermeester, dewelcke dry hondert Tourangeynsce



	ponden rente vercregen hat door ondersceyden diensten, aen het huys bewesen, verlangde stillekens te leven sonder overnieuw syne voordeur te moeten open sluyten ; maer de goede Heer, nae hem versocht te hebben een weynig te trouwen voor syn genoegen, verseeckerde hem, dat hy geenderley overlast van syne vrouwe en soude ondervinden. Alsdan stemde de oude keldermeester uyt versculdigt dienstbetoon in dit houwelyck toe.
	Op den dag der verloving liet Marie Fiquet, dewelcke haere sinnen goet byeen hielt, doch gcene grieven meer tegen haeren achtervolger cost geldig maecken, haer eenen vetten bruytscat octroyeeren ende een weduwgift daer boven voor het plucken van haer blommeke ; daerop octroyeerde sy van haer cant den afgetaeckelden haen het privilegie so vaeck hy cost by haer te comen slaepen ende versegde hem even so vele vroolycke lansgevechten als hy correls graen aen haere moeder gesconken hat; maer op synen leeftyt hat hy ruyra genoeg aen die van één enkelen bussel.
	Als de bruyloft voorby was, en versuymde de Heer niet, sodrae syne vrouwe tusscen de laeckens lag, weg te slibberen naer de kemenaede, wel van vensteren, matten ende fraey behangsel voorsien, waer hy syn mals kieckentje Hat onder gebrocht, mitsgaeders haere renten, tackebossen, huys, coren ende haeren keldermeester.
	Om het cort te maecken, weet dan, dat hy de maecht van Tilhouze bevont het scoonste meydje ter waerelt, lieffelyck als geene in het wackelende licht van het vier, dat onder de scouwe cnetterde, seer bewegelyck tusscen de lacckens, den stryt soeckent ende eenen aengenaemen geur van maechdelyckheyt uytwaesement; ende hadde de eerste oogenblicken gants geenen spyt over den buytensporigen prys van dit juweelken.
	Daerop, hem niet langer en connende bedwingen, ende willende haestig de eerste montjes van dit conincklycke broekje proeven, begost hy als gewesen grootmeester in de const, aen dit jeugdige formulierenboeckje te frommelen. Maer siet, door syne al te groote smulsucht, verloor dese gelucksaelige hem in beuselaryen, glipte uyt, cortom en sceen al met eens niets meer te verstaen van het onderhoudende bedryf der liefde.
	Hetgene bemerckent, seyde het onervaeren meyske, nae eene corte wyle wachten, tot haeren ouden onderdaen :
	„Monseigneur, so gy in de capel syt, gelyck ick meen te bespeuren, laet dan, als ’t u behaegt, uw clockenspel wat rapper beyeren . .
	Dese vermaeninge, dcwelcke, ick en weet niet hoe, bekent vviert, mieck Marie Flquet beroemt, ende noch immer segt men in onse streeck:



	~Dat is eene maecht van TilhouzeJ”
	By wyse van spotterny tegenover een gehuwde oftewel om eene lellebel aen te duyden.
	Lellebel segt men by ons van een meysje gelyck ick u niet en toe wensc, dat gy er eene tusscen uwe laeckens sult vinden in uwen eersten houwelycksnacht, ten waere gy syt opgegroeyt in de wysbegeerte van de Stoa ende u derhalven over geen enkel ongeval sorgen en maeckl.
	Overigens syn er velen wel gedwongen tot stoïcynsce opvattingen in diergelycke baldacdige omstandicheden, dewelcke men nog maer al te vaeck tegen comt ; want de natuere wentelt haer wel, maer veranderen en doet sy niet ; ende emmer sullen er onervaeren maechdekens van Tilhouze syn, in Touraysnc ende elders.
	Ende so gy piy nu vraegt, waerin de morael van dit verhael bestaet ende sich openbaert, dan soude ick seer wel gerechtigt syn den daemes te antwoorden :
	Dat dese overmoedige vertellingen eerder gescreven 'werden om u de morael van den lust te leeren als wel om den lust van het moraeliseeren te vercondigen.
	Maer so het een oude ende in den stryt van Venus’ weyeryen afgecraeckten vrouwenjaeger was, dewelcke my ondervroeg, soude ick, hem omsichtig ontsiende,. gelyck men aen syne geluwe ofte gryse paruyck versculdigt is, seggen : Dat God den Baroen van Valesne heeft willen straffen, omdat hy gepoogt hat eene leckernye te coopen, dewelcke gescaepen wiert om te worden weg gesconcken . . .



	



	DE WAEPENBROEDER
	Als Coninck Hendrick, den tweeden van desen naem, ende die de scoone Diana so seere minde, in den aenvanc svnder heerscappye was, bestont er nog eene ceremonie, waervan het gebruyck swinstdien sterck verminderde ende dewelcke nu gants ende al verdwenen is, gelyck so ongetelt vele andere goede saecken uyt den ouden tyt.
	Ick bedoel de scoone ende nobele gewente sich eenen waepenbroeder te kiesen, hetgene alle jonge ridders plachten.
	Nae malcander erkent te hebben voor twee getrouwe ende dappere mannen, wiert ieder van het achtbaere coppel voor het leven aen den ander verbonden ; beyden waeren van dan aen broeders ; de een most den ander in het velt verdedigen tegen de vyanden, dewelcke hem bedrongen, ende aen het hof tegen de vrienden, quaelyck



	van hem spreeckende. Indien by afwesentheyt van den een iemant desen besculdigde van eenigerley ongetrouwheyt, onoirbaere handeling ofte verraederlycke bedoelingen, was de ander er onverwylt by den besculdiger toe te voegen : _ .‚ . . .. u n! „J, „„;‚_
	„Dat liegt gy dweers deur uwe swerte siele heen !” . . Ende sonder aerselen betrat hy ylings het strytperck, so overtuygt waeren beyden van de eere des anderen*
	Onnoodig hieraen toe te voegen, dat de een den ander immer ter syde trat, in goede sowel als oock in verkeerde saecken, ende dat sy fortuyn ende ongeluck gelyckelyck deelden.
	Sy coesterden voor malcander een inniger broederscap als desulcken, dewelcke enkelt verbonden syn door de wisselvalligheden der natuer ; aengesien sy hun verbroedert hadden door de banden van een seer bysonder, onweerstaenbaer ende wedersyts gevoel.
	So heeft dan oock de broederscap der waepenen scoone exempelen opgelevert, even helthaftig als dese van Griecken, Romeynen ofte anderen . . . Maer dat en is nu myn onderwerp niet. Het verhad deser voorbeelden wiert te boeck gestelt door de historiescryvers van ons lant ende eeniegelyck kent se. – – – . . -‚‚„ ‚;.u:‚_;__ ..... 1-..„.„:„...
	In desen tyt dan swoerèn twee jonge edellieden uyt Touraysne, daervan de eene de jongste der Maillé’s was ende de ander de Heer van Lavallière, malcander waepenbroederscap op den dag als sy hunne sporen wonnen. Sy quaemen uyt het huys van Myn Hcere van Montmorency, aldaer sy waeren opgebrocht in de waerdevolle beginselen van desen grooten aenvoerder, ende hadden seer wel getoont hoe aensteeckelyck de heldenmoet werckte in dit nobele



	geselscap, want in den slag by Ravennes verwierven sy den lof van de outsten der ridderen.
	Het geviel in het formidaebele hantgemeen van desen swaeren dag, dat Maillé geret wiert door gesegden Lavallière, met wien hy tevoren eenig craeckeel gehat hadde ende sag nu, dat dese een edelman van nobel carakter was. Daer sy beyden enkele sceuren in hun wammes opgeloopen hadden, versegelden sy dese broederscap met hun bloet ende wierden t’saemen versorgt in één selfde bedde onder de tent van Myn Heere van Montmorency, hunnen meester.
	Ick moete u hier nu seggen, dat in tegenstelling tot de gewente in syne familie, waer immer scoone gesichten gesien wierden, de jongste der Maillé’s geensins een aengenaem uyterlyck en hadde, doch meer een tronie uyt een duvelrye vertoonde ; voor het overige lenig gelyck een winthont, breet van scouders ende forse van gestalte gelyck Coninck Pepyn, dewelcke een notaebel steeckspeler was. Daer tegenover was de Sire van Chateau-Lavallière een hupsce enaep, voor denwelcken de fyne canten, de swierige hoosen ende de opengewerekte seoenen uytgevonden scenen. Syne lange ascblonde haeren waeren sacht gelyck dese eener vrouwe, in ’t corte, hy was een kint, daermede alle daemes geerne souden gespeelt hebben. Dies seyde op eenen dag de Dauphine, nichte van den paus, al lachende tot de coninginne van Navarre, want sy en hat gants geen afkeer van sulcke prickelige grappen :
	~Dese page comt my voor een pleyster te syn, bovenmaete gescickt om veelderley quaelen te genesen l'11
	Hetgene den bevalligen cleynen Tourangeyn deet bleusen, want, nog slechts sestien jaeren out synde, nam hy desen galanten lof voor een blaem.
	Nae hun terugkeer uyt Italië vont de jonge Maillé een aengenaem houwelycksgareel, hem door syne moeder om den hals gehangen in de persoon van Mejonckvrouwe d’Annebault, dewelcke een aenvallig meysje was, voordeelig gebouwt, ende wel van alles voorsien, hebbende een fraey hostel in de rue Barbette, vol costelycke meubels ende Italiaensce scilderyen, ende noch rycke domeynen te beërven. Enkele daegen nae het overlyden van Coninck Frans, eene gebeurtenis, die den scrick joeg in het herte van alle welgestoffeerde hoosen, aldewyl gesegde monarch gestorven was aen de Napolitaensce sieckte ende nu voort aen niemant meer veylig en was, oock by de hoogste princessen, most Maillé het hof verlaeten om eenige seer gewichtige saecken te gaen regelen in het Piémonteesce. Weest er seecker van, dat het hem seere verdroot syne lieve vrouw, so jeugdig, so djentig ende roerig in bedde, te moeten achter laeten te midden der gevaeren,



	omsluypingen ende hinderlaegen van dese minsiecke omgeving, waer so vele welgemaecte jonekmannen lonckoogen, stout gelyck adelaers, fier van bliek ende even gulsig lipleckent naer vrouwen als hongerige mensen doen naer paeshammekens.
	Geport door groote quellinge van yversucht stont alles hem deerlyck tegen ; maer nae lang ende diep peynsen besloot hy syne vrouwe te vergrendelen gelyck u sal worden Uytgelegt.
	Hy versocht synen waepenbroeder by hem te wHlen comen tegen het aenbreecken van den uchtent op den dag van syn vertreck. Als hy dan het peert van Lavallière op den binnenhof hoorde trappelen, sprong hy scielyck ten bedde uyt, ende liet er syne soete ende blancke wederhelft in achter, doeselent noch in de donsige, lochte sluymer, so hertgrondig gepresen door allen, dewelcke verlieft syn op de luyheyt.
	Lavallière quam op hem toe ende de twee cameraeden versooien sich in eene vensternis ende begroetten malcander met een hertelycken hantdruck ; daerop sprack Lavallière tot Maillé : „Ick soude nae dyn versoeck al desen nacht gecomen syn, maer ick was door myne daeme gedagvaert om een amoureus proces met haer uyt de waerelt.te helpen ; so en cost ick my daeraen niet onttrecken, doch ick hebbe haer tegen den. uchtentstont verlaeten. Wildy, dat ick dy vergeselle, ick hebbe haer van dyne afreyse verwittigt ende sy heeft my toegesegt sonder eenige liefdehandel te blyven, getrouw aen de conclusiën van het proces . . . Mocht sy my desniettemin bedriegen, een vrient geit meer als eene minnaeresse ...”
	„Ach, beste broeder”, antwoordde Maillé, diepelyck bewogen door dese woorden, ~ick vraege dy een nog hooger teecken van dyne grootherticheyt . , . Wildy de sorge voor myne vrouwe op dy nemen, haer verdedigen tegens allen, haer leytsman syn, haer in toom houden ende de verantwoording op dy nemen voor de gladde ongereptheyt van myn voorhooft?. , Du suist geduerende al den tyt van myne afwesentheyt hier in de groene saele wonen ende van myn gemaelinne de ridder syn ...”
	Lavallière fronselde de wenekbrauwen ende sprack j
	„lck en duchte dy, nochte dyne vrouw, nochte my, maer wel de wintbuylders, dewelcke alles dapper door den mostaert sleepen, ende hiervan sullen misbruyck maecken om onse broederscap in de war te leuteren gelyck de cat een streng syde ...”
	~En coester geenerley wantrouwen tegens my !” hernam Maillé, Lavallière aen syn hert druckende. ~So het Gods goeden wille is, dat ick tot horendraeger bevordert worde, soude ick daerdoor minder pynlyck getroffen syn, indien dit te dynen profyte gesciede.. . ..



	Maer by myne siele, ick soude er door sterven van- verdriet, want ick hebbe myne lieve, frissce ende deugtsaeme vrouwe onseggelyck lief!” Op dese woorden keerde hy het hooft af om Lavallière niet en te doen sien hoe syn gemoet vol scoot, doch de swiecige hovelinc sag dese traenen seer wel, ende hem byder hant nement, sprack hy ; „Broeder, ick sweere dy by myne trouwe als man, dat, alvorens iemant aen dyne vrouwe raecken sal, hy eerst myn dagge in het diepst van syn gedarmte gevoelt sal hebben-. . . Ende, tensy ick sterve, du suist haer te rugge vinden ongerept van lichaeme, soal niet van herte, want de waerelt der gedachten blyft buyten het bereyck van eenen edelman.” „Het staet dus daerboven gescreven”, riep Maillé uyt, „dat ick eeuwig dyn dienstenecht ende sculdenaer sal blyven I” Daerop vertrock de waepenbroeder om sich niet weeck en te doen maecken door de dachten, traenen ende andere sausen, dewelcke daemes by het afscheyt plegen te spendeeren ; Lavallière, hem tot de poorten der stad uyt geleyt hebbende, keerde naer het hostel te rug, wachte tot Made d’Annebault uyt bedde quam, onderrichte haer van het vertreck haers goeden gemaels, stelde hem onder haere bevelen ende dit alles in so hoofscen maniere, dat oock de deugtsaemste vrouwe bevlogen mochte syn van het verlangen desen bevalligen ridder aen haer te binden. Doch alle dese fraey gewonden woorden waeren overbodig om de daeme op de hoogte te brengen, want sy hat de twee vrienden afgeluystert ende achte haer diepelyck gecrenckt door den twyfel van haeren echtgenoot.
	Helaes, weest er seecker van, dat God alleene volmaeckt is ! Aen alle de gedachten der menscen sal daer emmer een quaelycke cant syn; ende het is voorseecker eene scoone, edoch onmogelycke levensconst, alle dingen, selfs eenen stock, by het goede eynde aen te vatten. De oorsaecke van de groote moeylyckheyt om de daemes te behaegen is daerin gelegen, dat er aen haer iets is, vrouwelycker nog als sy selven ; ende indien wy haer niet sulcken grooten eerbiet versculdigt en vvaeren, soude ick hier een ander woort gebruycken. Maer wy en mengen de phantasie van dit brootdroncken dingeske nemmer op en wecken. Want de volmaeckte heerscappy der vrouwen is dan in staet eenen man volcomen machteloos te maecken ende wy syn gedoemt ons onvoorwaerdelyck aen haer onder te geven ; ick geloove, dat hier de beste sin gelegen is, waerin de so hachelycke raetselen des houwelycks connen worden ontcnoopt.
	Marie d’Annebault dan toonde haer seer ingenomen met de beleefde manieren ende aenbiedingen van den hoofscen ridder; maer er



	pierde deur haeren glimlach een ondeugende geest ; ende om het maer rontuyt te seggen ; de bedoeling om den jonckbloedigen bewaecker haerer cuyscheyt tusscen de eer en den lust te bedringen, so seere om syne minne te werven, hem so dichte in haere teedere sorgen te wickelen, hem dus met gloeyende blieken te beorelogen, dat hy ontrouw worden sou aen de vrientscap ten profyte van het minnespel.
	Alles werekte haer doel in de hant, aengesien Lavallière voortduerent in haere naebyheyt most Syn door syn verblyf in het hostel. Ende daer niets ter waerelt eene vrouw van haer doel can af en brengen, legde de geslepen verleytster hem sonder verpoos valstricken om hem daerin te vangen.
	Menig mael deet sy hem by haer aen het haertvier sitten tot middernacht, refereynen voor hem singende ; gaf hem daerby haere blancke scouders te bewonderen, alsmede de malsce versoeckingen, daer haer keurslyfken vol van was, ende overstelpte hem met versengende lonckjens ; dit alles sonder dat haer gelaet de gedachten verriet, dewelcke sy achter den elleboog hielt.
	Dkkwyl oock spanceerde sy met hem in den hof van haer hostel ende leunde swaer op syn arm, druckte haer tegen hem op, suchte diep, hiet hem haeren seoenriem vast te binden, dewelcke sich op ieder gewenset oogenblick ontstrickte.
	Dan waeren het duysent lieve woordekens ende alderhant barlaffen, daer daemes haer so wel op verstaen ; cleene sorgen voor den gast, gelyck comen sien oft hy wel alle syne gemacken hadde ; oft het bedde goet gescut was, de saele proper gecuysct, de locht frisc genoeg, oft hy des nachts geen tocht en speurde, des daegs geen last en hadde van de sonne, hem versoeckende haer geenesynder behoeften nochte de geringste synder verlangens en te verswygen, seggende : ~Hebt gy de gewente des uchtends in bedde iets te nuttigen? . . Hydromel, cruyderyen ofte melck ? . . Eet gy hier wel op de ueren, dat gy dit gewoon syt ? . . Ick wille my gants naer alle uwe wenscen scicken . . . spreeckt maer ! . . Gy en durft my niet te vraegen . . . com aen ! .
	Sy deet dese troetelaryckens vergeselt gaen van hondert poesencneepjens, gelyck by het binnen comen seggent :
	„Steure ick u ? . . Jaegt my dan maer weg ! .. Gy moet vry syn ! .. Ick gae al ! .."
	Ende wiert immer gracieuselyck gebeden te blyven.
	Ende altoos versceen de sluwaerdinne lochtig gecleet, sodaenige staeltjes van haere scoonheyt ten toon draegent, dat een aertsvaeder ervan aen ’t hinnicken geslaegen soude syn, al waere hy so tot bouw-



	vallichcyt versackt als de Heer Methusalem geweest mag syn op syn hondert ende sestigste jaer.
	De braeve cameraet, dewelcke fynder was als syde, liet de daeme alle haere speelckens bedryven, hem tevreden voelent te sien, hoe sy haer om hem moeyde, overmits dit immer so veel gewonnen was ; maer gelyck een getrouw broeder betaemt, brocht hy syne gastvrouwe aldoor haeren afwesenden man in gedachten. So vertelde Lavallière op eenen aevent nae eenen warmen dag, beducht voor de ondernemingslust der daeme : hoe onstüymig Maillé haer beminde ; dat sy eenen mah van eer getrouwt hat, seere aen haer vercnocht ende onaengenaem kitteloorig waer het de suyverheyt van syn blasoen betrof.
	„Waerom”, sprack sy, ?,a!s hy in dat opsicht so kitteloorig is, heeft hy u dan naer hier gehaelt ?”
	„En is dit”, wedervoer hy, ~geene proeve van hooge prudentie ende voorsorg ? Was het niet nootwendig u toe te betrouwen aen eenen verdediger van uwe deucht ? . . Niet wyl deselve dit noodig soude hebben, maer om u te vrywaeren tegen de booswilligen?” „Gy syt also myn bewaecker ?” vraegde sy.
	~Ick ben fier op dese eere !” riep Lavallière,
	„Waerlyck !” segde sy, ~hy heeft eene slechte keuse gedaen!” Dit gesegde ginc vergeselt van eene so wreedaerdig wulpsce lonck, dat de weerdige waepenbroeder by wyse van verwyt eene koele houding aennam ende de scoone daeme alleene liet ; dewelcke ontstemt wiert door dese swygende weygering om den hantscoen der liefdesuytdaeging op te nemen.
	Sy bleef in gedachten versoncken achter, snoffelende naer de waere oorsaeck van den hinderpael, daerop sy gestuyt was ; want het en can by geene enckele daeme opcOmen, dat een goet edelman minachting soude connen coesteren voor het bagatelleken, dat sulck een hoogen prys heeft ende so grootelyckx in waerde wort gehouden ; des cronckelden ende vercronckelden haere gepeynsen sich so daenig, de eene hem aen de andere vast cnoopent, dat sy by stuckjens ende beetjens de gantse stoffe doordrong ende haer bevont diepelyck in de liefde verstrickt te liggen ; hetgene de daemes ervoor meuge waerscouwen nemmer en te spelen met de waepenen des mans, aengesien iemant, dewelcke omgaet met lym, daervan steets iet aen de vingeren hout cleven.
	So eyndigde Marie d’Annebault dan, daer sy had moeten beginnen : met te beseffen dat, om aen haere valstricken te ontcomen, hy verwickelt most leggen in dese van eene andere daeme ; ende vlytig soeckende ront haer, waer haer jonge gast een scryn naer syn be-



	haegen gevonden cost hebben, bedocht sy, dat de scoone Vrouwe de Limeuil, eene der dochteren van Coninginne Catherine, ende de daemes de Nevers, d’Estrée ende de Giac de verclaerde vriendinnen van Lavallière. waeren ; ende dat onder dese er ten minste èene most syn, dewelcke hy tot sot wordens toe beminde.
	Van stonde aen wiert sy nu raesig afgunstig op alle anderen, dewelcke haeren Heer Argus sochten te verleyden, wiens hooft sy niet en begeerde af te snyden, maer wel het met reuckwaeteren te besprenckelen, het te cussen, ende aen de rest wenscte sy geene scaede toe te brengen. Sonder bedinc was sy scoonder, jonger, smaeckelycker ende aenminniger als haere mededingsters ; so althans clonck het welluydende oordeel van haer eygen insicht. Aldus bewogen door alle de snaeren, gewetensprickels ende physiecke roeringen, dewelcke vrouwen tot handelen brengen, quam sy over nieuw in beweging om nochmaels storm te loopen op het herte van den ridder ; want de daemes overrompelen het liefst datgene, wat het duchtigsr versterckt is. So herbegon sy haer catjensspel, croelde vleyent dichte tegens hem op, crabbelde hem so liefjes aen, aeyde hem so soetjes, bepootelde hem so speels, dat sy op een avent, toen sy eene duystere verslaegenheyt toonde, hoewel sy in haer binnenste wel genoeg te moede was, haeren broeder-bewaerder so ver brocht haer te vraegen ; „Wat scort u toch ?” Daerop sy hem droomerig antwoordde ende door hem aenhoon wiert als het ruyscen der soetste musyck :
	Dat sy Maillé getrouwt hat tegens den drang van haer herte ende daerdoor diep rampsaelig was ; dat sy onwetent bleef van de soetheden der liefde ; dat haer gemael daervan niets en verstom ende dat haer leven derhalve vervult soude syn van traenen. Cortom sy wendde voor maechdelyck te syn van herte ende van alles, want sy bekende, dat sy van wat ick niet noemen en sal, niet dan onaengenaems ervaeren en hadde. Dan seyde sy nog, dat dese oeffeninge toch voorseecker ryck moste syn aen soeticheyt ende leckerny van alle soort, aldewyl alle daemes er achter aen jaechden, ervan snoepen wilden ende yversuchtig waeren op degenen, dewelcke haer ervan vercochten ; want sommigen mosten er diere voor betaelen ; dat sy er so nieuwsgierig naer was, dat voor een enckele goede dag ofte nacht van liefde sy haer leven in ruyl wilde geven ende steets haeren vrient onderdaen soude blyven sonder murmureeren ; maer dat degene met denwelcken sy hel so gaerne doen soude, haer niet en wilde verhooren ; ende dat niettemin het geheym van hunne soete festynen eeuwig bewaert cost blyven, gesien haers echtgenoots vertrouwen



	in hem ; ende ten lesten, dat sy sterven soude, indien hy haer noch langer van sich wees.
	Ende alle dese paraphraesen van de cleene lofsang, vvelcke alle vrouwen reels by haere'geboorte van buyten kennen, wierden hem voorgescotelt tusscen duysent pausekens vol suchten aen het herte ontsceurt, opgeluystert met crinckelingen des lyfs, aenroepingen des hemels, naer de soldering geslaegen oogen, plotse bloskens, scuddende locken. In ’t cort, alle cruyden van Sint Jan wierden in den hutsepot gemengt ! Ende overmits er op den bodem van dese woorden die aensteeckelycke begeerte gloeyde, dewelcke selfs het leelyckste meysje moy maeckt, viel de goede ridder aen de voeten der daeme, nam deselve in syne handen ende custe se al weenende. De waerheyt is, dat het hupsce vrouwke maer al te geluckig was se hem te laeten cussen ; ende sonder veel toe te sien wat hy ermede doen woude, liet sy hem den soom van haeren rock, wel wetende, dat deselve onderaen moet worden vast genomen om te connen worden opgelicht; maer het stom gescreven, dat sy desen avent niet sondigen en soude, want de scoone Lavallière seyde vol wanhoop tot haer :
	„Oh, Mevrouwe, ick ben een rampsaelige ende onwaerdige!” ~Neen ! . . neen ! . . toe maer !” sprack sy. ~Laes, het geluck u toe te behooren, is my ontsegt ! . . ~Hoeso?” vraegde sy. ..Ick en waege niet u myn geval voor te leggen ...” ~ls het dan so afsichtelyck ?” ~Oh, ick soude u bescaemt maecken ...” ..Legt hel my voor, ick sal myn gelaet met myne handen bedecken !”
	Ende her loose vrouwke sette haer sodaenig, dat sy haeren welbeminde tusscen haere vingeren door goet cost waernemcn.
	„Lacy !” doeg hy, ~op dien avent, als gy my dat so gracieuse woort gesegt hebt, was ick dermaeten verraederlyck ontvlamt, dat ick, myn gduck niet so nae by waenent ende u myn vier niet durvent bekennen, naer een publieck huys geloopen ben, daer de edellieden plegen te comen ; daer, ter liefde van u ende om de eere ongcscondcn te houden van mynen broeder, wiens waepenscilt ick my scacmdc te bevlecken, ben ick dusdaenig beguychelt, dat ick in gevaer verkeer aen de Italiaensce sieckle te sterven ...”
	„Myn God . . . hoe jamer !” Dan verviel sy tot groote droef'geesticheyt, innerlyck den edelman heclaegent ende noch raesiger op hem verlieft raeckent, mi hy eene dry mael verboden vrucht geworden was.
	,,En ware het niet om Maillé”, segde sy hem op eenen avent, toen sy.



	hem scoonder vont als oyt, ~ick soude uwe quael willen erven ; dan droegen wy het selfde ongeluck.”
	„Ick beminne u te seere”, sprack de broeder, „om myn verstant niet en byeene te houden.”
	Ende verliet haer om naer de scoone Limeuil te gaen.
	Maer, hem niet en connende onttrecken aen de vlammende blieken van de daeme, gloeyde daer geduerende de maeltyden ende het scemeruer in hem een vier, hetwelck hem machtig verhitte ; doch sy was nu gehouden te leven sonder den ridder anders als met de oogen te beroeren.
	Door dese omstandicheden was Marie d’Annebault in alle opsichten beveyligt tegëns de aenbidders van het hof; want daer en bestaen geene so onovercomelycke scheytsmueren nochte geduchter bewaeckers als de liefde ; dese is gelyck de duyvel : wat hy in syne tengels hout, omringt hy met vlammen . . .
	Op eenen aevent hat Lavallière de daeme van synen vrient begeleyt naer een bal van Coningin Catherine, ende danste met de scoone Limeuil, daer hy versot op was ; want in dese tyden mochten de ridders hunne liefden by paeren bedryven ofte selfs by bussels. Ende so sceeloogden de daemes afgunstig naer de Vrouwe van Limeuil, dewelcke er op dit selfde oogenblick over peynsde ofte sy haer metterdaet heel ende gants aen den hupscen Lavallière geven soude ; want alvorens haer tot de quadrille te scicken, hat sy hem de soetste aller beloften toegefeselt voor den volgenden dag, geduerende de jachtparty.
	Coninginne Catherine, dewelcke uyt hooge politiecke overwegingen al dit wisselvallig geroekedekoe aenmoedigde ende het warm hielt gelyck de fynbacker syne ovens doet vlammen door se op te poocken, gesegde vorstinne dan deet haere oogen weyden over al de lieftallige paeren, in haere wyfjens-quadrille dooreen dwerrelent, ende seyde tot haeren gemael :
	„Connen sy tegen u t’saemen spannen, onderwyl sy hier slag leveren ? . . Wat? .



	„Dat is so . . . maer dese van de religie dan ?” „Tut! Tut! . . . wy sullen se hier allen in vangen !” wedervoer sy al lachende. „Siet. . .daer is Lavallière, dewelcke men er van verdenckt tot de Hugenoten te behooren, ende die swymelt voor myne duerbaere Limeuil, dewelcke haer niet slecht en weert voor eene joffer van sestien jaeren . . . Hy sal haer drae in syne vingeren hebben ...” „O, Mevrouwe, dat en naoogt gy niet gelooven”, sprack Marie d’Annebault, „want hy is aengestoocken door de Napolitaensce sieckte, dewelcke u tot coninginne gemaeckt heeft.” By dese onbetaelbaere onnooselheyt borsten Catherine, de. scoone Diana ende de Coninck, dewelcke byeene stonden, in lachen uyt, ende het pickante voorval ginc van mont tot mont. Alsdan wiert het voor Lavallière eene groote bescaeming ende men overstelpte hem met eene reecke spottemyen, waeraen scier geen eynt en quam. De arme edelman, met den vinger nae gewesen, had geerne een ander in syne scoenen gesien ; want de Vrouwe van Limeuil, ylings door Lavallières mededingers al lachende onderricht van het gevaer, daerin sy verkeerde, gaf haeren dienaer een aenscyn van louter ys te sien, so groot waeren de scrick, de weersin ende de vreese voor dese quaelycke cranckheyt.
	So sag Lavallière hem dan al met eens overal gemeden gelyck een melaetsce. De coninck maeckte hem eene seer ongenaedige opmercking, ende de braeve ridder verliet het festyn, gevolgt door de arme Marie, dewelcke ontroostbaer was om haere domheyt. Sy had in elck opsicht hem te gronde gericht, dien sy beminde, syne eerc besmeurt ende syn leven bedorven ; overmits de geneesheercn ende meester-quacksalvers als eene onomstootbaere waerheyt hadden vercondigt, dat de met liefdescranckheyt genapolitaniseerde lieden hunne beste hoedaenicheden mosten.verliesen, geene teeltcracht meer en hadden ende swert van beenderen wierden.. Sodat geene enckele vrouw haer meer wonde laeten trouwen dooiden mooysten joncker van het ryck, indien hy alleen maer in de reucke stont te behooren tot hen, dewelcke Meester Frangoys Rabelays noemde syne seer duerbaere ontscorsten. Daer de goede ridder geen woort en sprack ende in droefgeesticheyt versoncken bleef, segde syne gesellin hem, als sy van het Hercules-Paleys, daer het feest gegeven wiert, huyswaerts keerden : „Myn lieven Heere, ick hebbe u groote scaede berockent ...” „Ach, Mevrouwe”, wedervoer Lavallière, „de myne is wel te herstellen, maer in wekken strick syt gy gevallen ? . . Moogt gy op de hoogte syn omtrent de gevaeren myner liefde ?”
	„O !” riep sy, ~nu ben ick er dan wel heel seecker van u immer



	voor my te sullen behouden, aldewyl ick in ruyl voor dese scaède ende scande eeuwig uwe vriendinne, gastvrouwe ende daeme, meer nog : uwe dienaeresse blyven moet. So is het dan myn wille, my geheel en al aen u te wyden om de sporen van dese blaem uyt te wisscen, u te genesen door duysent sorgen ende nachtwaecken ende so de mannen der wetenscap bevinden, dat het quaet te hartneckig is ende het om uw leven gaet, gelyck met wylen den coninck, so eysce ick uw geselscap, ten eynde glorieryck onder te gaen door te sterven aen uw cranckheyt . . . Want waerlyck”, vervolgde sy al weenende, ~daer en syn geene tortueren wreet genoeg om het onrecht goet te maecken, hetwelck ick u hebbe toegevoegt.”
	Dese woorden gingen vergeselt van dicke traenen ; haer seer deuchtsaem herte beswymde ende sy seeg buyten kennis tegen hem aen. Lavallière; seer verscrickt, sloeg een arm ront haer henen ende legde syne hant op haer herte, onder een borstje, welcks scoonheyt sonder weergae was ; ende onder de warmte van dese beminde hant quam de daeme weder by, voelende aenstonts sulcke gloeyende heerlyckheden, dat sy welhaest het bewustsyn over nieuw verloren hadde% ■ I« « > 1 1 I 1 • ta r •
	„Laes !” suchtte sy, ~dese maegere ende oppervlackige liefcoosing sal van nu aende enige lust onser liefde syn. Ende noch is hy duysentwerf verheven boven de vreuchden, dewelcke Maillé my docht aen te doen . . . Laet uwe hant daer”, seyde sy, ~waerlyck, sy rust op myne siele ende verwermt haer
	Op dese woorden bekende de ridder, seer benepen kyckent, aen syne daeme, hoe hy by dese beroering so scuymige geneuchten ondervont, dat de smerten synder cranckheyt vele seere vermoederden ende de doot hem verkieselyck voor quam boven dese tortuere. „Laet ons dan sterven !” segde sy.
	Maer de draegstoel was in den hof van het hostel aengecomen ; ende aengesien sy dus niet sterven en costen, gingen beyden ver van malcanderen ter ruste, deerlyck door de minne gequelt : Lavallière hebbende syne lieffelycke Limeuil verloren ende Marie d’Annebault hebbende onvergelyckelycke genietingen gewonnen. n i. II lil . . I. V II"'
	Door dit ongeval, hetwelck hy niet voorsien en hat, sag Lavallière hem alle liefde ende het houwelyck ontvallen ; hy en dierf hem nergents meer te vertoonen, ende begreep nu, hoe dier de waecke over de cuyscheyt eener vrouwe te staen can comen ; doch te meer eere ende deucht hy verspilde, te meer lust hy ontmoette hy de notabele offers, aen syne broederscap gebrocht. Intusscen wiert in de laetste daegen synder waecke syne plicht hem wel seer swaer, doornig ende scier ondraeglyck. Siet hier waerom.



	Dc bekentenis haerer liefde, dewelcke sy gcdeelt waende, de scacde ende scande, dewelcke sy haeren ridder had berockent, het ondergaen van een tot dan toe niet gekent genot, gaeven de scoone Marie eene gewisse stoutmoedicheyt, weliswaer sich beperkent tot eene platonische liefde, doch deselve lochtjens getempert door alderley cleene speelckens sonder gevaer. Dit waeren de diaboliecke lustjens van het vingerke-vryen, uytgevonden door de daemes van het hof nae den doot van Coninck Frans ; sy vreesden de besmetting, maer begeerden toch hunne minnaers toe te behooren ; Lavallière, wilde hy niet uyt syne rolle en vallen, en cost hem niet onttrecken aen de wreede geneuchten van den gescoolden tastsin.
	Alsdus ketende de droeve Marie haeren gast alle aevenden aen haere rocken, hielt syne handen vast, custe hem met haere oogen, vlyde streelent haere wang aen de syne, ende onder dit eersaeme t’saemensyn, daerin de ridder gevangen lag gelyck de duyvel in een wywaetervat, onderhielt sy hem over haere grootc liefde, dewelcke sonder grensen en was, aengesien sy de oneyndige ruymten der onvervulde verlangens doordwaelde. So doende verspilde sy al het vier, hetwelck de daemes in haere substantiëele minne plegen* uyt te sproeyen, wanneer de nacht geene andere starren meer en heeft als die haerer oogen, in de mystiecke wendingen van haer hooftje, de uytstraelingen haerer siele ende de hemelsce verruckingen haers herten. Dus begosten dese twee engelen gants van self ende met eene overstelpende vreugde t’saemen de litanyen aen te heffen, dewelcke de minnepaeren van desen tyt plachten op te dreunen ter eere van de liefde, beurtsangen, dewelcke>de abt van Thélesme woordelyck aen de vergetelheyt ontruckt heeft door se te beytelen op de mueren synder abdy, volgens Meester Alcofribas gelegen in ons lant van Chinon, aldaer ick se gesien hebbe in het Latyn ende se hier vertael ten behoeve der kerstene sielen.
	„Laes !” segde Marie d’Annebault, ~du best myn Gracht ende myn leven, myn geluck ende myn ryckdom . . .” ~Ende gy”# wedervoer hy, ~gy syt een paerel, een engel . . ~Du, myn seraphyntje ...”
	~Gy, al myne siele . . ~Du, myn God . .
	~Gy, myne morgen ende acventstar, myne eere. myne scoonheyt, myn heelal ...”
	~Du, myn groote, myn gocldelycke meester ...” ~Gy, myn roem, myne trouwe, myne devocie . . .”
	~Du, myn lieve, myn scoone, myn dappere, myn edele, myn duerbaere, myn ridder, myn verdediger, myn coninck, al myne liefde ...”



	„Gy, myne fee, blommo mynderdaegen, droom mynder nachten ...” „Du, gedachte alle mynder oogenblicken ..." „Gy, vreugde mynder oogen ..." „Du, stemme mynder siele ..." „Gy, licht des daegs ! .." „Du, gloet mynder nachten !" „Gy, meest beminde onder de vrouwen." „Du, meest aenbedene onder de mannen." „Gy, myn bloet, een ick beter als ick !" „Du, myn herte, myn glansende hcerlyckheyt." „Gy, myn heylige, myn eenige vreucht ..." „Ick late dy de palm der liefde, want hoe groot de myne syn meuge,
	ick geloove, dat du my noch meer beminst, overmits gy de Heere syt ...” u..- ... .‚.„. .. .„. __.‚.„. „-45.-. ..‚.„‚„. „m4.. nu». "' „Neen, sy comt u toe, myne godinne, myne Maecht Maria . . j,Neen, ick ben dyne dienaresse, dyne huysmaecht, een niets, dat du canst verpulveren ...”
	„Neen, neen ! . . ick ben uw slaef, uw getrouwe page, waerover gy moogt bescicken als over een aedemtocht, over wien gy moogt loopen als over een tapyt . . . Myn herte is uw troon !.."
	„Neen, myn vrient, want dyne stemme brengt my in verrucking.” 1T... Uil mtr ”
	„Uw bliek verscroeyt my . . „Ick en sie niet als door dy . . „lek en voele niet als door u . . „O, so is het goet! . . leg dyne hant op myn herte, alleen maer dyne hant, ende du suist my sien verbleecken, wanneer myn bloet de warmte van het dyne heeft overgenomen ...”
	Dan, by desen campstryt, vlamden hunne reets so vierige oogen heller op ende de goede ridder wiert een weynig medeplichtig aen het geluck, daerin Marie d’Annebault versonck, als sy dese hant op haer herte voelde. Want aldewyl by dese lochte beroering al haere crachten sich spanden, al haere verlangens omhooge sprongen, alle gedachten omtrent het centraele iets sich t’saemen vatten, mocht het haer overcomen, dat sy haer seer behaechlyck ende gants voelde weg swymen. Hunne oogen weenden heete traenen, sy legden de armen vaste om malcander henen, gelyck het vier hem om een huys legt'; maer daer bleef het by !. . Metterdaet: Lavallière had belooft alleen het lichaem wel ende ongerept aen synen vrient over te geven, ende niet het herte . . . n. „en; R4>Dl .„‚..‚‚l‚„‚... ..‚...IA‚. .„.„ L.-. Lmm ‚m ‚aannam. Haan
	Als Maillé syn terugkeer melde, was het hoog tyt, aengesien geen enckele deucht bestant en is tegen sulcke roosteringen ; ende hoe



	minder de twee gelieven sich t’saemen costen uyt leven, hoe dieper geneuchten sy ontleenden aen hunne phantasie . . . \l‚..:‚ .:-‚.___L...„ __L.‚‚ u‚‚.„‚„ ‚ ‚u . .
	Marie d’Annebault achter laetent, reysde de goede cameraet synen vrient tegemoet tot in het lant van Bondy om hem de wouden sonder ongeval te helpen passeeren ; ende dan sliepen de twee broeders volgens de antiecqe sede byeene in de stad Bondy. , Daer, ih bedde, vertelden sy malcanderen, de eene syne reysaeventueren, de ander de labbyen van het hof, galante historiën, ei caeter.a. Maer de eerste vraeg van Maillé betrof Marie d’Annebault, dewelcke Lavallière beswoer ongerept te syn op de costbaere plaetse, daer de eere des echtgenoots berust, waerover de verliefde Maillé van herten tevreden was.
	De volgende dag sag hen alle dry hereenigt, tot grooten spyt van Marie, dewelcke volgens de hooge rechtswetenscap der vrouwen, haeren goeden man seer feestelyck onthaelde ; maer sy wees Lavallière met den vinger op haer herte, als om te seggen :
	~Dit hier is dyn goet !
	Aen het aeventmael vertelde Lavallière onverhoets, dat hy ten orelog voer. Maillé was seer bedroeft om dit hachelycke besluyt ende wilde synen broeder volgen ; maer Lavallière wees dit vastberaeden van de hant. ~Mevrouwe”, seyde hy tot Marie d’Annebault, ~ick beminne u meer als myn leven, maer niet meer als de eere !”
	Dit seggende, verbleeckte hy, ende Mevrouwe de Maillé verbleeckte, dit hoerende, want nemmer in de cleene spiegelgevechten der minne en hadde sy so veel waerachtige liefde beluystert als in dit woort. Maillé wilde synen vrient vergesellen tot Meaulx. Als hy nu weerom thuys quam, sprack hy met syne vrouwe over de onbekende redenen ende geheyme oorsaecken van dit vertreck, daerop Marie, dewelcke de droeffenissen van den armen Lavallière wel vermoeden cost, seyde : ~Ick weet het . . . hy scaemt hem hier te seere, dewyl eeniegelyck er van onderricht is, dat hy de Napolitaensce heeft!” ~Hy?” riep Maillé, styf van verbaestheyt. „Ick hebbe hem gesien dien aevent, als wy in Bondy t’saemen sliepen ende gisteren in Meaulx. Daer en is niets van waer! . . Hy is even suyver als uw ooge !” De daeme smilt weg in traenen, dese overgroote trouwe bewonderent, dese verheven toewyding aen syn woort ende de hooge smerten van desen innerlyck geketenden hertstocht. Maer aldewyl oock sy haere liefde opsloot in haer herte, storf sy, als Lavallière viel voor Metz, gelyck elders messire Bourdeilles de Brantosmes vertelt heeft in syne boecken-van-achterclap.



	



	DE PASTOOR VAN AZAY-LE-RIDEL
	Niemant en is er oncunclig van, dat ïn dese tyden de priesters geene vrouwen meer en hadden, daermedesy in den houwelycken staet verbonden leefden; maer sy voorsaegen hun noch wel van willige concubinen, so hupse als het lucken wilde ; hetgene hun swinstdien door de concilies verboden wiert, gelyck eeniegelyck weet ; omdat het metterdaet niet aengenaem en was, dat de specifiecke intimiteyten der parochiaenen wierden over vertelt aen eene clappye, dewelcke er om loech ; buyten ende behalve de andere, diep verborgen leerstellingen, clericaele voorsienicheden ende speculatiën, dewelcke by dit geval van hooge kerckelycke politieck in overvloet aenwesent waeren.
	De priester van onse lantstreeck, dewelcke het laetst van al op theologale wyse eene vrouw in syne pastorye onderhielt ende haer deet smullen van syne scolastiecke liefde, was een seeckere pastoor van



	Azay-le-Ridel, een seer lieffelyck dorp, laeter Azay-le-Bruslé genoemt ende nu Azay-le-Rideau, ende welcks casteel eene der wonderen van Touraysne is.
	De tyden toch, daerin de vrouwen de reucke van priesters geensins en verfoeyden, en syn so lange nog niet voorby als sommigen wel deneken meugen ; want daer sat op den busscopsstoel van Parys nog een Monseigneur d’Orgemont, de soon van den voorafgaenden busscop, ende de groote twisten der Armignacs en waeren noch lange niet uyt gestreden.
	Om de waerheyt te seggen, heeft dese pastoor er wys aen gedaen, in dien tyt te leven, want hy was struysc gebouwt, vierig van gelaetsverwe, sat welig in syn vleesc, was groot, sterek, at ende dronek gelyck een herstellende siecke ; ende metterdaet was hy emmer genesende van eene. soete cranckheyt, dewelcke hem op gesette tyden quam overvallen ; sodus soude hy laeter syn eygen -beul geworden syn, hadde hy de canoniecke onthouding in acht genomen. Voeg hier nog by, dat hy een Tourangeyn was, id esc: bruyn van vel, ende draegent in synen bliek genoeg viers ende waeters om alle huys-ovens, dewelcke ontstoocken ofte geblusct wilden syn, te ontsteecken ofte te blusscen.
	So en wiert er clan oock in Azay nemmer meer eenen dusdaenigen pastoor gesien . . . een baes van een pastoor, viercant, frisc, immer bereyt te segcncn ende te hinnicken, meer gestelt op bruyloften ende doopfeesten als op begraeffenissen, een onversaegt grappenmaecker, vroom in de kerek ende man overal. Daer syn meer pastoors geweest, dewelcke goet gegeten ende gedroneken hebben ; andere, die deuchdelyck gesegent ende seeckere, die duchtig gehinnickt hebben ; doch met hun allen brochten sy met groote moeyte ende noot nog nauwelycks de waerden byeen van desen formidaebelen pastoor alleen ; ende in syn eentje heeft hy syne parochy vervult van segeningen, haer in vreugde gehouden, er de bedroefden getroost, ende dit alles so wel, dat niemant hem uyt syne pastorye en cost sien stappen oft hy hadde hem gcerne opgefrcten,so daenigwierthybemint. Hy was het, die het eerst in een sermoen gesegt heeft, dat de duyvel so swert niet en is als hy wordt afgescilderl ; ende een ander mael voor de Vrouwe van Candé de visscen in patrysen veranderde, seggent, dat de baersen uyt de Indre rivierpatrysen waeren ende daer tegenover de patrysen luchtbaersen. Nemmer en bedreef hy vunse pracktycken onder den deckmantel der moraliteyt, ende dickmael segde hy gecksceerent, dat hy liever suyver in syne seoenen stont als in een testament, daer God wel van alles voorsien was ende niets van noode en hat.



	Naer de overtuyging van de armen ende van anderen, en gingen degenen, dewelcke wol quaemen soecken in syne pastorye, riemmer gescoren heen, want hy had steets de hant in de beurs ende wiert weeck gelyck was (hy, overigens so manhaftig !) by het gesicht van elcke ellende ofte gebreckicheyt ende spande hem ten uytersten aen om alle wonden te heelen . . .
	Aldus heeft men langen tyt veel goets vertelt over desen coninck der pastoors ! . . Hy was het, die de mensccn so hertelyck deet scaeteren op de bruyloft van den Heer van Valesne, naeby Sacché. De moeder van gesegden Heer moeyde haer een weynig om de bereyding van het sappige gebraet ende andere treffelycke saecken, dewelcke so overvloedig aenwesent waeren, dat men er op syn minst nog een dorp mee hadde connen voeden ; maer om allés te seggen, het is waer, dat men naer dit houwelycksfeest stroomde uyt Montbazon, Tours, Chinon, Langeais ende van óveral, ende dit voor acht daegen.
	Als onse pastoor dan eens weerom keerde naer de saele, daer het geselscap sich vermaeckte, ontmoette hy een coockencnechtje, hetwelck Mevrouwe most gaen verwittigen, dat alle elementaire bestantdeelen ende vette rudimenten, sappen ende saucen gereet gemaeckt waeren voor een beuling van hooge deuchden, waervan sy selve de t’saemenstellinge, onderdompelingen ende geheyme hantgreepen bewaecken wilde, ten eynde er de familie van de bruyt op te vergasten. Onse pastoor geeft den sausvercnoeyer een tickje op de wang, hem seggende, dat hy te vuyl ende vet was om hem aen so hooge personagiën te vertoonen, ende dat hy hem self wel van dese bootscap soude quytcn.
	Ende sietdaer nu den snaeckscen quant, dewelcke de vingers van syne slinckcrhant tot een buysken rondt ende in dit poortjen versceydene maelen profytelyck den middelvinger van syne rechter hant op ende neere beweegt; suickx doende, keeck hy de Vrouwe van Valesne scalcks aen ende segde tot haer:
	~Comt! . . alles staet bereyt! .
	Sy, die niet en wisten, wat hiermede bedoelt wicrt, borsten in lachen uyt, als sy Mevrouwe haestig sacgen opstaen ende naer den pastoor toe comen ; want sy allcene begreep, dat hy op den beuling doelde ende niet op datgene, wat de anderen dochten.



	Maer een groots verhael is dat van de wyse, waerop dese wcerdige herder syne vrouw verloor, waernae de aertsbusscop-promotor hem geene opvolgster meer toe en stont; maer daerom en gebrack het gesegden pastoor laeter geensins aen het benoodigde huyshoudelyck gerey. De gantse parochie stelde er een eere in hem het hunne te leenen ; dit te meer waer hy iemant was, die nemmer iets en bescaedigde ende daervoor sorgde alles suyverlyck om te spoelen eer hy het te rug gaf, de duerbaere man . . .
	Op een aevent dan quam de braeve pastoor aen het aeventmael met een gants bedroeft aenscyn, overmits hy een godvreesenden pachter begracven hat, dewelcke op vreemlsoortige wyse was omgecomen, daer men in Azay nog dickmael over spreeckt.
	Siende dat hy met lange tanden at ende bitterheyt scecn te proeven in den smaeckelycken scotel pensen, dewelcke onder haere oogen costelyck gaer gesuddert waeren, vraegde syne besorgde vrouw hem : „Hebt gy magscien een geest ontmoet ? . . Vlogen swerte raeven over uwen cop, oft hebt gy den doode in syn graf sien bewegen, dat gy daer so sip sit te kycken ?”
	„Och ! . . och . „Heeft iemant u quaelyck bejegent?’1 „Ach ! . . ach ! . .” „Maer segt dan toch iet !”
	„Och, liefken, ick ben nog gants ten ondersten boven door den doot van dien armen Cochegrue, ende daer en is twintig mylcn in hel ront gccne deegelycke huysmoeder ofte betaemelycke horendraeger, dewelcke hier niet over en spreeckt ..."
	„Wat is er dan gebeurt ?” „Luyster . . . Die braeve Cochegrue quam weerom van de marckt, daer hy syn coren ende twee varckens vercocht hat. Hy reet op syne hupsce merrie, dewelcke van Azay af hengstig begost te worden sonder dat hy daer eenig verdacht van en hat ; ende de arme Cochegrue draefde maer vreetsaem voort, bereeckenent hoe groot syne winst was. Ende siet : by de bocht van den ouden weg langs de Vlackte van Charlemagne graest een pronckbeest van een hengst, dewelcke de Heer de la Carte daer in eenen wyngaert te weyden geset heeft om er treffelycke peerden mede te teelen, want gesegt dier is een fiere hartlooper, so welgemaeckt als oyt een fluxe capelaen geweest mag syn, groot ende starck, so seere, dat Myn Heere de Admirael er naer is comen kycken ende gesegt heeft, dat het een dier van hooge deugden is. r\ i • i i i rr I. i ••PI • . _ _ I.
	„Dese diaboliecke hengst dan snoffelt de verliefde merrie, speelt den sluwaert, ende hinnickt noch en segt oock maer iet in de



	peerdentael ; maer als sy op den weg comt, springt hy over veertig reecken wynstocken, stormt er te vier\oet op af met raetelende ysers, ketst de voneken uyt de steenen gelyck een minnaer, dewelcke te lange heeft moeten vasten, trompettert erby om oock den stoutste te doen in syne hoosen waeteren, maer so machtig, dat die van Champy het hebben gehoort ende van grooten angst bevangen wierden.
	JÉ»-
	„Cochegrue, begrypent in welck gevaer hy verkeert, went hem naer de vlackte, geeft de wulpsce merrie de sporen, vertrouwen! op haer snelle beenen, ende metterdaet gehoorsaemt het braeve dier ende vliegt, vliegt gelyck een vogel ; maer op corten afstant raesl de groote, ritsige hengst er achter aen, met syne hoeven de aerde rammeyent, als beucklen smeden op een aembeelt ; ende alle syne crachten gespannen, de maenen wapperent op den wint, antwoorl hy op het clavieter clavetter van den vliegenden galop der merrie met syn angstaenjaegent cataploc cataploc ! . . Dan begint de arme boer, voelent hoe de doot hem op de hielen sit in de bronst van hel dolsinnige beest, de merrie de sporen in de flancken te scoppen ende dese rent ende rent ende rent ; eyndelyck bereyckt Cochegrue, crytwit besturven ende meer dool als levent het erf synder boerdery ; ende de poort van den stal versloten vindent, screeuwt hy .
	„Te hulp ! . . te hulp ! . . Vrouwe !’*
	~Dan went hy ter syde, galoppeert ront den peerdendrenck, hopende so den vermaledyden hengst te ontcomen, welcks minnegarnitueren in brant stonden, die in raeserye ontstoocken was ende emmer hitsiger wiert by dese beswaerlycke jacht op syne merrie.
	„Geene der synen en dierf, bang voor het gevaer, de stalpoorte openen, huyverent voor de grouwelycke omhelsing van den gehoefyserden minnaer.
	„Dan gael vrouw Cochegrue er op af, maer juyst als de merrie in de deuropening is, bespringt die vervloeckte hengst haer nog, screeuwt haer een woesten groet toe, omprangt haer met de voorbeenen,



	cneust haer, overweldigt haer, doordringt haer cnde onder dit bedryf comt de arme Cochegrue so deerlyck in de verdrucking, dat van hem niet en is te rug gevonden als eene vormeloose brey, gelyck eene vermorselde appeltaert. Het was jamerlyck hem daer levent te sien craecken, syn claeggescrey mengent onder de swaere suchten van den bronst der peerden ...”
	van den bronst der peerden . . . ~0K ! .... die merrie !” creet de braeve sloor van den priester. .. „u ‚„‚‚.;„ J. _...„_ ..„„..‚‚„.‚|„„.
	„Hoe nu?” vraegde de pastoor verwondert.
	„Wel, dat spreeckt toch ! . . Gylie en syt niet eens in staet om er oock maer eene pruym by te cneusen !”
	,,Wel duyvels !” grommelde de pastoor. ,,Gy maeckt my ten onrechte verwyten !”
	De gecrenekte echtgenoot slingerde haer woedent op het bedde ende beuckte so machtig met synen stamper op haer los, dat sy op slag berstte, totael in puyn gestuyckt ; dan storf sy sonder dat eenig chirurgyn ofte doctoor iet begrepen en heeft van de manier, waerop sy de eeuwige rust was in gegaen, sodaenig was haer gebeente gecraeckt ende de inwendige vliesen versceurt. Weet, dat het een stout man was, een baes van een pastoor, gelyck ick boven al seyde ! . . De eersaeme lieden van de contrye, voornaementlyck de vrouwen, waeren het hierover eens, dat hy geen ongelyck gehat en heeft, ende dat hy in syn recht was.
	Maer dese groote ende nobele pastoor was niet alleen daer fors in, ende tegenover dit ongeluck volbrocht hy eene daet so roemryck, dat geene dieven hem nog oyt en dierven vraegen oft hy by geval engeltjes in syn sackje hadde, oock al waeren se met meer als twintig geweest om hem te overweldigen. A – – . u u ‚ ‚l„‚‚‚L„_. ___„____,‚ M- __,_‚l,_‚_
	Op een aevent, hy hat alsdan syne duerbaere vrouwe nog, nae den maeltyt, als hy de gans, het broot ende den wyn alle eer hadde aengedaen ende in syn stoel te overwegen sat, waer hy de nieuwe scuer voor syne kerckelycke tienden sonde bouwen, quam er eene bootscap van den Heere van Sacché, dewelcke stervende was ende hem met God wilde versoenen, Hem ontvangen ende alle ceremoniën ondergaen, dewelcke gy allen kent.
	~Het is een goet man ende een godvruchtig Heer ; ick gae er heen,” segde hy. ‚ . . ‘ . . . . .. \‚„ ;„_‚_ L...
	Daerop loopt hy naer de kerck, neemt de silveren doos, daerin het gewyde broot bewaert wort, clinckt self het bellecken om synen coster te laeten voort slaepen, ende stapt welgemoet lochtvoetelings de wegen langs.
	By de Gué-droit, hetwelck eene beecke is, die door de weyden



	reutelt ende sich in de Indre stort, ontwaert onse goede pastoor eenen scavotspycker.
	Wat een scavotspycker is ? . . Dat is een clerc van Sint Nicolaes. Ende wat dit dan wel syn meuge ? . . Welnu, dat is er een, dewelcke claer siet by nachte, informatiën neemt door beursen te betasten ende om te keeren, ende tol heft op de groote wegen. Syt gy er? Dese scavotspycker wachte op de doos, dewelcke hy wist seer costelyck te syn. ~Aha !*’ seyde cje pastoor, de cyborie op de steenen leuning van de brug settent, ~blyf daer eens braef staen sonder u te verroeren, gy !*'* Dan stapt hy op den Bief toe, licht hem een béentje, ontruckt hem synen met yser gepunten stock, ende als de booswicht op springt om de worsteling met hem te beginnen, sleurt hy hem de darmen uyt den buyck door een wel aengebrachten stoot in de weecke deëlen des ond^rlyfs. Daernae neemt hy het geestelyck voetsel weder'terhant, lachtendesegt: ~Siet gy?. . So ick my betrouwt hadde aen uwe vóorsienicheyt, waeren wy gekult geweest !*’ Doch dese lasterlycke woorden uytbraecken op den grooten weg geleeck veel op ëene poging om sprinckhaenen te beslaen ; aengesien sy niet bestemt en waeren voor God, doch wel voor den aertsbusscop van Tours, dewelcke hem ongenaedig op syn- tabernaeckel gegeven hat, bedreygt met scorsing ende hem gedaegt voor het capittel, omdat hy van den cansel lot de vuyge luywammesen gesegl hat, dat goede oogsten geensins te daneken en syn aen de genaede Gods, doch aen hart labeur ende groote sorgen. Hetgene naer den mutsaert stonek. Tnde hat metterdaet ongelyck, aldewyl de vruchten der aerde sowel het eene als oock het andere behoeven ; maer hy is in dese ketterye gestorven, want hy en wilde nemmer begrypen, dat oogsten verscynen connen sonder spaeden ende scoffels, wanneer God dat wil ; eene leerstelling, dewelcke de geleerden bewesen hebben waer te syn, aenvoerende, dat eertyts het coren seer wel opgewassen is sonder de mensen.
	lek en wille geensins afsceyt nemen van dit scoone exempel eens pastoors alvorens hier nog eene der costelyckste trecken uyt syn leven in het licht gestelt te hebben, dewelcke bewysen sal met welck eenen vierigen yver hy de heyligen naevólgde in het uytdeelen hunner goederen ende mantels, dewelcke sy outtyts wegsconcken aen armen ende voorbygarrgers.
	Op'eenen dag quam hy weerorVi van Tours, aldaer hy syne overheden de versculdigde eere bewesen bat, ende deet op Azayaen, geseten op syn muyldier. Onderweg, in de naebyheyt van Ballan, haelde hy een



	aenvallig meyske in, hetwelck te voet ginc, ende voelde hem gegrieft dese jonge vrouw te sien reysen gelyck de honden, te meer dewyi sy sichtbaer vermoeyt was ende haeren welgeronden achtersteven spytig voort 'sleepte.
	Des riep hy haer soetjens aen, ende het aerdige meydje keerde haer omme. De goede priester, dewelcke het verstont de sysjens niet en te verscricken, voornaementlyck, wanneer sy mutsen droegen, versocht haer so vriendelyck achter hem op het muyldier te comen sitten ende dit so dringent, dat het meysje opsteeg, niet sonder eenige geconstelde beswaeren te opperen, gelyck sy allen plegen, wanneer men haer uytnoodigt iet te eten ofte te doen wat sy geerne willen. • i v 11111 111. 1 lf
	Als het scaepke by den herder gecropen sat, vervolgde het muyldier synen weg; ende het meyske glibberde van hier naer gints ende wackelde in sulcker voege, dat de pastoor haer, als sy Ballan door waeren, aenbeval haer aen hem vast te houden ; ende aenstonts sloeg het mooye meysje twee poeselige armen ront de borst van haeren ruyter, ofscoon sy seyde dit niet en te durven.
	„Wel, scut gy nu nog? . . Sit gy goet ?” vraegde de pastoor. „O, ja, gewis .. . ick sitte best .. . Ende gy ?” „Ick”, sprack de priester, „ick sitte beter!” Ende metterdaet, hy voelde hem wel naer syn behaegen ende wiert drae in den rugge verwarmt door twee bollekens, dewelcke hem beroerden ende ten lesten sich in syne scouderblaeden leecken te willen versteecken, wat jamer geweest soude hebben, aengesien dit geene plaetse en is voor sulcke malsce ende blancke waer. Langsaem aen brocht de beweging van het muyldier de inwendige warmte der beyde braeve ruyters in deyning ende deet hun bloet rapper stroomen, gesien dat de scommelingen van het dier t’saemen vielen met hunne eygene ; ende so doende rieden het lieve meyske ende de pastoor ten lesten hunne geheyme gedachten. Dan, als ieder sich een weynig aengepast hat, de buer aen het buertje ende het buertje aen den buer, speurden sy eene verborgen rommeling, dewelcke sich oploste in noch dieper verborgen verlangens. „Hé” seyde de pastoor, hem omwendent naer syne gesellinne, „siet eens, welck een aerdig stuckske bosc, ende so lecker dicht ■ 11
	gewassen ! „Het is te nae by den weg”, wedervoer het meyske. ~De deugnieten van jongens sullen er tacken uyt snyden ofte de koeyen vreten er de jonge loten af.” „Ende gy en syt gants niet getrouwt ?” vraegde de pastoor, den draf hernement.



	„Neen ick”, segde sy. „In het minst niet?” „O, neen, waerlyck niet.” „Dat is toch wel een weynigske scandaelig op uwe jaeren !” „Jae, dat wel, Myn Heer Pastoor, maer, siet gy, een meysje, dat eenmael een kint gehat heeft, is sulck een slecht dierage ...”
	Dan, uyt mededongen met dese onwetentheyt, ende hem te binnen brengent, hoe de canons onder andere dingen bevelen, dat de herders hunne cudden moeten onderrichten ende hun de plichten ende lasten van dit leven behooren te wysen, meende de yverige pastoor wel syn officium te vervullen door dese het juck te leeren kennen, dat sy eenmael draegen most.
	Des bat hy haer omsichtig niet angstig en te worden ; ende verseeckerde haer dat, so sy haer aen syne oprechtheyt wilde toebetrouwen, niemant oyt en soude vernemen van het voorproefjen des houwelyckx, hetwelck hy haer voorstelde sonder verwyl te nemen ; ende aengesien het meysken van Ballan af nergents anders aen gedocht en had, ende haere lust sorgvuldig onderhouden ende aengewackert was door de warme beroering van het rydier, antwoordde sy den pastoor op strengen toon :
	„Indien gy so praet, styg ick af!”
	Daerop ginc de verduldige pastoor voort met synen soeten aendrang tot sy in de wouden van Azay gecomen waeren ende het meydjen onvoorwaerdelyck wilde afstygen ; ende metterdaet sette de priester haer op den gront ; want hy most anders te peerde comen om dit twistgespreck tot een goet eynde te voeren.
	Dan holde het deuchtsaeme kint het dichtste van het wout binnea om den pastoor te ontvluchten, luyderkeels roepende „O, slechtaert, gy en sult my toch niet vinden !” AL. Im. __....u:„. ‚._ nnnn „...‚‚. nÌanfern zuur“ A,» k.» „u. ‚„‚l>„.
	Als het muyldier op eene open plaetste quam, daer het gras malse ende welig stont, struyckelde het meysje over eenen halm voor haeren voet ende begost al vallende te bleusen. De pastoor repte hem op haer toe ; ende daer, naedat hy eerst voor de misse geluyt had, segde hy dese oock ; ende beyden naemen een ruym voorscot op de geneuchten van het paradys.
	De goede priester hat hem van herte voorgenomen haer deegelyck te onderrichten ende bevont syne cathechisante voorbeeldig volgsaem ; even sacht van siele als van vel, een waer juweel. So voelde hy hem dan oock spytig de les so sterck becort te sien door haer so



	nae by Azay te moeten geven, aengesien het niet gemackelyck en was, haer aenstonts te herbeginnen, gelyck alle goede doctoren doen, dewelcke dikwerf hunne leerlingen deselfde dingen voorhouden. „Ach, lieveken !” riep de yverige man uyt, „waeromme hebdy toch so vele fierelefansen gemaeckt, dat wy het eerst dicht onder Azay eens geworden syn ?”
	~Dat comt”, segde sy, ~omdat ick in Ballan woone !.../*
	Om het cort te maecken sal ick u seggen, dat, als ten lesten de uytnemende man in syne pastory storf, eene groote menigte mensen, kinderen ende andere, te hoope liepen, ontroostbaer, verslegen, verdrietig screyent, ende carment : ~0 ! . . wy hebben onsen vaeder verloren ! •
	Ende jonge deernen, weduwen, getrouwde vrouwen ende oock opgescoten meidekens keecken malcander aen ende betreurden in hem meer als eenen vrient, ende alle segden sy :
	~Dese was veel meer als een priester ; hy was een man !” Van sulcke pastoors is het saeygoet verloren gerocht, ende het en sal niet weder aengemaeckt worden, ondanks alle seminaeriën. Selfs de armen, aen wie hy syne spaerduytjens vermaeckt hat, vonden, dat sy er noch by verloren.
	Ende een out, gebreckig manneke, daervoor hy sorg gedraegen hat, liep over het erf, bulckentl
	„lek en sal niet sterven Meenende te seggen :
	„Waerom en heeft de doot my niet gehaelt tn syne Hetgene sommigen deet lachen, daeromme de geest van den goeden pastoor voorSeecker niet boos geweest en hebben sal , , *



	DE TERECHTWIJZINGE
	Portillon is een vleck in de buert vari Tours, ende daer woonde een wascmeyske, hetwelck een vrouwtje was begaeft met so veel scalcsce ondeugentheyt, dat sy wel dese van ses monnicken ofte dry vrouwen t’saemen gecramt moet hebben. So en gebrack het haer dan oock niet aen vryers, ende so tallycke draeyden dese om haer henen, dat wie het sag, meende een swerm byen te ontwaeren, tegen den aevent weer keerendé naer haeren corf.
	Een oude meester sydeverwer, dewelcke in de rue Montfumier woonde ende aldaer een overdacdig ryck ingericht huys besat, quam



	van synen wyngaert, la Grenaddière, gelegen tegens de lieffelycke helling van Saint-Cyr ende reet te peerde langs Portillon om by de brug van Tours te comen. Op desen warmen aevent dan wiert hy in brant gesteecken door een uytsinnig verlangen, als hy de scoone wasscerin geseten sag op den dorpel van haer deurken. Ende daer hy al lange van het vroolycke meyske droomde, besloot hy haer tot syne vrouw te maecken, ende drae wiert sy van wascvrouw verwersvrouw, eene geseten poorteresse van Tours, ryck voorsicn van canten, fraey lynwaet, hoopen meubels, ende was geluckig, niettegenstaende den verwer, want sy verslont haer er op hem suyverlyck om den tuvn te levden.
	De braeve meester verwen bat als compaen een fabricant van mecaniecken voor cle sydewevery, dewelcke een screpel manneke was, al syn leven een bult droeg ende vol arglisticheden stack. So segde hy oock op den houwelycksdag tot den sydeverwer :
	„Du hebst er wel aen gedaen te trouwen, compaen, wy sullen eene lieve vrouw aen haer hebben ...”
	Gevolgt door duysent goet gepeeckelde grappen, gelyck men die gewent is over jong gehuwden uyt te strooyen. Metterdaet begost gesegde bultenaer de verwersvrouw flux het hof te maecken ; dese echter cost van natuere slecht gebouwde mannen niet uyt en staen ; sy loech om de crancke galanterie van den mecaniecker ende bespotte hem lustig om syne veeren, bouten ende ander gereetscap daer syn winckel van uyt puylde.
	De vierige minne van den gebochelde en liet hem nochthants door niets af scricken ende wiert der verwersvrouwe dermaeten lastig, dat sy besloot hem door duysent loose treecken daervan te genesen. Nae eyndeloose temtaties feselde sy op eenen avent haeren aenbidder toe, dat hy aen het sydeurken van haere woning comen most ende dat sy hem tegen middernacht alle poorten soude ontsluyten. Bedenckt, dat het een vinnige winternacht was ; de rue Montfumier loopt uyt op de Loire ende door dese spleete tusscen de huysen gieren selfs des somers winden, dewelcke steecken als met duysent naelden.
	De verblyde bochel, dichte in synen mantel gewickelt, en talmde niet te verscynen, stampte op ende weer om hem, wachtende op het afpesproocken uer, warm te houden.
	Tegens middernacht was hy halveling bevrosen, raesde inwendig gelyck twee-ende-dertig duyvels, in eenen ketel opgesloten, ende was juyst van sins aen syn geluck te versaecken, als een swack lichtscynsel door de spleeten der luycken pierde ende afdaelde naer het sydeurken



	„Ha ! daer is sy !” segde hy. Ende de hoop verwarmde hem weder. Dan leende hy hem tegen de
	deur ende hoorde eene sachte stemme. „Syt gy daer?” vraegde de verwersvrouw. „Jae ick!”
	„Hoest eens, dat ick hoore ...” De bult begost te cuchelen. „Gy en syt het niet!” Daerop de vryer luytkeels riep : „Wat? . . Ick en ben het niet? . . En herkent gy myne stemme niet ?. . . Doet open !” „Wie is daer?” vraegde de meester verwer, het venster open scuyvent.
	„Laes ! . . gy hebt mynen man wacker gemaeckt, dewelcke onverwacht van aevent uyt Amboise is te rugge gecomen!” Hierop smeet de verwer, dewelcke in den hauwen scyn der maen eenen man aen syne deure sag staen, hem een canne waeters over het hooft, roepende :
	~Dieven ! . . Dieven !
	Sodat de bochel vlieden most, maer spranc seer cruckig over den kettinc, dewelcke aen het eynde van de straet gespannen stont ende viel in den stinckenden sinckput, toenmaels nog niet door de vroetscap vervangen door een getraliet riool, ende daerin de modder van de Loire versaemelt lag. De mecaniecker meende te sticken in dit glibberige bat, ende verwenscte de mooye Tascherette ; want de menscen van Tours noemden haer voor de aerdicheyt Tascherette, omdat haer man Taschereau hiet.
	Carandas dat was de vervaerdiger van wercktuygen om te spinnen ende weven ende syde op rollen te winden en was niet blint genoeg verlieft om aen de argeloosheyt van de verwersvrouw te gelooven, ende swoer haer een onversoenlycken haet. Doch enkele daegen laeter, als hy wat becomen was van syne onderdompelinge in den modderput, quam hy by synen compaen het aeventmael gebruycken. Ende alsdan sprack de verwerse hem so hertelyck toe, legde so veel honig in seeckere woorden ende wickelde hem so warm in soete beloften, dat hy syne verdenckingen liet vaeren. Hy versocht eene nieuwe t’saemencomst ende de mooye Tascherette, met het aenscyn van eene vrouwe, dewelcke aen niets als sulcke dingen denckt, seyde tot hem :
	„Comt morgen aevent! . . Myn man sal dry daegen in Chenonceaulx blyven. De coninginne wil oude stoffen doen verwen ende sal met hem de coleuren overeene comen. So entwat duert lange! ..”



	Carandas cleede hem in syn fracyste plonder, en liet hem niet wachten, versceen op den beloofden tyt ende vont een uytgclesen aeventmael bereyt staen : lamprooy, wyn van Vouvray, heldér wit tafelgoet, want omtrent de tinte van de wasc behoefde niemant de verwersvrouw iet op den mouw te spelden ; ende alles so treffelyck versorgt, dat het een genot was de blanck gescucrde tinnen borden te besien, den cruydigen geur der spysen op te snuyven ende duysent andere playsante saecken, te veel om op te noemen, in de scickinge der caemer, Tascherette monter, goetlachs ende smaeckelyck om in te byten, gelyck een appel op eenen warmen dag. Dan, juyst als onse macaniecker, aen het coocken gebrocht door alle de gloeyende vooruytsichten, de eerste scermutselingen met de verwerse wilde acnvangen, dopte meester Taschereau met dreunende slaegen op de buytendeur. „Ach !” riep de lieve vrouw, „wat mag er gebeurt syn ? . . Cruypt scielyck in de linnencast ! . . Want ick hebbe al harde woorden te slicken gecregen om uwentwille, ende so myn man u hier vont, hy soude u licht connen doot slaen, so wilt is hy in syne quaetheyt!” Ende flux duwt sy den bochel in de cast, neemt den sleutel er af ende gaet geswint haeren braeven echtgenoot tegemoet, dacrvan sy seer wel wist, dat hy voor het aeventmael thuys soude comen.
	Dan wiert de verwer hertelyck verwelcomt met cussen.op beyde oogen ende ooren, ende oock hy omhelsde syne lieve vrouw met vele vette smacksoenen, dewelcke clapten ende cloncken. Daerop setten de echtelieden hun aen taefel, aeten sich ront, stoeyden met malcanderen ende gingen eyndelyck te bedde ende onse mecaniecker hoorde dit alles aen, genootsaeckt overeynt te blyven staen ende niet en te hoesten nochte eenige beweging te maecken. Hy sat bccnelt tusscen het linnengoet gelyck een sardyntje in een doosken ende en bequam niet meer locht als een barbeel sonnescyn op den bodem van het waeter ; maer tot syne opbeuringe mocht hy luysteren naer de welluydende musyck der liefde, de suchten van den verwer, de creetjens ende vroolycke quinckslaegen van Tascherette. Ende als hy ten leste synen compaen ingeslaepen waende, poogde hy uyt de cast te comen.
	„Wie is daer?” riep de verwer. „Wat hebdy, scatteke?” vraegde de vrouwe, haer neusken boven de deeckens steeckende. „Ick hoore Grabbelen !” segde de man. „Wy crygen seecker morgen regen . . . dat is de catte !” antwoordde de vrouw.



	De snullige echtgenoot doock het hooft weder in de pluymen, nae een weynig gecnuffelt te syn door de verwerse : „Toe, toe, seunlje, gy shept veel te locht ... O, ick en soude er niet aen connen deneken u met een gewey te verderen ! . . Comt, weest nu verstandig ! . . Haha, papaetje, uw slaepmutse hangt gants sceef ... set hem flux recht, myn lecker curkestopke, want een man moet noch in syn slaep verleydelyck syn . – . So . . . ligdy goet ?” „Jae ick!”
	„Slaepstu ?*’ vraegde sy, hem cussende. „Jae."
	In den ochtentstont quam de verwersvrouw den mecaniecker op sluypende voeten bevryden, ende hy sag bleeck gelyck een doode. „Oooh . . locht! . . locht ! . . locht ! . steende hy. Ende hy vloot henen, van syne liefde gants genesen, in syn herte evenveel haet mede nement als er rogge in eenen sack gaet. Gesegde bultenaer verliet Tours ende reysde naer de stede van Brugge, alwaer eenigte cooplieden hem gevraegt hadden masjlencn te comen stellen om corte waepenrocken te vervaerdigen. Geduerende syne lange afwesentheyt bleef dese Carandas, dewelcke Moorse bloet in syne aederen hal, overmits hy afstamde van eenen voormaeligen Saracyn, die voor dool achterbleef nae den grooten slag, gelevert tusscen de Mooren ende de Fransoysen in de gemeente van Ballan (daer in het vorige verhad de spraeck van was), op welcke plaetse de vlackte is, naer Charlemagne genoemi, ende daer niets en groeyen wil, omdat er verdoemden, ongeloovigen begraeven liggen ende selfs het gras de koeyen vergiftigt ; dese Carandas dan bleef in den vreemde opstaen ende slaepen gaen met de gedachte, hoe hy syne bedrogen verlangens cost wrcecken, ende droomde er aldeur van ende en wilde niet minder als den doot van het wasemeysje van Portillon, ende dickmael segde tot hem selven :
	„Ick soude haer vleesc willen eten ! . . O, ick soude eene van haere mammekens connen braeden ende helselve, oock sonder saus,
	op smickelen !
	Het was een purpelroode haet, scoon van verwe, een cardinael van een haet, de haet van een wesp ofte van ccne oude vryster ; wel, het waeren alle bekende soorten van haet lot éénen haet t’saemen gesmolten, dewelcke coockte ende smoorde, broeyde ende heTn verdickte tot een elixter van galle, slechte ende diaboliecke gevoelens, verhit in het vier van de vlammentsle peckketelen der helle ; om cort te gaen, het was een pronckstuck van een haet. y~\ i I « I _ 1 1 1 • t*
	Op eenen goeden dag dan keerde dese Carandas in Touraysne weerom met eenen dicken buydel ducaetcn, dewelcke hy meede brocht uyt



	het lant van Vlaenderen, daer hy syne mecaniecke geheymen verquanselt hat. Hy cocht hem een fraey huys in de rue Montfumier, hetwelck nog te sien is ende de verbaestheyt gaende maeckt der voorbygangers, omdat op de steenen der mueren sulcke aerdige hooge reliefs aengebrocht syn.
	Carandas, de haeter, vont groote veranderingen by synen compaen, den verwer, want de goede man hat nu twee lieve kinderen, dewelcke door eene wonderlycke speling der natuer geen enkele gelyckenis en toonden met de moeder, nochte met den vaeder ; maer aldewyl kinderen toch ergents op moeten lycken, syn er steets vernuftelingen, dewelcke er de trecken van hunne voorvaederen in gaen te rugge soecken, indien de cleene vlyers scoone syn ! . . So bevont dan onse braeve verwer, dat syne twee jongens geleecken op eenen synder ooms, eertyts priester aen de Nostre-Dame van Esgrignolles ; maer volgens sommigte quaetongen waeren de twee cleutermannekes levende portretten van eenen levenden tonsuerdraeger, verbonden aen de kercke van Nostre-Dame-de-Rycke, eene befaemde parochy tusscen Tours ende Plessis.
	Sodus, aenvaert één dinC, ende grift hetselve wel in uwe harsenen ; ende so gy uyt dit boeck niet en sult hebben opgeduyckelt, mede gesnapt, begrepen ende verwerckt als dit eene beginsel van alle wysheyt, moogt gy u nog geluckig prysen : te weten, dat een mensc het nemmer en sal connen stellen sonder neus ; id est, dat de mens immer een snotterick sal blyven, hetgene weder seggen wil, dat hy mensc sal blyven, ende daerom alle toecomende eeuwen lanc sal voort doen met lachen ende drincken, hem in syn hemt beter nochte slechter en sal bevinden, ende deselfde occupatiën sal hebben ; doch dese voorbereydendegedachten dienen slechts om u aen het verstant te peuteren, dat gesegde siel op twee beenen emmer gelooven sal, dat dese dingen waer syn, dewelcke syne hertstochten aengenaem kittelen, synen haet vlyen ende syne liefde dienen : ende sietdacr dan den oorspronc der logica ! . . .
	Sodat bovengesegde Carandas den eersten keer, als hy het kroost van synen compaen sag, den welgescaepen capelaen, de mooye verwersvrouw ende Taschereau, allen aen taefel sittende, ende wyders opmerckte hoe Tascherette de beste moot van den lamprooy met een heymelyck lonckje op het bort van haer priesterken scool, de mecaniecker by hem self seyde :
	„Myn compaen draegt geduchte horens ! Syne vrouwe slaept met dit biechtvaederken, de kinderen syn spruyten van syn wywaeter, ende ick sal hun toonen, dat gebochelden iet meer hebben als andere stervelingen !”



	



	Ende dit was waer, gelyck het waer is, dat Tours met haere voeten siaet ende emmer staen sal in de Loire, gelyck een aenvallig meysje, hetwelck haer baedt ende met het waeter speelt, clits clats met haere hantjens op de golfjes slaende; want dese stad is lachlustiger, stoeyscer, verliefder, frisscer, bloeyender ende geuriger als alle andere steden ter waerelt, dewelcke niet eenmael weerdig syn heur de haeren te cammen ofte den gordel vast te haecken.
	Ende weet, dat als gy er henen gaet, gy in haer midden eene laën sult vinden, dewelcke eene heerlycke straet is, daer eeniegelyck spanceert, daer emmer wint ende scaeduw ende sonnescyn is, regen ende liefde . . . Haha ! . . lacht dan ende gaet er henen ! . . Het is eene straet, emmer nieuw, emmer conincklyck, emmer keyserlyck, eene vacderlantslustige straet, eene straet met twee wandelpaeden, naer beyde syden flinck open, goet aengelegt, eene straet so breet, dat niemant er ooyt ~Pas op !” en heeft geroepen ! . . Eene straet, dewelcke niet en verslyt, eene straet, leydende naer de abdye van Grant-Mont ende naer eenen hollen weg, dewelcke cierlyck aensluyt op de brug ende aen het eynde daervan een fraey kermisvelt is ; eene wel geplaveyde straet, goet gebout, proper gescuert, blinckent gelyck een spiegel, ende volckryck ; stil op seeckere neren, des nachts wei gecapt met haere aerdige blauwe daecken ; cortom eene straet, daerin ick geboren ben, de coninginne aller straeten, althants van dese tusscen hemel ende aerde ; eene straet met eene fonteyne, eene straet, daeraen niets en gebreeckt om gelooft te worden boven alle straeten ! . . Metterdaet, het is de waerachtige straet! ... de eenige straet van Tours . . . So er nog andere syn, deselve syn doncker, cronckelig, nauw, vochtig ende comen alle eerbiedig dese nobele straet begroeten, dewelcke hun commandeert ! . . Wat ben ick begonnen ?! . . Want die eenmael in dese straet isen wil er nemmer meer uyt, so vefmaeckelyck is sy . . . Maer ick was myne geboortestraet dit kinderlyck eerbewys versculdigt, eenen bescryvenden lofsang, uyt het herte opgeborrelt; op de hoecken ervan ontbreecken alleenlyck de braeve figueren van mynen goeden meester Rabelays ende dese van den sinjeur Dcscartes,onbekentbydeinboorlingenderstreeck. De bovengesegde Carandas derhalve wiert by syne wedercomst uyt Vlaenderenlant feestelyck ontvangen door synen compaen ende door alle desen, dewelcke hem gaerne saegen om syne grappen, grollen ende coddige uytvallen. De bultenaer sceen verlost van syne oude liefde, bedroeg hem hoffelyck jegens Tascherette ende den priester, omhelsde de kinderen ; ende als hy alleene was met de verwerse, herinnerde hy haer aen den nacht van de linnencast ende aen dese van den modderput, tot haer seggende :



	~Bekent het maer . . . Gy hebt wreedelyck den aep met my gescoren !”
	~Dat quam u toe !” wedervoer sy al lachende. ~So gy u uyt groote liefde nog eenige tyt hat laeten ringelooren, bedriegen ende bespotten soudt gy my magscien oock óen quaeden naem besorgt hebben gelyck aan alle de andere!”
	Daerop begost Carandas, van woede verbeten, te lachen. Dan, sceeloogent naer de cast, daarin hy bynae gcstickt was, voelde hy synen hact nog lieeter grdeyen, overmits de- mooye verwerse nog scoonder geworden was gelyck alle desc, dewelckc haer verjongen, sich dompelent in de bronnen der jeucht, dewelcke geehe andere en syn als de waeteren der liefde..
	Ten eynde hem te connen wreecken, bespiedde de mecaniecker de man ie re, daerop syn compaen tot horendraeger verheven wiert ; want even veel woningen als er syn, even veel varianten syn er in dese materie ; ende hoewel alle liefden op malcander gelycken op deselfde wyse als alle mannen op malcander trecken, staet het voor de ondersceyders der waere dingen vast, dat, tot geluck der vrouwen, iedere liefde nochthants haer eygen acngesichte heeft; ende dat, so niets meer op eenen man gelyckt als een andere man, er doch niets en is, dat so seer van eenen man verscilt als een andere man. Sietdaer hetgene alles in de war wickelt ende de ontallycke phantasieën der vrouwen verclaeren can, dewelcke naer den besten onder de mannen soecken met duysent pynen ende duysent lusten, de eene al grooter als de andere ! . . . Maer hoe haer te laecken om haere proefnemingen, wispeltuericheden ende tegenstrydige bestrevingen ? . . De natuere sportelt sonder ophouden, keert ende draeyt, ende gy soudt willen, dat eene vrouw emmer onveranderlyck bleef? . . . Weet gy oft het ys wel waerlyck kout is ? . . Neen . . . Welnu, gy weet evenmin oft de waerdicheyt van horendraeger niet een geluckig toeval beteeckent, voortbrengent vernuftiger ende beter gevormde harsenen als alle andere ! . .. Soeckt derhalven beter dingen als wintbuylderyen onder den hemel ! . . Dit sal seecker den philosophischen roep, dewelcke van dit concentrische boeck uyt gaet, stereker doen roneken ! . . Jaejae, voorseecker, de quacksalver, die roept ; ~Hier is de rattendoot !”, is verder gevordert als dese, dewelcke de natuere haer geheym soude willen afkycken ; want sy is eene fiere puteyne, seer wispcltuer ende dewelcke haer slechts ontbloot so het haer past . , . Verstaet gy ? . . Daeromme behoort sy oock in alle de spraecken tot het vrouwelyck geslacht, als iets essentieel bewegelycks, vruchtbaers, ende vindingryck in slineksee enepen.
	So ontdeckte Carandas dan drae, dat onder alle soorten houwelycks-



	bedrog het ecclesiastiecke het sluwste ende discreetste is. Metterdaet, siethier hoe de verwerse haere verboden liefde hat ingebaeckert. Sy ginc emmer op den aevent vóór den Sondag naer haeren wyngaert van La Grenaddière lez Sainct-Cyr, laetende haeren argeloosen echtgenoot synen arbeyt voltooyen : reeckenent, de cas opmaeckent ende syne gesellen betaelent ; dan quam Taschereau haer daer den volgenden uchtent vervoegen, vont een smaeckelyck ontbyt gereet, syne vrouw in opgeweckten luym, ende brocht steets den priester met hem mede.
	In waerheyt voer dese verwenscte capelaen den aevent te voren in een scuytje de Loire af om de verwersvrouw wat te gaen verwarmen ende haere opgewonden verbeeldingen tot bedaeren te brengen, opdat sy des nachts sonder sondige droomen slaepen soude, een werck, daer jonge quanten hun treffelyck op verstaen. Vervolgens keerde de welgemaeckte verbeeldingentemmer des morgents in syne woning te rugge tegen het uer, daerop Taschereau hem quam af haelen om sich op de Grenaddière te verpoosen, ende onse horendraeger vont den priester steevast te bedde.
	Daer de scuytenvoerder swaer betaelt wierf en wist niemant iet van dese snoepreyskens, want de priester voer des aevents weg als het al doncker was ende des morgents weerom in alle vroegte . . . Als Carandas de reegeling ende gestaedige uyivoering van dese galante bescickingen deegelyck Hat afgeloert, wachtte hy op eenen dag, als de geliefden wel uytgehongert by eene souden comen nae een gedwongen tyt van vasten. Sulck een byeencomst vont corte nadien plaets, ende onse spiedende bochel sag den scuytevoerder aen den oever, naeby het canael van Saincte-Anne, op den gesegden priester wachten, dewelcke blont ende jonc was, seer slanck ende aengenaem van vormen, gelyck de hoofsce ende bloode minnehelt, door messire Ariosto so seere geroemt.
	Dan ginc de mecaniecker den ouden verwer op soecken, dewelcke nog emmer uytsinnig verlieft was op syne vrouwe ende hem den eenigen waende, die syn vinger in haer aenvallig wywaetercommeke doopte.
	~Goeden aevent, compaen !” seyde Carandas tot Taschereau, ende Taschereau nam syne mutse af.
	Ende nu begost de bultenaer te feselen over de heymelycke minnefestynen, overstortte den verwer met eenen stroom van alderhant giftige woorden, ende hitste hem immer meer ende meer acn. Als hy hem ten leste gesint sag syne vrouw ende den priester te vermoorden, seyde Carandas tot hem :



	„Weerde buerman, ick hebbe uyt Vlaenderen een vergiftigt rapier mede gebrocht, het welck eeniegelyck den doot verseeckert, so het hem oock maer een scram toe brengt ; so gy dus uwe sloerie van eene vrouw ende haeren boel maer even een prickjen geeft, sullen sy sterven.”
	„Haelen wy hetselve !” grommelde de verwer.
	Daerop ylden de beyde cooplieden in grooten haest naer de woning van den gebochelde, grepen het rapier ende snelden naer het buytenverblyf.
	„Maer sullen, wy hen te bedde vinden ?” vraegde Taschereau.
	„So noodig sult gy wachten”, antwoordde de bult, ende loech inwendig om synen compaen.
	Doch de horendraeger en behoefde niet de droeve smert te lyden van te wachten op den lust der gelieven. De aenminnige verwerse ende haer welbeminde waeren naerstig doende in het lieffèlvcke kooytje, dat gy wel kent, dit aerdige vcugclken te vangen,hetwelck daer immer weder uyt snapt; sy loechen ende hervatten hunne pogingen aldoor weder, ende loechen sonder verpoos.
	~Ach, lieveling”, sprack Tasdierette, ende omprangde hem als wilde sy hem in haeren maeg parsen, ~ick minne dy so, dat ick dy soude tonnen op eten ! . . Neen ! . . nog beter, ick soude dy in myn vel willen opnemen, dat du my nimmer meer verlaeten en cost!” „Dat wil ick wel”; wedervoer het paepje, ~maer ick en can er niet geheel ende gants in ; du suist dy tevreden moeten geven met my by cleyne stuckskens in dy op te nemen !” Ende op dit soete oogenblick stormde de echtgenoot binnen met getrocken ende gevelt rapier . . .
	De scoone verwersvrouw, dewelcke seer wel op het gelaet van haeren man lesen cost, sag dat het gedaen was met haer wel bemint priesterke. Doch al met eens spranc sy op den borger toe, half naeckt, de haeren swierent om het hooft, scoon in haere scaemte, scoonder nog in haere liefde, ende creet hem toe : ~Laet af, ongeluckige ! . . Wilt gy den vaeder van uwe kinderen dooden ?” Hierop liet de braeve verwer, verblint door de vaederlycke majesteyt der horendraegers ende magscien oock door de vlammende blieken synder vrouwe, het rapier uyt syne handen vallen op den voet van den bultenaer, dewelcke achter hem aen geslopen quam ; ende so doende doodde hy hem.
	Dit meuge ons lecren toch nemmer haetdraegent en te syn*



	DIE EPILOOGE
	So eyndigt hier dan het eerste tiental deser vertellingen, een maeger staeltjen van de wercken der baldaedige Muse, eertyts geboren in ons lant van Touraysne, ende dewelcke een goet deerntje is, dat de scoonc spreucke van haeren vrient Verville uyt het hooft kent, door desen neer geschreven in LE MOYEN DE PARVENIR;
	Men behoeft slechts onbcscaemt te sjn om gunsten te verworven.
	Laes, myn sotte liefken, gae weer te bedde, slaep, du best buyten aedem van dynen wilden loop, magscien sydy verder gegaen als het jegenwoordige ; sodus, cuysce dyne lieve bloote voetjens, hout dyne ooren versloten ende keer weder tot de liefde ; want so du nog andere poësieën bedroomst, doorweven van gescaeter, om er de boertige bedencksels mede te eieren, moogst du niet en achten op het holle laweyt ende de scimpwoorden van desen, dewelcke, het gesang vernement van eenen vroolycken gallischen vinek, seggen sullen :
	~0, welck een vileynige veugel is dit!



	Een kleine toelichting ten gehruike van den lezer, betreffende schrijfwijze, uitspraak en enkele verouderde woorden.
	Overal waar ae of ue staat, (paer, uer), spreke men gewoon uit aa en uu, daar deze e uitsluitend diende om de lange klank aan te duiden. Sc wordt uitgesproken als sch (scaep) of als s (hoofsce); de s als s of z, naar de plaatsing in het woord vanzelf aangeeft ; ck als k ; qu als kw (quael); de y leze men als ij.
	Woordenlijst.
	Aenspanning = inspanning, ameryke = ogenblik, boelken = minnaar, minnares, barnende = brandende, cattyvig = vals, gemeen, compaen = kameraad, costelyck = heerlijk, kostbaar, dagge = dolk. djentig = aardig, bevallig, drollig = grappig, du = jij. dy = jou. dyn = jouw. feselen = fluisteren, foefelen = smokkelen. gevaeder(se) = peetvader (moeder) gewente = gewoonte, goesting = smaak, lust. goetjonstig = welwillend, hackenye = telganger, hem gebaeren = zich houden, hendig = handig, behendig, ietwent = ergens, ietwat.
	jonste = gunst, kersten = christen, christelijk, labbyen = kletspraatjes, kleinigheden, leproos = melaatse, lynwaet = linnengoed, magscien = misschien, metterdaet = inderdaad, minneken = minnaar, minnares. mutsaert = takkenbos, brandstapel, onnoosel = onschuldig, ontvaen = ontvangen, oorlof = afscheid, vaarwel, pellenvogelke = vlinder, plonder = plunje, uitrusting, poene = straf, puteyne = publieke vrouw, quaetong = kwaadspreker, oude queene = oud wijf. quidam = kwasterig heerschap, raesig = razend, reuckeloos = roekeloos.



	sceeloogen = zijdelings kijken (jaloers), sceeper = herder, screemen = schreien, screpeljeusig = mager, min. senescalc = landvoogd, smerlyn = slechtvalk, snebbe = snavel, spaede = iaat. stiel = beroep, stoffen = pochen.
	swyghaer = zwijgzaam, zwijgend. tellepeert = telganger, treecke = streek, trefïelyck = degelijk, voortreffelijk, tresoor = schat, tuyscen = ruilen, onderhandelen. vileynig = gemeen, valsaardig. wacharme = helaas.



	Dit boek werd uitgegeven door A. J. G. Strengholt’s Uitgeversmaatschappij N.V. aan de Leidschegracht te Amsterdam in vijfhonderd genummerde en door den bewerker A. M. de Jong gesigneerde exemplaren. De oorspronkelijke teekeningen zijn van Gustave Doré. De Maastrichtse he schilder-graveur Hub. Levigne ontwierp de sierletters en vignetten die later door Jaap Pronk met de hand werden gekleurd. Hij graveerde het portret van De Balzac in koper, waarvan de afdrukken door den plaatsnijder zelf zijn gesigneerd. Hubert Levigne ontwierp ook den band.
	Dit is het exemplaar No 314